དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་བེད་སྤྱོད་གཏོང་སྐབས་གཟབ་དགོས་སའི་གནད་དོན་འགའ།

སྤྲོ་ཚིགས་ཆོས་གྲགས།

ཉེ་བའི་དུས་རབས་ཕྱེད་ལྷག་རིང་བོད་ཕྱི་ནང་གི་ཤེས་ལྡན་མི་སྣ་ཚོས་རང་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་སྲུང་སྐྱོབ་དང་དར་སྤེལ་ཐད་ཕྱག་ལས་གནང་བའི་ཁྲོད། ཆེས་རྨང་གཞིར་གྱུར་པའི་ལས་དོན་གལ་ཆེན་ཞིག་ནི་ཚིག་མཛོད་རྩོམ་སྒྲིག་དང་དཔར་སྐྲུན་གྱི་བྱ་བ་དེ་རེད། བོད་ལ་ཚིག་མཛོད་རིག་པའི་ཁྱད་ཆོས་འཛོམས་པའི་དེང་རབས་ཀྱི་ཚིག་མཛོད་ཚད་ལྡན་ཞིག་ད་དུང་དཀོན་མོད། བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་རྩོམ་སྒྲིག་གནང་བའི་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེ་འབྲིང་བོད་ཀྱི་ཚིག་མཛོད་ཐོག་མར་བརྩིས་ནའང་། བོད་ལ་ཚིག་མཛོད་བྱུང་ནས་མི་ལོ་ཆིག་སྟོང་ལྷག་ཕྱིན་ཡོད། བོད་ཡིག་གི་དེང་རབས་ཚིག་མཛོད་རྩོམ་སྒྲིག་གི་འཕེལ་རིམ་ནང་དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་ནི་ཀུན་གྱིས་མཐོང་ཆེན་བྱེད་ཅིང་། ཚིག་མཛོད་རིག་པའི་ཁྱད་ཆོས་གང་འཚམ་འཛོམས་ཡོད་པའི་སྐད་ཡིག་ཚིག་མཛོད་ཅིག་རེད།

སྤྱིར་དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་ནང་དབུ་ཡིག་གི་ཐ་སྙད་འདེམས་སྒྲུག་བྱེད་ཚུལ་ཁམས་གཙང་ཞིང་། སྔོན་ཆད་ཀྱི་དག་ཡིག་ཁག་དང་མི་འདྲ་བར་ཐ་སྙད་རེ་རེའི་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་ཚུལ་ཅུང་ཞིབ་ཚགས་ཡིན་པ། དེ་བཞིན་དབུ་ཡིག་གི་ཐ་སྙད་ཁག་ལ་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་དབྱེ་བ་བཀར་ཡོད་པ་སོགས་ཁྱད་ཆོས་དུ་མས་ཕྱུག་མོད། འོན་ཀྱང་གཟི་དང་མཆོང་གཉིས་དོན་གཅིག་པ་ལྟ་བུར་བཀྲལ་བ་དང་། སྐྱེས་རབས་ཀྱི་ཚབ་ལ་སྐྱེ་རབས་བྲིས་པ་སོགས་འགྲེལ་ལོག་དང་། དེ་བཞིན་ཡིན་དང་ཡོད་ལྟ་བུའི་སྒྲུབ་ཚིག་རྣམས་བྱ་ཚིག་གི་ཡ་གྱལ་དུ་བཞག་པ་བོད་རང་གི་བརྡ་སྤྲོད་ཆོས་ཉིད་དང་མི་མཐུན་པ་ལྟ་བུ་གང་མང་ཡོད་པར་མ་ཟད། ལྷག་པར་དུ་དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་ཐོག་མར་རྩོམ་སྒྲིག་བྱེད་དུས་(ཕྱི་ལོ་༡༩༧༣ ལོར་རྩོམ་སྒྲིག་འགོ་བརྩམས།)རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་གསར་བརྗེའི་རླུང་འཚུབ་ཁྲོད་ཁེལ་ཞིང་། ཚིག་མཛོད་དེ་ཡང་གཞུང་ཕྱོགས་ཀྱི་བཀའ་བཀོད་འོག་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས་པའི་ཉེར་ལེན་གྱིས་ཆབ་སྲིད་དང་འབྲེལ་བའི་ཐ་སྙད་ཁག་གི་འགྲེལ་བཤད་དང་། དཔེར་བརྗོད་ཀྱི་ནང་དོན་སྐོར་ཅིག་ཚིག་མཛོད་རིག་པའི་ཁྱབ་ཁོངས་ལས་བརྒལ་ཏེ། ཆབ་སྲིད་རང་བཞིན་གྱི་ཕྱོགས་ལྷུང་ཚབས་ཆེན་མངོན་ཡོད། རྩོམ་ཐུང་འདིའི་ནང་ཚིག་མཛོད་དེའི་འགྲེལ་བཤད་དང་དཔེར་བརྗོད་ཀྱི་ནང་དོན་སྐོར་གཅིག་ལ་དབྱེ་ཞིབ་ཀྱིས་ཚེར་མ་འདོན་རྒྱུ་ལགས་ན། ཚུལ་འདིར་བློ་མིག་ཡངས་པ་རྣམས་ཀྱིས་དགོངས་ཚུལ་ལྷུག་སྩོལ་ཡོང་བ་ཞུ།

 

དང་པོ། ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་ལ་འོས་མེད་དགག་རྒྱག་བྱས་ཡོད་པ།

