ཕྲ་ཕུང་གི་འཇིག་རྟེན་དུ་བཞུད་པའི་ལམ་ཡིག

ཨ་མཆོད་འཇམ་དཔལ་ཚུལ་ཁྲིམས།

 

༡༽ དཀའ་ངལ་སྣ་ཚོགས།

འདི་ནི་ཁོ་བོ་ཕྲ་ཕུང་གི་འཇིག་རྟེན་དུ་ཡུལ་སྐོར་ལན་གཅིག་བྱས་པའི་དཀའ་ངལ་དང་མཐོང་ཐོས་ནར་མར་བཀོད་པ་ཡིན། འགྲུལ་བཞུད་འདིའི་བརྒྱུད་རིམ་ཁྲོད་དུ་འཕྲད་པའི་དཀའ་ངལ་མང་དག་ཅིག་ཡོད་ཅིང་། དེ་དག་ལས་ཆེ་ཤོས་ནི་ང་ལྟ་བུ་འབྱོར་བ་མེད་ཅིང་། མི་བུ་དཀྱུས་མ་ཞིག་ལ་མཚོན་ན་ཐ་སྙད་ཀྱི་སྒོར་མོས་མ་འདང་བ་དེ་རེད། ཐ་སྙད་ཀྱི་སྒོར་མོ་འདི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་སྒོར་མོ་བཞིན་སྔ་བསྐྱི་བྱེད་རྒྱུ་མི་འདུག་ལ། བུ་ལོན་ལེན་རྒྱུ་ཡང་མི་འདུག ལམ་ཡིག་འདིའི་ནང་དུ་ཧ་ཅང་གལ་ཆེན་ཡིན་པའི་ཨིན་སྐད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ Information (ཨིནཕོརམེཤོན)་ཟེར་བ་འདིའི་ཐད་དུ་ཁོ་བོས་ནི་བོད་སྐད་ཡིད་ཚིམས་པ་ཞིག་ཡེ་ནས་མ་རྙེད། འདིའི་ཐད་དུ་བོད་སྐད་ལ་སྤྱོད་བཞིན་པའི་ཐ་སྙད་གཅིག་ནི་“གནས་ཚུལ”་ཞེས་པ་འདི་རེད། འདི་ཡང་ཨིན་སྐད་ཀྱི་ཨིནཕོརམེཤོན་གྱི་ཁ་ཐད་ཆོགས་པའི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཡེ་ནས་རེད་མི་འདུག

ཚིག་འདི་དེ་འདྲའི་གལ་ཆེན་ཞིག་ཇི་ལྟར་ཆགས་པ་རེད། འདིའི་ཐད་དུ་ཡོད་པའི་བོད་དག་གིས་མ་འགྲིག་པའི་ན་ཚ་གང་ཞིག་ཁྱོད་ལ་བྱུང་སོང་ངམ་ཞེས་འདྲི་སྲིད་ན་ཡང་། འདིའི་གལ་ཆེའི་རང་བཞིན་ནི་ཚན་རིག་པ་རེ་ཟུང་གིས་འགྲོ་བ་སེམས་ཅན་ཞེས་པ་འདི་མཐར་གཏུག་ན་ཨིནཕོརམེཤོན་གྱི་མ་ལག་ཙམ་ཞིག་ལས་གཞན་གང་ཡང་མིན་པའི་འགྲེལ་བཤད་ཀྱང་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད། དེས་ན་ཨིནཕོརམེཤོན་ཞེས་པ་འདི་ཇི་ཙམ་གལ་ཆེན་པོ་ཡིན་དེས་ལས་དཔོག་ཐུབ།

ལར་ནས་ཨིན་སྐད་རང་ལ་ཡང་ཐ་སྙད་ཀྱི་སྒོར་མོའི་དཀའ་ངལ་དེ་བྱུང་མྱོང་མེད་པ་རེད་མི་འདུག་མོད། ད་སྐབས་དཀའ་ངལ་དེ་ཚོམེད་པར་བཟོས་འདུག ཕལ་ཆེར་ཁོ་ཚོ་བཙན་རྒྱལ་རིང་ལུགས་པ་ཡིན་པའི་སྟབས་ཀྱིས་འདྲ་སྟེ། དོན་གཞན་ལས་བཙན་འཕྲོག་བྱས་ནས་དོན་གཞན་ལ་སྦྱར་བ་ཧ་ཅང་མང་པོ་འདུག དཔེར་ན་ Cell (སེལ)་ཞེས་པའི་ཚིག་འདི་ཡང་ད་ལྟའི་གོ་དོན་ལ་ཧ་ཅང་འོས་འབྱོར་ཆེ་བའི་ཐ་སྙད་ཅིག་རེད་མི་འདུག འདིའི་གོ་གོ་དོན་ནི་རང་རེའི་ཤག་དང་གཅིག་པ་ཡིན་ན་ཡང་ད་སྐབས་དེ་ལས་བཙན་གྱིས་འཕྲོགས་ནས་དོན་འདི་ལ་བཙན་སྦྱར་བྱས་འདུག དེའི་ཕྱིར་ད་སྐབས་ཁོ་བ་ཅག་གི་སྐད་དུ་Cell (སེལ)་ཞེས་ལབ་སྐབས་དཀའ་ངལ་གང་ཡང་མེད་པར་དོན་དེ་རང་ལ་འཇུག་གི་འདུག། ལུང་པ་གཞན་གྱི་སྐད་ལས་བཙན་འཕྲོག་བྱས་ནས་ཁོ་ཚོའི་ཐ་སྙད་དུ་བཅུག་པ་ནི་གྲངས་ལས་འདས་པས་ད་སྐབས་ཁོ་ཚོ་ལ་ཐ་སྙད་ཀྱི་དཀའ་ངལ་དེ་ཧ་ལམ་སེལ་ཟིན་པ་ལྟ་བུ་རེད།