སྤྱིར་དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་ནི་སྐད་ཡིག་གི་རྒྱུན་སྤྱོད་ཐ་སྙད་གཙོ་བོར་བསྡུས་པའི་ཚིག་མཛོད་ཅིག་ཡིན་པས། ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཀྱིས་བརྒྱ་ཆ་གཅིག་ཀྱང་ཟིན་མེད་ནའང་། ཆོས་ལུགས་དང་འབྲེལ་བའི་ཐ་སྙད་ཁག་ཅིག་བསྡུས་ཡོད་པར་ལོག་འགྲེལ་བརྒྱབ་པ་ནི་ཅུང་ཚབས་ཆེན་ཡིན་པ་དེ་རེད།
འདིར་དཔེར་མཚོན་རེ་ཟུང་དྲངས་ན། དཔེར་ན་དངོས་གྲུབ་ཅེས་པའི་འགྲེལ་བཤད་ཐད། “རྨོངས་དད་ཀྱི་བཤད་ཚུལ་ཞིག”ཅེས་དང་། ཡང་བསོད་ནམས་ཞེས་པའི་འགྲེལ་བཤད་སྐབས་སུ་”སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་དང་མཐུན་པའི་བྱ་ལས་ཀྱི་མིང་ལ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་པས་བསོད་ནམས་ཟེར་ཞིང་དེ་བྱས་པ་ལ་བསོད་ནམས་བསགས་ཟེར།”ཞེས་དང་། སྐལ་བ་ཞེས་པའི་འགྲེལ་བཤད་ནང་”རྨོངས་དད་ཀྱིས་སྒྲོ་བཏགས་པའི་’བསོད་ནམས་’ཀྱི་དོན་་་་་ཞེས་དང་། དེ་བཞིན་དུ་དོན་དུ་ཞེས་པ་བསྣན་ཚིག་ལ་འཇུག་པའི་འགྲེལ་བཤད་དང་དཔེར་བརྗོད་དུ། “དོན་ངོ་བོའི་གནས་ཚོད་ཀྱི་དོན་ཏེ། ལྷ་འདྲེ་ཟེར་བ་ནི་རྨོངས་དད་ཀྱིས་སྒྲོ་བཏགས་པ་ཡིན་གྱི་དོན་དུ་གཏན་ནས་མེད་ཅེས་པ་ལྟ་བུ།” ཞེས་འབྱུང།

དེས་ན་ཚིག་མཛོད་འདིའི་ནང་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་འབྲེལ་བའི་ཐ་སྙད་དངོས་གྲུབ་དང་། བསོད་ནམས་ཀྱི་མཚོན་དོན་ནི་’རྨོངས་དད་’ཀྱི་ཁོངས་སུ་བསྡུས་ཡོད་པ་དང་། དེ་བཞིན་དུ་ཆེད་མངགས་ལྷ་མེད་སྨྲ་བའི་ལྟ་བ་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ཡོད། འགྲེལ་བཤད་འདི་དག་གིས་བོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་ལ་འོས་མེད་དགག་རྒྱག་གི་བསམ་བློ་མཚོན་ཡོད་དེ། སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་བརྡ་དོན་ལྟར་ན། དངོས་གྲུབ་ཅེས་པ་ནི་བླ་མའི་མན་ངག་སོགས་བསྒྲུབས་ནས་གྲུབ་པའི་དགོས་འདོད་ཀྱི་འབྲས་བུ་ལ་གོ་ཞིང་། དེ་ལ་མཆོག་གི་དངོས་གྲུབ་དང་ཐུན་མོང་གི་དངོས་གྲུབ་གཉིས་ཡོད་པ་དང་། མཆོག་གི་དངོས་གྲུབ་ཅེས་པ་ནི་འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པའི་རིག་འཛིན་གྱི་གོ་འཕང་ངམ། སངས་རྒྱས་ཀྱི་གོ་འཕང་ཐོབ་པའི་དོན་ཡིན། དེ་བཞིན་དུ་བསོད་ནམས་ཞེས་པ་ནི་དགེ་བའམ་ལེགས་སྤྱད་ཀྱི་དོན་ལ་འཇུག་ཚུལ་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་སོགས་སུ་གསུངས་ཡོད་ལ། ༡ སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གཞུང་ནས་བཤད་པའི་ཕར་ཕྱིན་དྲུག་གི་ཡ་གྱལ་སྦྱིན་པའི་ཕར་ཕྱིན་དང་། ཚུལ་ཁྲིམས་ཀྱི་ཕར་ཕྱིན་དང༌། བཟོད་པའི་ཕར་ཕྱིན་བཅས་གསུམ་ནི་གཟུགས་སྐུ་འགྲུབ་བྱེད་ཀྱི་བསོད་ནམས་ཀྱི་ཚོགས་ཡིན་པ་ཡོངས་གྲགས་རེད།
དེས་ན་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་མཐར་ཐུག་གི་འཐོབ་བྱ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་གོ་འཕང་དང་། དེ་འཐོབ་བྱེད་ཀྱི་རྒྱུའི་ཡ་གྱལ་བསོད་ནམས་གཉིས་རྨོངས་དད་རེད་ཅེས་བརྗོད་པ་དེ་དམར་པོའི་རིང་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ་གྱིས་ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་ལ་ལོག་འགྲེལ་བྱས་པ་ཙམ་ལས། དོན་དམ་དུ་དེ་ལྟར་ཡིན་པའི་ངེས་པ་མེད་ལ། ལྷག་པར་དུ་ཚིག་མཛོད་ནང་ཐ་སྙད་ལ་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་སྐབས་དངོས་པོའི་གནས་ལུགས་ཇི་མ་ཇི་བཞིན་མཚོན་ཐུབ་པ་དང་། རིག་ཚན་སོ་སོའི་བརྡ་ཆད་ལ་དེའི་རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་འགྲེལ་བཤད་གསལ་པོར་འགོད་པ་མ་གཏོགས། རིང་ལུགས་ངེས་ཅན་ཞིག་ཚད་གཞིར་བཟུང་སྟེ། དེ་དང་མི་མཐུན་པའི་རིག་གནས་ཁག་ནི་རྨོངས་དད་ཡིན་ཚུལ་སོགས་དགག་གཞག་བྱེད་རྒྱུ་དེ་ཚིག་མཛོད་རིག་པའི་རྩ་དོན་དང་མཐུན་པ་མ་ཡིན་ནོ། དེའི་ཚུལ་འབྲེལ་ཡོད་ཚིག་མཛོད་གྲགས་ཅན་གཞན་གྱི་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་ཚུལ་དང་བསྡུར་ན་རྟོགས་ཐུབ་སྟེ། རྒྱལ་སྤྱིའི་ཐོག་ཚད་མར་འཛིན་པའི་ཨོཀ་སི་ཧྥོར་ཌི་ཚིག་མཛོད་སོགས་སུ་དབྱིན་ཡིག་གི་དཀོན་མཆོག་(God)ཅེས་པའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་སྒྲ་དོན་བཤད་སྐབས། ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་པ་དང་། ཁ་ཆེ། རྗུའུ་བཅས་ཀྱིས་སྐྱབས་སུ་འགྲོ་བ་དང་འཇིག་རྟེན་བཀོད་པ་པོ་ཡིན་པར་ཡིད་ཆེས་བྱེད་པའི་ལྷ་ཞིག་ཅེས་བཀྲལ་པ་མ་གཏོགས། རྨོངས་དད་ཀྱིས་སྒྲོ་བཏགས་པའི་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལྷ་ཞིག་ཅེས་བཀྲལ་མེད་པ་བཞིན་ནོ།

དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་ནང་ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་ལ་འོས་མེད་དགག་རྒྱག་བྱས་པ་དེ་རྩོམ་སྒྲིག་པ་སྒེར་གྱི་ལྟ་བ་ཡིན་མིན་གང་ལྟར་ཡང་། རྒྱ་དམར་གཞུང་གི་ལངས་ཕྱོགས་དྲིལ་བསྒྲགས་བྱས་པ་རེད། རྒྱ་དམར་གཞུང་གི་ཆོས་ལུགས་སྲིད་ཇུས་ཀྱི་རིགས་པའི་གཞུང་ལུས་ཀྱི་རྟེན་ཁུངས་ནི། ཀོལ་མར་ཁེ་སིའི་ཆོས་ལུགས་སྐོར་གྱི་ལྟ་ཚུལ་ཁག་ཡིན་ཞིང་། མར་ཁེ་སིས་དགག་པ་རྒྱག་ཡུལ་གྱི་ཆོས་ལུགས་དེ་ཡེ་ཤུ་སོགས་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་དད་པའི་ཆོས་ལུགས་ཁག་ལས། ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་སྤྱི་དང་། ལྷག་པར་དུ་རིགས་པའི་ཆོས་ལུགས་སུ་གྲགས་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་མིན་ཚུལ་མཁས་པ་རྒྱུས་ཅན་ཚོས་གསུངས་མུས་ཡིན། ཆོས་ལུགས་ལ་འོས་མེད་སྐྱོན་བརྗོད་དང་འགོག་སྡོམ་བྱེད་པ་ནི། ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་ཉམས་དམས་སུ་བཏང་སྟེ་རྒྱ་དམར་གྱི་སྒེར་སྤྱོད་དབང་བསྒྱུར་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་རྒྱུ་དེ་ཡིན། དེས་ན་དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་བེད་སྤྱོད་གཏོང་མཁན་རང་རིགས་གཞོན་སྐྱེས་སློབ་གཉེར་པ་རྣམས་ཀྱིས་གནད་དོན་དེར་ངོས་ཟིན་བརྟན་པོ་ཐོབ་རྒྱུ་ཧ་ཅང་གལ་ཆེའོ།

 

གཉིས་པ། བོད་ཀྱི་བདག་དབང་གི་གནད་དོན་འཁྱོག་བརྗོད་བྱས་ཡོད་པ།

རྒྱ་དམར་གཞུང་གིས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་བདེན་པ་ནག་གསུབ་གཏོང་ཆེད་བོད་རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་འབྲེལ་བར་འཁྱོག་བརྗོད་བྱས་པའི་དཔེ་ཆ་དང་རྩོམ་ཡིག་མང་པོ་བཏོན་དང་འདོན་བཞིན་པ་ལྟར། དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་ཀྱི་འགྲེལ་བཤད་དང་དཔེར་བརྗོད་ཀྱི་ནང་དོན་ལའང་མི་བདེན་རྫུན་སྒྲིག་གི་དྲིལ་བསྒྲགས་དེས་ཁྱབ་ཡོད།
འདིར་དཔེར་མཚོན་ཁ་ཤས་འགོད་ན། ཀེ་ལ་ཤ་ཞེས་པའི་འགྲེལ་བཤད་ལ། “རང་རྒྱལ་བོད་ལྗོངས་ཀྱི་གངས་ཏེ་སིའི་མིང་ལའང་འཇུག་པར་བཤད།”ཅེས་དང་། སྡེ་པ་ཞེས་པའི་འགྲེལ་པར་ “སྔོན་ཆད་བོད་ས་གནས་སྲིད་གཞུང་གི་དཔོན་རིགས་ཀྱི་གོ་ས་སྡེ་སྲིད་འཁུར་མཁན་གྱི་དཔོན་རིགས་ཀྱི་མིང་།་” ཞེས་དང་། ཀློ་པ་ཞེས་པའི་འགྲེལ་བཤད་ལ། “བོད་ལྗོངས་ལྷོ་ཁར་ཡོད་པའི་མི་རིགས་ཤིག་ལ་སྔོན་ཆད་ ‘ཀློ་པ’ཞེས་སྨད་པ་རེད་ཅེས་བཤད་པས་ད་ལྟ་ ‘ལྷོ་པ་’ཟེར། ” ཞེས་འབྱུང་ལ། དེ་བཞིན་དུ་རྔ་བ་ཞེས་པའི་འགྲེལ་བཤད་ལ། “ས་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་ཞིག་གི་མིང་།”ཞེས་དང་། འཁྲེང་ཞེས་པའི་དཔེར་བརྗོད་ནང་དུ། “ང་མེས་རྒྱལ་ལ་ཞེ་འཁྲེང་།”ཞེེས་བཀོད་ཡོད་པས་མཚོན་ནོ།