གང་ལྟར་“གནས་ཚུལ”་ཟེར་བ་འདིས་ནི་དངོས་པོ་གང་དག་གི་སྡོད་ལུགས་ཇི་ལྟར་ཡིན་པ་དང་། ཡང་ན་“གནས་འཕྲིན”་ཟེར་བ་དེས་ནི་ས་ཕྱོགས་གང་ཞིག་ལ་བྱུང་བ་ཞིག་བྱུང་སྐབས་དེའི་གནས་ཚུལ་སྙན་གསན་ཞུས་པ་ལ་གོ་བས་འདི་ནི་ཨིན་སྐད་ཀྱི་ report (རིཔོརཊ)་གི་ཐད་དུ་འགྲོ་འོས་པ་ལས་ཨིན་སྐད་ཀྱི་ཚིག་དེའི་ནང་དོན་ཇི་བཞིན་ཡེ་ནས་སྟོན་མི་ཐུབ། སྐབས་རེ་ཨིནཕོརམེཤོན་ཟེར་བ་འདི་“གསར་འགྱུར”་ཞེས་པ་འདི་ལ་བསྒྱུར་གྱིན་ཡོད་མོད། དེ་ཡང་ཆ་མ་ཚང་བའི་འགྱུར་ཞིག་རེད། དེའི་ཐད་ཀྱི་ཨིན་སྐད་ལ་“ནིའུསི”་ཞེས་པ་ཞིག་ཡོད། དེ་གཉིས་ངེས་པར་དུ་ཐད་སྦྱོར་བྱེད་དགོས།

ངོ་མ་བཤད་ན་འདི་གཉིས་ཀྱང་དེ་ཙམ་རན་པོ་ཞིག་མཐོང་གི་མེད། གཞན་ཨིནཕོརམེཤོན་ཞེས་པའི་ཚིག་འདི་བོད་སྐད་ལ་སྒྱུར་དགོས་བསམ་སྐབས། སྙན་གསན་དང་། སྙན་ཞུ། གསར་འཕྲིན། ཞེས་པའི་ཚིག་འདི་ཚོ་བློ་ཡུལ་དུ་སླེབས་ཡོང་ན་ཡང་དེ་དག་གི་ད་ལྟའི་གོ་དོན་དག་ལ་བསམ་སྐབས་རྦད་དེ་འགྲིག་མེད། ད་དུང་བསམ་སྐབས་བརྡ་གཏོང་། བརྡ་སྦྱོར་། བརྡ་ལན། ཞེས་པ་ལྟ་བུ་འཆར་འོང་ཞིང་། གསར་སྙན་དང་། གསར་བསྒྲགས། གནས་འཕྲིན། ཟེར་བ་འདྲ་ཡང་འཆར་འོང་། མདོར་ན་འདི་དག་གང་གིས་ཀྱང་ཨིནཕོརམེཤོན་གྱི་ཚབ་བྱེད་མི་ཐུབ། བོད་སྐད་ཀྱི་ནང་དུ་“མ་ལག”་ཅེས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་འདི་སྐབས་ཨིནཕོརམེཤོན་གྱི་ཐད་དུ་འོས་པ་མིན་ནམ་ཡང་སྙམ།

ལམ་ཡིག་འདིའི་ནང་དུ་ཐ་སྙད་ཀྱིས་མ་འདང་བའི་དཀའ་ངལ་དེ་གཅིག་བུ་མ་རེད། ཨིན་སྐད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ Probability ཞེས་པ་འདིའི་ཐད་དུ་བོད་པའི་ཐ་སྙད་རན་པོ་ཞིག་ཕར་ཞོགས་ཕྱོགས་ཙམ་འདྲ་བ་ཞིག་ཀྱང་མ་རྙེད། ད་དུང་ཐ་སྙད་མང་པོ་ཡོད་ན་ཡང་ནུབ་ཕྱོགས་པ་ནི་ལག་པ་ཡངས་མོ་ཡོད་སྟབས་ཁོ་ཚོའི་ཐ་སྙད་སློང་མོ་བརྒྱབས་བཀོལ་ཡོད། འགའ་རེ་ནི་སྒྲ་སྒྱུར་ཙམ་ཡང་བྱེད་མི་ཐུབ། དཔེར་ནཿ DNA དང་ RNA‚ སོགས་ལྟ་བུ་རེད། ད་དུང་Golgi Body, Lysosomes, Mitochondria སོགས་མང་།

 

༢༽ ཨིནཕོརམེཤོན་གྱི་གོ་དོན།

དེའི་ཕྱིར་གནས་སྐབས་ཚིག་འདིའི་ཐད་དུ་བོད་ཚིག་འདོད་པ་ཚིམས་པ་ཞིག་མ་རག་པར་དུ་“་ཨིནཕོརམེཤོན”་དང་“གནས་ཚུལ”་“གནས་འཕྲིན”་ཞེས་པ་འདི་ཚོ་འདོར་ལེན་གྱིས་བཀོལ་རྒྱུ་ཡིན། ཨིནཕོརམེཤོན་འདི་ནི་་Information ཞེས་པའི་སྒྲ་སྒྱུར་དང་། “གནས་ཚུལ”་ཞེས་པ་ནི་དེའི་དོན་སྒྱུར་བྱས་ཁུར་ཡིན། གནས་འཕྲིན་ནི་བློ་མ་བདེ་བའི་སྐབས་སུ་བརྗེ་ལེན་ལྟ་བུར་བཀོལ་གྱི་ཡིན། འོ་ན་ཨིནཕོརམེཤོན་ཟེར་བ་འདིའི་དོན་གང་རེད་ཅེ་ནཿ ཨིནཕོརམེཤོན་ནམ་“གནས་ཚུལ”་ཞིག་འགྲུབ་པ་ལ་གནས་ཚུལ་དེ་གཏོང་མཁན་ཞིག་དང་ལེན་མཁན་ཞིག་བཅས་སྣེ་གཉིས་ངེས་པར་དུ་ཚང་དགོས། དེ་ཡང་གཏོང་མཁན་གྱིས་ཤེས་བྱ་ཞིག་བཏང་ནས་ལེན་མཁན་གྱི་དྲུང་དུ་འབྱོར་དགོས། དེ་མིན་ཨིནཕོརམེཤོན་ཞེས་པའི་མིང་ཐོགས།

ཚན་རིག་པ་ཚོས་ཨིནཕོརམེཤོན་ལ་རིགས་གསུམ་དུ་བཀལ་ཡོད། དང་པོ་ལ་(Shannon information) ཤེན་ནན་ཨིནཕོརམེཤོན་ཟེར། འདི་ནི་དཔེར་ན་ང་ཚོས་ཤོ་ཞིག་ལན་གྲངས་བརྒྱ་ཐམ་པ་ལ་འཕང་ནས་ཤོ་མིག་ག་ཚོད་བབ་ཡོད་མེད་ཐོ་ལ་བཀོད་པའི་གནས་ཚུལ་ལྟ་བུ་རེད། གནས་ཚུལ་འདི་དག་ལ་གོ་དོན་གང་ཡང་མེད་པས་འགྲོ་བ་མི་ལ་ཕན་ཐོགས་ཆེན་པོ་མེད། གཉིས་པ་ནི་(functional information) ཕན་ལྡན་ཨིནཕོརམེཤོན་ཟེར་། འདི་ནི་བེད་སྤྱོད་ཡོད་པ་མ་ཟད་ལག་ལེན་ལ་ཡོང་རྒྱུ་ཡོད། དཔེར་ན་ལམ་སུམ་མདོའི་གློག་བརྡ་ལྟ་བུ་རེད། བརྡ་གང་ཞིག་གིས་གང་ཞིག་སྟོན་གྱི་ཡོད་པ་དེ་སྔོན་ནས་གཏན་འབེབས་བྱས་ཡོད། གསུམ་པ་ནི་(Prescriptive information) འཚམས་སྦྱོར་ཨིནཕོརམེཤོན་ཞེས་འབོད་ཆོག་སྙམ།

འདི་སྐབས་སུ་འཚམས་སྦྱོར་དང་འོས་སྦྱོར། སློབ་སྟོན་སོགས་བྱེད་པ་རེད། གང་ཟག་སྔོན་མའི་ཉམས་མྱོང་དྲིལ་ནས་ལེན་པ་པོ་ལ་འཚམས་སྦྱོར་བྱེད། འདིའི་སྐབས་སུ་ཨིནཕོརམེཤོན་ལེན་མཁན་ལ་གཏོང་མཁན་གྱི་ངོས་ནས་བཞག་པའི་ཆ་རྐྱེན་མང་པོ་ཞིག་གི་ཤེས་བྱ་སྔོན་ནས་ཡོད་དགོས། དེ་མིན་ཨིནཕོརམེཤོན་བཏང་བའི་དགེ་ཕན་འབྱུང་མི་ཐུབ། དཔེར་ན་གློག་ཀླད་ཀྱི་བརྡ་ཡིག་རྣམས་མ་ཤེས་ན་ཨང་གཟུགས་གོར་ཐིག་དང་གཅིག་གི་ཡིག་ཉོག་དོན་དག་མེད་ཙམ་ལས་གོ་བ་གང་ཡང་ལེན་མི་ཐུབ། གལ་སྲིད་གནས་ཚུལ་གཏོང་བ་པོས་དེ་དག་གི་གོ་དོན་བཞག་པ་རྣམས་ལེན་པ་པོས་ཤེས་ཐུབ་ན་དེ་བརྒྱུད་ནས་བསམ་ཡུལ་ལས་འདས་པའི་ཤེས་བྱ་རག་ཐུབ།