འོ་ན་ཐ་སྙད་དེ་དག་གི་འགྲེལ་བཤད་དང་དཔེར་བརྗོད་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་བདག་དབང་ལ་འཁྱོག་བརྗོད་ཅི་ལྟར་བྱས་ཡོད་ཅེ་ན། སྐབས་འདིའི་མེས་རྒྱལ་དང་རང་རྒྱལ་ཞེས་པ་ནི་དེང་སང་རྒྱ་དམར་གཞུང་གི་བཤད་སྟངས་ལྟར་ན་ཀྲུང་གོ་ཟེར་བར་གོ་དགོས་ཤིང་། ཀྲུང་གོ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ནི་རྒྱ་ནག་དང་བོད་སོགས་མི་རིགས་ང་དྲུག་གི་ཐུན་མོང་གི་མེས་རྒྱལ་གྱི་མིང་ཡིན་ཚུལ་བརྗོད་དེ། ཐ་སྙད་ཀྱི་གོ་དོན་དཀྲུགས་པའི་ཐབས་ཤེས་སྤྱད་ནས་མི་རྣམས་མགོ་རྨོངས་སུ་འཇུག་པ་དང་། ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དམིགས་ཡུལ་སྒྲུབ་ཐབས་བྱེད་བཞིན་ཡོད། བོད་རང་གི་དེ་སྔའི་ཡིག་ཚང་ནང་ཀྲུང་གོ་ཞེས་པ་རང་གི་མེས་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་ཡིན་པའི་ཚིག་གཅིག་རྙེད་དུ་མེད་ལ། དེ་བཞིན་དུ་བོད་ཀྱི་མེས་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་ནི་ལྷ་བཙན་པོ་མེས་དབོན་རྣམ་གསུམ་སོགས་ཀྱིས་བཙུགས་པའི་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་དང་། ཕྱིས་བྱུང་གི་རྒྱལ་རབས་ཁག་ཡིན་པ་ལས། བོད་ཀྱི་མེས་རྒྱལ་ཀྲུང་གོའམ་རྒྱ་ནག་རེད་ཅེས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་སུ་གཅིག་གིས་ཀྱང་བརྗོད་མྱོང་མེད།

དེས་ན་འདི་ནི་དོན་དངོས་ལ་བསྙོན་པའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གཡོ་ཇུས་ཤིག་སྟེ། ༸གོང་ས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་གིས་ཀྱང་མེས་རྒྱལ་ཞེས་པའི་ཚིག་འདི་སྐྱག་རྫུན་ཡིན་ཚུལ་ཁོང་གི་རང་རྣམ་ནང་གསུངས་ཡོད། ༢ དེ་དང་འདྲ་བར་བོད་ཀྱི་སྲིད་གཞུང་རིམ་བྱུང་ལ་ ‘བོད་ས་གནས་སྲིད་གཞུང་’ཞེས་བཙན་སྦྱོར་བྱས་ཏེ་ཁྱབ་བསྒྲབས་བྱེད་ཀྱིན་པའང་ཆབ་སྲིད་ངན་གཡོ་འདྲེས་པའི་ཆེེད་བཟོས་ཚིག་ཅིག་ཡིན། དེ་བཞིན་དུ་བོད་ཡུལ་དབུས་ཀྱི་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་གནས་པའི་ཀློ་པའི་མི་རྣམས་ལོ་རྒྱུས་དང་མི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་རྟགས་གང་ཐད་ནས་གངས་ལྗོངས་བོད་མི་རིགས་ལས་ལོགས་སུ་མེད་ཀྱང་། མི་རིགས་གཞན་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་ལོག་བཤད་བརྒྱབ་ཡོད། དེ་བཞིན་རྔ་བ་ནི་བོད་མདོ་སྨད་ཀྱི་ཆ་ཤས་འཁྲུལ་མེད་ཅིག་ཡིན་ཡང་རྒྱ་ནག་གི་སི་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཁོངས་སུ་བཅད་དེ་འགྲེལ་བཤད་བརྒྱབ་ཡོད་པ་རེད། དེ་དག་ནི་བོད་མི་རིགས་དུམ་བུར་གཏོང་ཆེད་ནང་ཁུལ་དུ་མི་རིགས་ཆུང་ཆུང་མང་པོ་བཀར་པ་དང་། བོད་ས་བསྙོན་མེད་ཡིན་ཡང་རྒྱ་ནག་གི་ཞིང་ཆེན་ཁོངས་སུ་བསྡུས་ཏེ་ཁ་བྲལ་གཏོང་འདོད་བྱེད་པ་དེ་ཡིན། དཔེ་མཚོན་དེ་དག་ཐོག་ནས་རྒྱ་དམར་གཞུང་གིས་བོད་ཀྱི་བདག་དབང་གི་གནད་དོན་ལ་འཁྱོག་བརྗོད་ཚད་ལས་འདས་པ་བྱེད་པ་དང་། དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་ནང་གནས་ཚུལ་དེ་དྲིལ་བསྒྲགས་བྱས་ཡོད་པ་གསལ་པོ་ཤེས་ཐུབ། དེས་ན་ཚིག་མཛོད་འདི་ཉིད་བེད་སྤྱོད་གཏོང་མཁན་ཚོས་གནད་དོན་འདིའི་ཆབ་སྲིད་རང་བཞིན་ཤེས་རྟོགས་དགོས་པ་ཧ་ཅང་གལ་ཆེ་བར་སེམས།

 