མདོར་ན་ང་ཚོ་གང་དུ་གནས་ཡོད་ཀྱང་མིག་ཕྱེས་པ་ན་ཨིནཕོརམེཤོན་ཁོ་ན་ཡིན། ཡར་གྱི་གནམ། མར་གྱི་ས། ཐད་ཀྱི་མི། རྒྱང་རིང་གི་ཡུལ་ལྗོངས། ཐག་ཉེ་བའི་གྲོགས། མདོར་ན་རི། ར་བ། ཁང་ཁྱིམ། སྣོད་བཅུད་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པ་གནས་ཚུལ་ཡིན། གང་ལགས་ཤེ་ན་འདི་དག་གིས་ང་ཚོ་ལ་ཤེས་བྱ་སྤྲོད་ཀྱིན་ཡོད། དེ་ཐམས་ཅད་ཨིནཕོརམེཤོན་ནམ་གནས་ཚུལ་གྱི་འབྱུང་གནས་ཡིན། འཛམ་གླིང་ནང་དུ་ནམ་ཡང་ཉལ་གྱིན་མེད་པའི་གྲོང་ཁག་ཅིག་ཡོད། ཉི་ཧོང་གི་རྒྱལ་ས་ཁྲོགཀྱོ་དང་། ཨ་རིའི་རྒྱལ་ས་ནིའུཡོརཀ་སོགས་རེད། གྲོང་ཁྱེར་ཆེན་པོ་དེ་དག་གི་ནང་དུ་མི་གྲངས་ས་ཡ་མང་པོས་འཚོ་སྡོད་དང་། བྱ་འགུལ་སྣ་ཚོགས་སྤེལ་གྱིན་ཡོད། གལ་སྲིད་ཁྱེད་རང་གིས་མི་གྲངས་ཆིག་སྟོང་སྡོད་སའི་གྲོང་རྡལ་ཞིག་གི་ནང་དུ་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ་རྣམས་ཕྱོགས་བསྡུས་བྱེད་དགོས་ན་ཧ་ལམ་མི་ཚེ་གང་ལ་འགྲུབ་ཨེ་སྙམ་པའི་གནས་ཚུལ་ཕོན་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡོད། དེའི་ནང་དུ་ཡོད་པའི་མི་གྲངས་དང་དེ་དག་གི་འགྲོ་འདུག་སྤྱོད་གསུམ། ཁང་གྲངས་དང་དེ་དག་གི་མ་རྩ། འཁོར་ལོའི་གྲངས་དང་དེ་དག་གི་གནས་ཚུལ་ངོ་མ་རྫོགས་མཐའ་མེད་པའི་གནས་ཚུལ་ཞིག་ལེན་རྒྱུ་ཡོད།

གལ་སྲིད་ཁྱོད་ཀྱིས་འཛམ་གླིང་གི་སྲིད་འབྱོར་རིག་གསུམ་གྱི་འདུས་མདོ་ལྟ་བུའི་ཨ་རིའི་གྲོང་ཁྱེར་ནིའུཡོརག་དང་། མི་འབོར་ས་ཡ་ས༣༨་ཙམ་གྱི་གནས་གཞི་ཡིན་པའི་ཉི་ཧོང་གི་རྒྱལ་ས་ཁྲོགཀྱོ། མི་འབོར་ས་ཡ་༢༧་གྱི་འཚོ་གནས་ཡིན་པའི་ཨིནདོནེཤིཡ་ཡི་རྒྱལ་ས་ཇཀརཏའ། མི་འབྱོར་ས་ཡ་༢༣་ཡོད་པའི་ལྷ་ཀོ་རི་ཡའི་རྒྱལ་ས་སིཡོལ་སོགས་ཀྱི་ནང་གི་གནས་ཚུལ་རྣམས་བསྡུ་ལེན་བྱེད་དགོས་ན་ག་འདྲ་ཞིག་ཡིན་ས་རེད། བསམ་གཞིགས་ཤིག་བྱོས་དང་། དེ་དག་གི་ནང་དུ་མི་རེ་རེ་བཞིན་གྱིས་བརྗོད་ཀྱིས་མི་ལངས་བའི་གནས་ཚུལ་ཁྱེར་ནས་འགྲོ་འདུག་སྤྱོད་གསུམ་བྱེད་བཞིན་ཡོད།
གྲོང་ཁྱེར་ཆེན་པོ་དེ་དག་གི་གཞུང་ལམ་གྱི་སུམ་མདོ་ཞིག་ལ་ཁྱེད་རང་ཕེབས་ནས་དགོངས་པ་ཞིག་བཞེས་དང་། སྒོ་ལྔའི་དབང་པོ་ཡོངས་སུ་བསྡམས་ན་མ་གཏོགས་ཁྱེད་ཀྱི་ཀླད་པར་གནས་ཚུལ་གྱིས་འཕྲོར་གནས་ཚུལ་འཚང་བ་རྒྱུན་མི་ཆད། དེ་ནི་ཁྱེད་རང་གི་དབང་པོའི་སྙོབས་ཐུབ་པའི་རྒྱ་ཁྱོན་ཙམ་ཁོ་ན་རེད། ཁྱེད་རང་ལངས་ས་དེ་ནས་གོམ་པ་གང་སྤོས་ན་གནས་ཚུལ་ལམ་ཨིནཕོརམེཤོན་གསར་བ་ག་ཚོད་བསྣན་བྱུང་། གྲོང་ཁྱེར་དེ་ཚོའི་ནང་དུ་འགྲུལ་སྐྱེལ་མ་ལག གཙང་བཟོ་མ་ལག ཉེན་འགོག་མ་ལག ཁང་བཟོ་དང་ལམ་བཟོ་སོགས་འཛུགས་སྐྲུན་མ་ལག སྤྲོ་སྐྱིད་མ་ལག ད་དུང་གང་དང་གང་མི་འདུག མ་ལག་འདི་ཐམས་པོ་ཨིནཕོརམེཤོན་ཡིན། འདི་ཐམས་ཅད་མ་ལག་ཤ་སྟག་ཡིན། འདི་ཐམས་ཅད་གནས་ཚུལ་གཏོང་མཁན་ཞིག་གིས་བཏང་ཡུལ་ཞིག་ལ་བཏང་བའི་ཤེས་བྱ་བཏང་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཤ་སྟག་ཡིན། འདི་ཐམས་མ་ལག་ལྷུ་ཚང་བ་ཤ་སྟག་རེད། ཨོ་ཧོ། ངོ་མ་བསམ་ཡུལ་ལས་འདས་པ་ཞིག་རེད།

 

༣༽ ཕྲ་ཕུང་འཇིག་རྟེན་གྱི་རྒྱ་ཁྱོན།

རགས་པའི་འཇིག་རྟེན་གྱི་འཛམ་གླིང་ན་ཡོད་པའི་གོང་ཞུས་གྲོང་ཁྱེར་ཆེན་པོ་དེ་ཚོའི་ནང་གི་ཨིནཕོམེཤོན་དེ་འདྲའི་ཕོན་ཆེ་ཞིང་བརྗོད་མི་ཐུབ་པ་ཞིག་རེད། འོན་ཀྱང་གལ་སྲིད་ཁྱེད་རང་རྡུལ་ཕྲན་གྱི་འཕུར་གྲུ་ལ་ཞུགས་ནས་སྲོག་ལྡན་འགྲུབ་བྱེད་ཀྱི་དངོས་པོ་ཕྲ་ཕུང་ཞེས་པའི་འཇིག་རྟེན་དེའི་ནང་དུ་འགྲུལ་བཞུད་ཅིག་བྱོས་དང་། དེའི་ནང་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ་ལམ། མ་ལག ཡང་ན་ཨིནཕོརམེཤོན་ནི་གོང་དུ་བཤད་པའི་གྲོང་ཁྱེར་ཆེན་པོ་དེ་ཚོའི་ནང་གི་གནས་ཚུལ་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་ཀྱང་སྒྲུན་ཐབས་ཡེ་ནས་མེད་པ་ཡིན། ཚན་རིག་པ་ཚོས་ད་བར་དུ་ཕྲ་ཕུང་དག་གི་ནང་དུ་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ་བ་སྤུའི་རྩེ་མོ་ཙམ་ལས་ཤེས་ཐུབ་མེད། གང་ལྟར་ཀྱང་ཕྲ་ཕུང་སྟབས་བདེ་དག་གི་སྐོར་ལ་ཤེས་བྱ་ཕྲ་མོ་ཙམ་ཡོད་པ་དེ་ཡང་བསམ་ཡུལ་ལས་འདས་པའི་དོན་དག་ཅིག་རེད། ཕྲ་ཕུང་རེ་རེའི་ནང་དུ་འཇིག་རྟེན་གཅིག་གི་མ་ལག་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པ་ཚང་བ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡོད།

ན་ཚོད་ལོངས་ཟིན་པའི་མི་ཞིག་གི་གཟུགས་པོའི་ནང་དུ་ཕྲ་ཕུང་གྲངས་འདི་༡༠༠‚༠༠༠‚༠༠༠‚༠༠༠‚༠༠༠་ ཙམ་ཡོད་པའི་ཚོད་དཔག་བྱས་ཡོད། དེ་ལ་བོད་སྐད་དུ་རབ་བཀྲམས་བཅུ་ཟེར། ཕྲ་ཕུང་རེ་རེ་བཞིན་དུ་བློ་ཡུལ་མི་ཤོངས་བའི་འཇིག་རྟེན་ཞིག་ཡིན། དེ་རེ་རེས་ཟས་བཅུད་ནང་འདྲེན་བྱེད་ཐུབ། ཟས་བཅུད་ལས་ནུས་པ་འདོན་ཐུབ། འགུལ་སྐྱོད་བྱེད་ཐུབ། རང་ཉིད་ཀྱིས་རང་ཉིད་བསྐྱར་སྐྲུན་བྱེད་ཐུབ། དེ་ལས་ཡ་མཚན་པ་ཞིག་ལ་ཕྲ་ཕུང་རེ་རེ་བཞིན་རང་རང་གི་བརྡ་སྤྲོད་མ་ལག་གཞན་ལ་ལྟོས་པ་མེད་པར་གྲུབ་ཡོད།

མི་ཞིག་ལ་རིགས་རྫས་སྣ་ཁ་༤༥༠༠་ཙམ་དང་། དེ་དག་ལ་ཐེམ་པ་ཐེར་འབུམ་གསུམ་༣༠༠༠༠༠༠༠༠༠་ཡོད། དེ་ནི་གལ་སྲིད་རིགས་རྫས་སྐེས་འཛེགས་དེ་ཕྲེད་དུ་གནར་བ་ཡིན་ན་རིང་ཐུང་སྤྱི་ལེ་༤༨༠༠༠༠༠༠༠༠༠་ཐེར་འབུམ་བཞི་བཅུ་ཞེ་བརྒྱད་ཙམ་ཡོད། དེས་ཉི་མ་དང་འཛམ་གླིང་བར་ལ་སྐྱིས་ཐེངས་མ་༣༢༠་ཙམ་བརྒྱབ་པའི་རིང་ཚད་ཡིན། རིགས་རྫས་ཀྱི་ནང་དུ་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་བྱ་བ་ཡོད་པའི་ཚད་ནི་དེའི་བརྒྱ་ཆའི་༢་ཙམ་ཡིན། ལྷག་མ་བརྒྱ་༩༨་ནི་བེད་མེད་རིགས་རྫས་སུ་ཆ་འཇོག་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད། གང་ལགས་ཤེ་ན་དེའི་སྐོར་ད་དུང་གང་ཤེས་ཀྱི་མེད། འོན་ཀྱང་ད་སྐབས་དེ་ཚོའི་སྐོར་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་བཞིན་པ་ཡིན།

 