གསུམ་པ། རྒྱ་དམར་གྱི་སྒེར་སྤྱོད་སྲིད་དབང་ལ་བསྟོད་བསྔགས་བྱས་ཡོད་པ།

རྒྱ་དམར་གྱིས་བོད་ལ་དྲག་པོའི་བཙན་འཛུལ་དང་། གདུག་རྩུབ་ཆེ་བའི་སྲིད་བྱུས་དང་བྱ་ཐབས་སྤྱད་དེ་དབང་བསྒྱུར་བྱས་པར། བོད་མི་ཚོས་འདས་པའི་མི་ལོ་ལྔ་བཅུ་ལྷག་རིང་སྙིང་སྟོབས་ཆེན་པོས་ངོ་རྒོལ་རིམ་པར་བྱས་ཡོད་ལ། ལྷག་པར་དུ་ས་བྱིའི་ཞི་རྒོལ་ཆེན་མོ་དང་། ཕྱི་ལོ་ཉིས་སྟོང་དགུ་ནས་ད་བར་བོད་མི་བརྒྱ་ལྷག་གིས་རང་ལུས་མེར་བསྲེགས་ཀྱིས་ངོ་རྒོལ་བྱས་པ་དེས། རྒྱ་དམར་གྱིས་བོད་དུ་ལག་བསྟར་བྱེད་བཞིན་པའི་སྲིད་བྱུས་དང་བྱ་ཐབས་ཁག་གི་གདུག་རྩུབ་རང་བཞིན་གསལ་པོར་བསྟན་ཡོད། དག་ཡིག་གསར་བསྒྲགས་ཀྱི་ཐ་སྙད་མང་པོའི་འགྲེལ་བཤད་དང་དཔེར་བརྗོད་ཀྱིས་རྒྱ་དམར་གཞུང་གི་སྒེར་སྤྱོད་སྲིད་དབང་ལ་བསྟོད་བསྔགས་བྱས་ཡོད་པ་སྟེ།
དཔེར་ན། གླེང་ཞེས་པའི་བྱ་ཚིག་འགྲེལ་སྐབས། “སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་པའི་སྡུག་བསྔལ་དུས་རྒྱུན་དུ་གླེང་དགོས།”་ཞེས་དང་། མགོན་མེད་སྐྱབས་མེད་ཅེས་པའི་དཔེར་བརྗོད་ལ། “སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་བར་མུ་གེ་བྱུང་ཚེ་དབུལ་བོ་རྣམས་མགོན་མེད་སྐྱབས་མེད་དུ་ལུས།” ཞེས་དང་། ང་བ་ཞེས་པའི་དཔེར་བརྗོད་ལ། “སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་བའི་སྡུག་བསྔལ་ཡ་ང་བ།” ཞེས་དང་། འགལ་ཞེས་པའི་དཔེར་བརྗོད་ལ། “མར་ལེ་རིང་ལུགས་དང་འགལ་བའི་བཤད་ཚུལ་ལ་དགག་པ་རྒྱག་དགོས།” ཞེས་དང་། ཅི་ལ་ཞེས་པའི་དཔེར་བརྗོད་དུ། “ལོངས་སྤྱོད་འཛོམས་ཀྱང་ཆུད་ཟོས་ཅི་ལ་བྱེད།། ཏང་དང་དམངས་ཀྱི་དྲིན་ལས་བྱུང་བ་ཡིན། ། དཀའ་ཁག་མང་ཡང་དཔའ་ངར་ཅི་ལ་ཞུམ། ། མཐར་ཐུག་དམིགས་ཡུལ་གུང་ཁྲན་རིང་ལུགས་ཡིན། །”ཞེས་དང། གཅོག་ཅེས་པའི་དཔེར་བརྗོད་ལ། “མི་དམངས་སྲིད་གཞུང་གི་བཀའ་གཅོག་མི་རུང་།” ཞེས་དང་། ཆག་སྒོ་ཞེས་པའི་དཔེར་བརྗོད་ལ། “བཅིང་འགྲོལ་དམག་གིས་ང་ཚོ་ཆག་སྒོ་ལས་བསྐྱབས།”ཞེས་དང་། དམ་བཅའ་ཞེས་པའི་དཔེར་བརྗོད་ལ། “གུང་ཁྲན་རིང་ལུགས་ཀྱི་དོན་དུ་ཚེ་གང་ལ་འབད་བརྩོན་བྱེད་པར་དམ་བཅའ་བཞག”ཅེས་བཀོད་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་མགོ་མཇུག་བར་གསུམ་དུ་ཧ་ཅང་མང་ངོ།

གོང་གསལ་དཔེར་བརྗོད་དེ་དག་ཐོག་ནས་དག་གསར་གྱི་དཔེར་བརྗོད་ཀྱི་ནང་དོན་མང་པོས་རྒྱ་དམར་གཞུང་གི་དྲིལ་བསྒྲགས་ཀྱི་ལག་ཆ་བྱས་ཡོད་པ་མཐོང་ཐུབ། དེ་ཡང་དམར་པོའི་རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཁོ་ནར་དད་མོས་དང་། དེ་དང་མི་མཐུན་པའི་ལྟ་བར་དགག་པ་རྒྱག་དགོས་པར་སྐུལ་སློང་བྱས་ཏེ་བསམ་བློ་སྒེར་གཅོད་ལ་ཤུགས་སྣོན་དང་། བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་བ་སྡུག་བསྔལ་ཆེ་ཚུལ་དང་། བཅིང་འགྲོལ་དམག་གིས་ཆག་སྒོ་ལས་བསྐྱབས་ཚུལ་བརྗོད་ནས་དོན་དངོས་མི་ཤེས་པའི་མི་རྣམས་མགོ་རྨོངས་སུ་འཇུག་ཐབས། རྒྱ་དམར་གཞུང་གི་བཀའ་དྲིན་གྱིས་བདེ་སྐྱིད་དང་འབྱོར་བ་འཕེལ་བ་དང་། རྒྱ་དམར་གཞུང་གི་བཀའ་གཅོག་མི་རུང་ཞེས་སྒེར་གཅོད་སྲིད་གཞུང་ལ་འོས་མེད་བསྟོད་པ་དང་རྒྱབ་སྐྱོར་མཚོན་པར་བྱས་ཡོད། བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་པར་སྡུག་བསྔལ་ཆེ་ཚུལ་དང་མུ་གེ་བྱུང་ཚེ་དབུལ་བོ་རྣམས་ལ་མགོན་སྐྱབས་བྱེད་མཁན་མེད་ཚུལ་ཟེར་བ་གཅིག་པུར་ཆ་བཞག་ན། རྒྱ་དམར་གྱིས་བོད་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱས་རྗེས་བོད་ཀྱི་དེ་སྔའི་སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་བ་མུན་ནག་ཡིན་ཚུལ་དང་། རྒྱ་དམར་གྱི་འགོ་ཁྲིད་འོག་གི་བོད་ལ་བདེ་སྐྱིད་ལྡན་ཚུལ་དྲིལ་བསྒྲགས་ཟམ་མ་ཆད་པར་བྱས་པ་རེད། འོན་ཀྱང་རང་དབང་གི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཚོས་བརྗོད་བཞིན་པ་ལྟར་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་པ་དེ་རྒྱ་ནག་གི་སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་བ་ལས་ལྡབ་མང་པོས་རང་དབང་བདེ་སྐྱིད་ལྡན་ཞིང་། པཎ་ཆེན་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་པ་མཆོག་གིས་ཀྱང་། བོད་ཀྱི་སྤྱི ཚོགས་རྙིང་བའི་ནང་མི་རྣམས་ལ་བཟའ་འབྲུ་འབེར་བོ་ཡོད་པ་དང་། སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་སྤྱོད་དར་བས་སྦྱིན་གཏོང་གི་ལུགས་སྲོལ་ཆེན་པོ་ཡོད་ཅིང་། ལྟོགས་ཤི་ཐེབས་པའི་གནས་ཚུལ་བྱུང་མྱོང་མེད་ཚུལ་གསུངས་ཡོད་ ༣ པས་དོན་དངོས་གང་ཡིན་གསལ་རྟོགས་ཐུབ་པ་ཡིན། དེས་ན་རང་རིགས་གཞོན་སྐྱེས་ཚོས་དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་བེད་སྤྱོད་གཏོང་སྐབས་དོན་དངོས་དང་མི་མཐུན་པའི་གླེང་ཕྱོགས་འདི་རིགས་ལ་གཟབ་པར་གཅེས་སོ།