༤༽ སྲོག་ལྡན་གྱི་གཞི་རྟེན་ཕྲ་ཕུང་གི་གྲུབ་ཚུལ།

ཕྲ་ཕུང་གི་འགྲུབ་བྱེད་སོ་ཕག་ནི་ཕྲ་ཕུང་ཞེས་པ་འདི་ཡིན། ཕྲ་ཕུང་ཞེས་པ་འདི་གང་གིས་གྲུབ་པ་རེད་ཅེ་ན། དེ་ནི་བཅུད་རྫས་ཞེས་པ་འམ་ཡོངས་གྲགས་སུ་སྤྲི་དཀར་ཞེས་པ་དེ་ལས་གྲུབ་པ་རེད། སྤྲི་དཀར་ནི་ཨམིནོ་སྐྱུར་རྫས་(amino acids)་ཞེས་པའི་དེ་ལས་གྲུབ་པ་ཡིན། དེས་ན་ཨམིནོ་སྐྱུར་རྫས་ཞེས་པ་ནི་སྲོག་ལྡན་འགྲུབ་བྱེད་ཀྱི་རྨང་གཞི་དང་བཅུད་རྫས་འགྲུབ་བྱེད་ཀྱི་སོ་ཕག་རེད། འོ་ན་ཨམིནོ་སྐྱུར་རྫེས་ཞེས་པ་གང་ལས་གྲུབ་པ་ཡིན་ནམ་ཞེ་ནཿ འདི་ནི་ནག་རྫས། ཟེ་རླུང་། འཚོ་རླུང་། ཡང་རླུང་། བཅས་ལས་གྲུབ་པ་ཡིན་པས་འདི་ནི་འདུས་རྫས་ཤིག་རེད།

འདི་ལ་གཡས་བསྟན་ཨམིནོ་སྐྱུར་རྫས་དང་གཡོན་བསྟན་ཨམིནོ་སྐྱུར་རྫས་གཉིས་ཡོད། ཡ་མཚར་བ་ཞིག་ལ་སྲོག་ལྡན་ཡོངས་རྫོགས་གཡོན་བསྟན་ཨམིནོ་སྐྱུར་རྫས་ཁོ་ན་སྤྱད་པ་ལས་གྲུབ་ཡིན་འདུག ཚན་རིག་པ་ཚོ་ལ་འདི་ཅིའི་ཕྱིན་ཡིན་པའི་ལན་མེད། ཚན་རིག་བརྟག་དཔྱད་ཁང་དུ་ཨམིནོ་སྐྱུར་རྫས་བཟོ་སྐྲུན་བྱེད་སྐབས་གཡས་བསྟན་གཡོན་གཉིས་ཀ་འགྲུབ་ཀྱིན་ཡོད་ན་ཡང་སྲོག་ལྡན་ཕྲ་ཕུང་གིས་གཡོན་བསྟན་ཨམིནོ་སྐྱུར་རྫས་ཁོ་ན་བཟོ་སྐྲུན་དང་བེད་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་པ་འདི་ཅི་ལ་ཐུག་པ་ལ་ཡང་ལན་མེད།

ངོ་མཚར་བའི་དོན་དག་ཞིག་ནི་ཨམིནོ་སྐྱུར་རྫས་འདི་དག་གིས་སྤྲི་དཀར་རམ་བཅུད་རྫས་འགྲུབ་བྱེད་ཀྱི་སོ་ཕག་གོ་སྤྱོད་ཀྱིན་ཡོད། ཨམིནོ་སྐྱུར་རྫས་དེ་ཕྲེང་བ་སྟར་ལ་བརྒྱུས་པ་ལྟར་བསྒྲིགས་པའི་སྒྲིག་སྟངས་སྣ་ཚོགས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་ཁྱེད་དང་ངའི་ཤ་མདོག བོང་ཚད། སྐྲའི་རིང་ཚད། མཐའ་ན་རྐང་ལག་གི་འགུལ་ཤུགས་དང་། སྐད་ངག་གི་ཕྲ་སྦོམ་གྱི་ཁྱད་པར་ཡང་འགྲུབ་ཀྱི་ཡོད། འདི་དག་འགྲུབ་ཚུལ་ནི་ཇི་ལྟར་ཀ་མད་སུམ་ཅུ་དང་དབྱངས་བཞི་བོ་སྒྲིག་སྟངས་སྣ་ཚོགས་པ་ལས་བྲག་རི་ལས་མཐོ་བའི་བརྩམས་ཆོས་པོད་མང་པོ་སྐྲུན་ཐུབ་པ་ལྟར། ཨམིནོ་སྐྱུར་རྫས་ཀྱི་རྡོག་པོ་ཉེར་གཅིག་པོ་སྒྲི་སྟངས་སྣ་ཚོགས་པ་ལས་འཇིག་རྟེན་ཁམས་ཀྱི་སྲོག་ལྡན་ཡོད་ཚད་འགྲུབ་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད།

 

༥༽ ཕྲ་ཕུང་གི་ཆ་ཤས་ཁག་དང་དེའི་བྱེད་ལས།

ཕྲ་ཕུང་ཞིག་གི་ཆ་ཤས་དང་བྱེད་ལས་མ་ལག་ཁག་ནི་ ༡༽ རྒྱལ་མཚམས་སྲུང་བའི་ལྕགས་རི་ལྟ་བུའི་བྱེད་ལས་ཅན་གྱི་ཤུན་ལྤགས། འདིས་ཕྱི་ནས་འོང་བའི་དགྲ་ནང་དུ་འོང་བ་འགོག་ཅིང་གཉེན་ནང་དུ་འདྲེན་པར་བར་བྱེད། འཇིག་རྟེན་ཁམས་ཀྱི་རྒྱ་ནག་ལྕགས་རི་ནི་འདིའི་མདུན་དུ་ཕྲུ་གུའི་རྩེད་ཆས་ཀྱི་ཚད་དུ་མི་སླེབས།