 

བཞི་པ། བོད་ཡིག་གི་ཐུན་མིན་ཁྱད་ཆོས་རྡོག་རོལ་བཏང་ཡོད་པ།

ད་ལྟའི་བོད་ཡིག་འདི་གསར་གཏོད་དང་། སུམ་རྟགས་སོགས་བོད་ཀྱི་ལུང་སྟོན་པའི་གཞུང་ལུགས་ཁག་བྱུང་བ་ནས་བཟུང་། ཚད་ཐུབ་ཀྱི་མཁས་པ་མང་པོ་གདན་འཛོམས་ཏེ་ཡི་གེ་དང་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་རྣམ་གཞག་གང་མང་ལ་སྐད་གསར་བཅད་ཀྱི་ལེགས་བཅོས་བྱས་ཡོད་ནའང་། དེ་དག་ནི་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་གི་ངེས་སྲོལ་གཞིར་བཟུང་ནས་བྱས་པ་ཤ་སྟག་ཡིན། བོད་ཀྱི་སྐད་བརྡའི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཆོས་ཉིད་དང་མི་མཐུན་པའི་བསྒྱུར་བཅོས་རིགས་ནི་སྐད་ཡིག་གི་ལག་ལེན་ཁྲོད་རྐང་ཚུགས་ཐུབ་ཀྱི་མེད། དཔེར་ན་དེ་སྔ་བརྡ་སྤྲོད་མཁས་ཅན་ཚོགས་ཤུལ་བླ་མ་ནོར་བུ་བསྟན་འཛིན་ལགས་ཀྱིས་ཡང་འཇུག་ས་དྲག་བསྡུ་བའི་གྲོས་འགོ་བཏོན་ཡང་། བསྒྱུར་བཅོས་གསར་པ་དེ་བོད་ཀྱི་སྐད་བརྡའི་ཆོས་ཉིད་དང་མི་མཐུན་སྟབས་ཁྱབ་བརྡལ་དུ་འགྲོ་མ་ཐུབ་ཅིང་། ཕྱིས་སུ་མཁས་པ་གཞན་གྱིས་ལུང་རིགས་ཚད་མས་ཚར་བཅད་པ་ལྟ་བུ་རེད། འོན་ཀྱང་རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་སྐབས་རྒྱ་དམར་གཞུང་གི་ཐད་ཀའི་བཀོད་རྒྱའི་འོག བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་དང་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་རྣམ་གཞག་གང་མང་ལ་འོལ་ཚོད་ཀྱིས་བཟོ་བཅོས་བརྒྱབ་པར་མ་ཟད། སྲིད་འཛིན་གྱི་བྱེད་ཐབས་སྤྱད་དེ་ཁྱབ་སྤེལ་བཏང་ནས་བོད་ཡིག་གི་གཏན་ཆགས་ངེས་སྲོལ་ལ་གཏོར་བཅོམ་ཚད་མེད་བཏང་བ་རེད། ༤ སྐབས་དེ་ཤེད་མཁས་དབང་དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་སོགས་ཀྱིས་དགག་རྩོམ་སྤེལ་ཏེ་ཚར་བཅད་པས་གཏན་འབེབས་དེ་ཕྱིར་བསྡུ་བྱས་ཟིན་ཡང་། དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་ནང་དུག་རྒྱུན་དེའི་ལྷག་རོ་ཁ་ཤས་ད་དུང་གནས་ཡོད།

འདིར་དཔེར་མཚོན་ཞིག་གི་སྒོ་ནས་བཤད་ན། རིག་གསར་སྐབས་སུ་བོད་ཡིག་གི་ཚིག་ཕྲད་དང་བྱ་ཚིག་སོགས་འདོར་ལེན་གང་འདོད་བྱས་པར་མ་ཟད། བོད་རང་གི་སྔར་སྲོལ་བརྡ་རྟགས་ཚེག་ཤད་སོགས་དོར་ནས་ཐམས་ཅད་རྒྱ་ཡིག་ལྟ་བུར་བཅོས་ཏེ། བོད་ཡིག་གི་ཁྱད་ཆོས་ལ་མི་འཚམ་པའི་གསར་དར་བརྡ་མཚོན་རྟགས་ཤད་གང་མང་བོད་ཡིག་ནང་བཀོལ་ཡོད། དཔེར་ན། དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་ཀྱི་ཅི་ཞེས་པའི་ཚབ་ཚིག་གི་འགྲེལ་བཤད་དང་དཔེར་བརྗོད་སྐབས་སུ། “དྲི་བའི་དོན་ལ་འཇུག་པ་ནི: ཁོས་ཅི་བཅད-ཁོས་ཅི་ཞིག་བཤད ? སྨན་འདིའི་མིང་ལ་ཅི་ཟེར ? | ཁྱོད་ཀྱིས་བྱ་བ་ཅི་བྱས | ཅི་ཞིག་བྱས་ལྟ་བུ .” ཞེས་དང་། ཅི་ཙམ་ཞེས་པའི་འགྲེལ་བཤད་དང་དཔེར་བརྗོད་སྐབས། “གྲངས་དང་ཚད་སོགས་འདྲི་བའི་ཚིག་སྟེ: སློབ་གྲྭ་འདིར་སློབ་གྲྭ་པ་ཅི་ཙམ་ཡོད།?” ཅེས་བྲིས་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་དང་། ཡང་དཔེར་ན་ཅོ་ལེ་བ་ཞེས་པའི་རྒྱན་ཚིག་གི་གོ་དོན་དང་དཔེར་བརྗོད་སྐབས་སུ། “དཔངས་དམའ་ཞིང་ལྟོ་བ་ཆེ་བའི་དབྱིབས་ཏེ: གཏེར་ཁ་འཚོལ་དུ་སོང་ནས, བྲག་རི་ནག་པོ་ཅོ་ལེ་བ་མང་པོ་ཡོད་པའི་ས་ཞིག་ལ་བསླེབས་ལྟ་བུ .” ཞེས་འབྱུང་བ་ལྟ་བུས་མཚོན་ནོ།