༢༽ བཅུད་རྫས་ཀྱི་བཟོ་གྲྭ་རབྷོཛོམ། འདི་ནི་mRNA ཕྲེང་བ་དང་ tRNA རྡོག་པོ་ནང་དུ་བླངས་ནས་བཅུད་རྫས་སམ་སྤྲི་དཀར་ཞེས་པ་བཟོ་སྐྲུན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

༣༽ སྐྱེལ་འདྲེན་ལས་ཁུང་ཁང་གི་ལས་དོན་གཉེར་བའི་Golgi Body་ཞེས་པའི་མ་ལག་དེས་བཅུད་རྫས་རྣམས་ལ་ཁ་བྱང་རེ་རེ་བཞིན་བཏག་ནས་ཕྲ་ཕུང་གི་གནས་གང་དུ་བཅུད་དགོས་ས་ལ་སྐྱེལ་འདྲེན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

༤༽ གཙང་བཟོ་བྱེད་མཁན་Lysosomes་ཞེས་པ་འདིས་ཕྲ་ཕུང་གི་ནང་དུ་བྱུང་བའི་གད་སྙིགས་ཀྱི་རིགས་བསྡུ་གསོག་དང་རྩ་མེད་བཟོ་ཡི་ཡོད། འདི་མེད་ན་ཕྲ་ཕུང་གད་རྙིག་གིས་གང་ནས་མཐར་གནས་མི་ཐུབ།

༥༽ ནུས་པ་འདོན་ས་ཚིགས་Mitochondria ཞེས་པ་འདིས་ཕྲ་ཕུང་གི་ནང་དུ་ཡོད་པའི་བྱ་འགུལ་ཐམས་ཅད་ལ་ནུས་པ་མཁོ་འདོན་བྱེད། གཞན་ཡང་བརྡ་སྤྱོར། དབྱེ་འབྱེད། ཕྲ་ཕུང་འཆི་བ་དང་། སྐྱར་སྐྲུན། མང་སྤེལ་སོགས་བྱེད།

༦༽ བཀོད་འདོམ་བྱེད་མཁན་ཕུང་སྙིང་། འདིའི་ནང་དུ་རིགས་རྫས་ཞེས་འབོད་པའི་DNA ཞེས་པ་འདི་གནས་ཡོད་ཅིང་འདི་ནི་ཕྲ་ཕུང་གི་འཇིག་རྟེན་གྱི་རྒྱལ་ས་ལྟ་བུ་དེ་ཡིན། སྲོག་ལྡན་ཞིག་ཡིན་ན་ཚེ་སྲོག་འཚོ་གནས་ཀྱི་རིང་ལ་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་ཕྲ་ཕུང་གི་ལས་དེ་རྒྱུན་ནམ་ཡང་ཆད་ཀྱི་མེད། ལས་ཀ་གཙོ་བོ་ཡང་རིགས་རྫས་ཀྱིས་རང་ཉིད་ཀྱིས་སྐྱར་སྐྲུན་བྱེད་པ་དེ་ཡིན།

སྐྱར་སྐྲུན་བྱེད་ལུགས་ནི་RNAp ཞེས་པའི་བཅུད་རྫས་དེས་རིགས་རྫས་DNA ཀྱི་གཞུང་གཤགས་ནས་དུམ་བུར་བགོད་ཀྱིན་ཡོད། དེའི་སྐབས་སུ་དེའི་ནང་དུ་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ་རྣམས་འདྲ་བཤུ་བྱེན་ཡོད་ལ་རིགས་རྫས་ཀྱི་ནང་དུ་ནོར་འཁྲུལ་འདྲ་ཡོད་ན་དེ་ཡང་སྐྱར་གསོ་བྱེད་ཀྱི་ཡིན། བརྒྱུད་རིམ་འདིའི་ནང་དུ་བཅུད་རྫས་རིགས་མི་འདྲ་བ་༣༠་ལྷག་ཙམ་གྱིས་མཉམ་རུབ་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད། རབ་བཀྲམས་བཅུ་ཡོད་པའི་མིའི་གཟུགས་ཕུང་ནང་གི་ཕྲ་ཕུང་དག་གིས་་ལས་རིགས་མི་འདྲ་བ་ལ་སྡེ་ཚན་དང་སྡེ་ཚན་བྱས་ནས་མཉམ་ལས་རང་བཞིན་གྱིས་ལས་ཀ་དུས་མཉམ་དུ་བྱེད་བཞིན་ཡོད། དཔེར་ན་ ཤ་རྒོད་མ་ལག འབྱིན་རྔུབ་མ་ལག འཁོར་སྐྱོད་མ་ལག ཟས་འཇུ་མ་ལག ཕྲུག་སྐྱེད་མ་ལག རུས་སྒྲོམ་མ་ལག ནད་འགོག་མ་ལག བརྡ་ལན་མ་ལག སོགས་མ་ལག་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་ལ་ཀ་དུས་གཅིག་ཏུ་བྱས་ནས་མིའི་གཟུགས་ཕུང་ཞེས་པའི་ངོ་མཚར་ཆེ་བའི་འཕྲུལ་ཆས་འདི་འགྲུབ་ཀྱི་ཡོད། ང་ཚོས་གཡས་གཡོན་མདུན་རྒྱབ་ཀུན་བལྟ་སྐབས་འཆོར་སྒེག་ཡིད་དུ་འོང་བའི་སྣང་ཚུལ་འདི་དག་ཐམས་ཅད་ཨིནཕོརམེཤོན་རྐྱང་རྐྱང་ལས་གྲུབ་པ་མཐོང་ཐུབ།