སྤྱིར་དབྱིན་ཇི་དང་རྒྱ་ཡིག་སོགས་སུ་ཡོད་པའི་བརྡ་མཚོན་རྟགས་ཤད་ (Punctuation) དག་གིས་ཚིག་དང་བརྗོད་པའི་གཅོད་མཚམས་གསལ་འབྱེད་དང་། ཚིག་གི་ཉམས་འགྱུར་འདྲ་མིན་སྟོན་པ་དང་། བརྗོད་དོན་བདེ་བླག་ཏུ་རྟོགས་པར་གཞོགས་འདེགས་བྱེད་པ་ལྟར། བོད་ཡིག་ལའང་སྔར་ནས་རྒྱུན་སྲོལ་དུ་དར་བའི་ཤད་དང་། ཚེག དབུ་ཁྱུད་སོགས་བརྡ་མཚོན་རྟགས་ཤད་གང་མང་བོད་ཡིག་གི་རྣམ་གཞག་ནང་ཡོད་ལ། དེ་དག་གིས་བོད་ཀྱི་ཡིག་སྐད་ལ་རམ་འདེགས་ཀྱི་ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཐོན་བཞིན་ཡོད། བོད་ཡིག་ནང་དེང་དུས་ཕྱི་ལུགས་ཀྱི་བརྡ་མཚོན་རྟགས་ཤད་དཔེར་ན་འདྲེན་རྟགས་དང་དེབ་རྟགས་སོགས་བེད་སྤྱོད་གཏོང་འོས་མིན་ཐད་ལྟ་ཚུལ་མ་འདྲ་བ་ཡོད་ནའང་། གལ་སྲིད་བརྡ་མཚོན་རྟགས་ཤད་དེ་དག་བོད་ཡིག་གི་ཁྱད་ཆོས་དང་མཐུན་ཞིང་། བོད་ཡིག་ཚད་ལྡན་དུ་འགྱུར་བར་ཕན་ཐོགས་ན་ལེགས་ཆ་ནང་འདྲེན་བྱས་ཀྱང་འགལ་ཆ་ཅི་ཞིག་ཡོད། འོན་ཀྱང་སྙིགས་དོར་བཅུད་ལེན་མེད་པར་ཕྱི་ལུགས་ཀྱི་བརྡ་མཚོན་རྟགས་ཤད་ཚང་མ་ཤ་གཟུག་ཟ་རྐྱང་གིས་བཀོལ་ན་བོད་ཡིག་གི་ཐུན་མིན་ཁྱད་ཆོས་ཉམས་རྒུད་གཏོང་བ་དང་། ཞྭ་དཔེ་ལྷམ་འགེབས་ལྟར་འབྱོར་དཀའ་ཞིང་མིག་ལའང་མཛེས་པ་མ་ཡིན་ནོ།
གོང་དུ་དྲངས་པའི་དཔེ་མཚོན་ཁག་ནང་། བོད་ཡིག་ལ་ཚིག་དང་བརྗོད་པའི་མཚམས་སུ་ཤད་རྒྱག་སྲོལ་ཡོད་པ་དོར་ནས་ཕྱི་ལུགས་ཀྱི་རྫོགས་རྟགས་(Full stop)ཚབ་ལ་བྲིས་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་བོད་ཡིག་ལ་སྒྲ་གཟུགས་གཉིས་ལྡན་གྱི་དྲི་བ་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་ཕྲད་ཅི་ཇི་སུ་གང་སོགས་ཡོད་བཞིན་དུ་ར་མགོ་ལུག་སྦྱར་བྱས་ཏེ་ཕྱི་ལུགས་ཀྱི་དྲི་རྟགས་(The question mark)ཚིག་མཐར་བཀོལ་ཡོད། དེ་དག་ནི་གད་མོ་འཆོར་བའི་གནས་ཙམ་མ་ཟད། བོད་ཡིག་གི་ཐུན་མིན་ཁྱད་ཆོས་ལ་ཁྱད་གསོད་ཚད་མེད་བྱས་པ་ཞིག་རེད། དེས་ན་དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་བེད་སྤྱོད་གནང་མཁན་རང་རིགས་གཞོན་སྐྱེས་སློབ་གཉེར་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཚུལ་འདི་ཡིད་ལ་ངེས་པར་གཅེས་སོ།

 

མཇུག་གི་གཏམ།

དེ་ཡང་རྩོམ་རིག་མཁས་ཅན་སྐུ་ཞབས་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱིས་གདེང་འཇོག་ཆེན་པོ་གནང་མྱོང་བའི་དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་ལ་དགེ་མཚན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་དུ་མ་ཡོད་པ་སྨོས་ཅི་དགོས། ཁོ་བོས་ཀྱང་རྩོམ་འདིའི་འགོ་བརྗོད་ནང་དུ་རོབ་ཙམ་བརྗོད་ཡོད། འོན་ཀྱང་ཚིག་མཛོད་དེའི་ནང་གི་ཐ་སྙད་ཁག་ཅིག་གི་འགྲེལ་བཤད་དང་། དཔེར་བརྗོད་ཀྱི་ནང་དོན་མང་པོ་ཞིག་ཚིག་མཛོད་རིག་པའི་རྩ་དོན་དང་མི་མཐུན་པར་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དམིགས་ཡུལ་བཅངས་ནས་སྦྱར་ཡོད་པས། རང་རིགས་གཞོན་སྐྱེས་སློབ་གཉེར་པ་རྣམས་ལ་ལྡོག་ཕྱོགས་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་སྲིད་སྙམ་སྟེ་རྩོམ་ཡིག་འདི་མཛུབ་མོ་རི་སྟོན་གྱི་ཚུལ་དུ་བྲིས་པ་ཡིན། དེ་ལ་བོད་མཁས་པ་མི་ཕམ་དགེ་ལེགས་རྣམ་རྒྱལ་གྱི་སྙན་ངག་གི་དཔེར་བརྗོད་སྒྲ་དབྱངས་རྒྱ་མཚོའི་འཇུག་ངོགས་ཅེས་པའི་ནང་དུ་འདོད་པའི་གཏམ་དང་སྦྱར་བའི་ནང་དོན་འགའ་ཟུང་མཆིས་པ་ཙམ་ལའང་། ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་རྗེ་འཇིགས་མེད་རིགས་པའི་བློ་གྲོས་མཆོག་གིས་སྐད་ཡིག་གི་མཛེས་པ་དང་མི་མཐུན་པ་དང་། སློབ་མ་ཚོའི་སེམས་རྒྱུད་ལ་ངན་ཤན་འཇོག་ཚུལ་བརྗོད་དེ་དགག་གཞག་དང་ཚིག་མཚོན་མང་དུ་བཏབ་ཡོད་པར་བསམ་ན། ཚིག་མཛོད་ཟེར་བ་ནི་སྐད་ཡིག་དང་རིག་གནས་ལ་སློབ་སྦྱོང་དང་། ཞིབ་འཇུག དེ་བཞིན་ཡིག་སྒྱུར་བྱེད་མཁན་ཚོའི་ལག་ཆ་ལྟ་བུ་ཡིན་པས། དེ་བས་ཀྱང་ཤན་ཤུགས་ངན་པ་ཐེབས་རྒྱུ་ཡིན་པ་གདོན་མི་ཟ། རྒྱུ་མཚན་དེའི་ཕྱིར་ཁོ་བོས་སྤྱི་བརྟོལ་བསྐྱེད་དེ་རྩོམ་ཡིག་འདི་བྲིས་པ་མ་གཏོགས། མཛད་རྗེས་ཅན་གྱི་མཁས་པ་རྒན་རབས་ཚོར་དོན་མེད་ཟུར་ཟ་བའམ། ཡང་ན་གཞན་གྱི་ལེགས་བཤད་ལ་ཕ་ར་དོག་པ་ལྟ་བུ་གཏན་ནས་མ་ཡིན་ནོ། ཀུན་ལ་ཕན་གྱུར་ཅིག དགེའོ།

ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༤། ༢། ༢༡ རྒྱལ་སྤྱིའི་སྐད་ཡིག་ཉིན་མོར་བྲིས།

ལུང་ཁུངས་དང་ཟུར་མཆན།
༡. མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན་པའི་<<སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ>>ཡི་ཤོག་ངོས་ ༡༦༧ ཐིག་ཕྲེང་ ༡༢ ་པར་ལ་གསལ།
༢. ༸གོང་ས་མཆོག་གི་རང་རྣམས་<<བཙན་བྱོལ་ཁྲོད་ཀྱི་རང་དབང་། >>(Freedom in Exile)ཞེས་པའིཤོག་ངོས་ ༦༩ ཐོག་གསལ།
༣. ༸ཀུན་གཟིགས་པཎ་ཆེན་རིན་པོ་ཆེས་མཛད་པ། <<ཡིག་འབྲུ་ཁྲི་བདུན་གྱི་སྙན་ཞུ། >> བོད་གཞུང་བདེ་སྲུང་བོད་གནས་ཉམས་ཞིབ་ཁང་གིས་བཏོན། ཤོག་ངོས་ ༤༢ ཐོག་གསལ།
༤. ཕྱི་ལོ་༡༩༦༩ ལོའི་ཟླ་བདུན་པར་མའོ་ཙེ་ཏུང་གིས། “ཡི་གེ་དེ་ངེས་པར་དུ་ཆ་རྐྱེན་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་འོག་ཏུ་བཅོས་བསྒྱུར་དང་། སྐད་དེ་ངེས་པར་དུ་མངས་ཚོགས་དང་ཉེ་བ་བྱེད་དགོས།”ཞེས་པའི་མཛུབ་སྟོན་འོག པེ་ཅིང་དུ་ཡོད་པའི་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གི་རྒྱ་རིགས་ལས་བྱེད་ཁག་ཅིག་དང་། བོད་སྐད་ཡིག་གི་རྣམ་གཞག་ཚད་ལྡན་མི་ཤེས་པའི་བོད་མི་ཁག་གཅིག་ཚོགས་འདུ་ཞིག་བསྡུས་ཐོག <<མའོ་ཀྲུའུ་ཞིའི་གསུང་རྩོམ་བོད་ཡིག་པར་སྐྲུན་དང་ཡིག་སྒྱུར་བྱ་བའི་མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་དགོངས་པ་སློབ་སྦྱོང་འཛིན་གྲྭའི་གྲོས་བསྡུར་ཟིན་བྲིས་གནད་བསྡུས།>>ཟེར་བའི་ཡིག་ཆ་ཞིག་གཏན་འབེབས་བྱས་ཏེ། བོད་ཡིག་གི་རྣམ་དབྱེ་ཚིག་ཕྲད་དང་བྱ་ཚིག་སོགས་ཀྱི་སྐོར་ལ་བཟོ་བཅོས་བརྒྱབ་པ་དང་། གཏན་འབེབས་གསར་པ་དེ་གཞིར་བཟུང་ནས་མའོ་ཡི་གསུང་རྩོམ་དང་ཆུ་ངོགས་གཏམ་རྒྱུད་སོགས་བོད་བསྒྱུར་བྱས། དེ་ལ་མཁས་དབང་དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་དང་། དཔའ་རིས་བློ་གྲོས་སོགས་ཀྱི་དགག་རྒྱག་ཚ་ནན་བྱས་པས་རྗེས་སུ་གཏན་འབེབས་དེ་ཕྱིར་བསྡུ་བྱས་ཡོད། གཏན་འབེབས་དེའི་ནང་དོན་གཙོ་བོ་ཁག་གོང་གསལ་མཁས་དབང་དག་གི་གསུང་རྩོམ་ནང་གསལ།