 
དེའི་རྗེས་སུ་mRNA ཕུང་སྙིང་ལས་ཕྱིར་བུད་ནས་འགྲོ། ཕྱི་ལོགས་ན་རབྷོཛོམ་ཞེས་པའི་འཕྲུལ་ཆས་ཤིག་ཡོད། འདི་ལ་སྟོད་ཆ་སྨད་ཆ་གཉིས་ཡོད། ཕུང་སྙིང་གི་ཕྱི་ལོགས་ན་ཨམིནོ་སྐྱུར་རྫས་བྱེ་བྲག་པ་ཁྱེར་ཡོད་པའི་སྤྲི་དཀར་རིགས་གཅིག་ཡོད། འདི་ལ་tRNA ཞེས་འབོད། འདི་ནི་གནས་ཚུལ་ལམ་ཨིནཕོརམེཤོན་བཀླགས་ནས་བཟོ་སྐྲུན་བྱེད་མཁན་དེ་ཡིན། རོབྷོཛོམ་གྱི་ནང་དུ་ mRNA འཛུལ་བ་དང་tRNA ཡང་ལྷན་དུ་འཛུལ་ནས་mRNA ནང་དུ་འཁོད་པའི་ཨིནཕོརམེཤོན་ཐམས་ཅད་ཀློག་པ་མ་ཟད། ཇི་ལྟར་ཨིནཕོརམེཤོན་གྱིས་ཇི་ལྟར་ལམ་སྟོན་བྱས་པ་ལྟར་tRNA གིས་ཨམིནོ་སྐྱུར་རྫས་ཀྱི་ཕྲེང་བ་བཟོ་སྐྲུབ་བྱེད། ཨམིནོ་སྐྱུར་རྫས་ཀྱི་ཕྲེང་བ་དེ་ལ་Protein chain བཅུད་རྫས་ཕྲེང་བ་ཞེས་འབོད་ཆོག།

གང་ལགས་ཤེ་ན་བོད་སྐད་དུ་ད་བར་protein ལ་སྤྲི་དཀར་དང་བཅུད་རྫས་འབོལ་སྲོལ་འདུག བཅུད་རྫས་འདི་ནི་ང་ཚོའི་མིག་ངོར་སྣང་བའི་ཁྱེད་རང་དང་ང་རང་གི་གཟུགས་པོའི་བོང་དང་མདོག་དེ་རེད། མདོར་ན་དེ་ང་ཚོས་ངག་ཏུ་ཡོད་པའི་ཤ་ཁྲག་རུས་གསུམ་ཟེར་བ་དེ་རེད། རབྷོཛོམ་གྱི་ཕྱི་ལ་ཐོན་པའི་བཅུད་རྫས་ཀྱི་ཕྲེང་བ་དེའི་སྒྲིག་སྟངས་མ་ཟད་ལྟེབ་སྟངས་ཀྱིས་ཀྱང་བཅུད་རྫས་འགྲུབ་ལུགས་ལ་ཁྱད་པར་སྦྱིན་གྱི་ཡོད། དེའི་ཕྱིར་ལྟེབ་སྟངས་མི་ནོར་བའི་ཆེད་དུ་ཤཔརོནིན་ཞེས་པའི་འཕྲུལ་ཞིག་ལ་ལམ་སྟོན་བྱེད། འཕྲུལ་ཆས་འདི་ལས་ཕྲེང་བའི་ལྟེབ་ལུགས་མ་ནོར་བར་བྱེད། འདི་དག་བཟོ་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ནི་རབྷོཛོམ་ནི་བཅུད་རྫས་དང་བཅུད་རྫས་ནི་རབྷོཛོམ་གྱིས་བཟོས་པ་སྟེ། བྱ་དེ་དང་སྒོ་ངའི་བརྒྱུད་རིམ་དེ་ཡིན།

 

༦༽ ངོ་མཚར་བའི་ལྟད་མོ།

བརྒྱུད་རིམ་འདི་དག་གི་ནང་དུ་ངོ་མཚར་བའི་གནད་དོན་མང་པོ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་དེ། དཔེར་ན་ སྐེས་འཛེགས་འདྲ་བའི་རིགས་རྫས་DNA གི་ནང་དུ་ཡོད་པའི་འདུས་རྫས་བཞི་བོ་རེ་རེ་བཞིན་mRNA ཡིས་འདྲ་བཤུ་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་ལ། དེ་བཞིན་ mRNA གི་ནང་ཡོད་པའི་འདུས་རྫས་རེ་རེ་དང་ tRNA གི་ནང་དུ་ཡོད་པའི་འདུས་རྫས་རེ་རེ་བཞིན་དུ་གཅིག་ལ་གཅིག་འཚམས་ཀྱི་ཡོད། འདི་དག་ཡིག་འབྲུ་རེ་རེས་མཚོན་པར་བྱས་ན་mRNA གི་ནང་དུ་ཡོད་པའི་ཡིག་འབྲུ་རེ་རེ་བཞིན་དུ་tRNA ནང་གི་ཡིག་འབྲུ་རེ་རེ་དང་འཚམས་པར་ཡོད་ཅེས་བརྗོད་ཆོག། འཕྲུལ་ཆས་དེས་བཅུད་རྫས་ལྟེབ་པ་དང་སྡོམ་པ་སོགས་མ་ནོར་བར་བྱས་མཐར་འཕྲུལ་གྱི་ཕྱི་ལ་སེཊོཔལསིམ་གྱི་ནང་དུ་འདོན་གྱི་ཡོད།

འོ་ན་བཅུད་རྫས་སམ་སྤྲི་དཀར་ཞེས་འབོད་པའི་སྲོག་ལྡན་འགྲུབ་བྱེད་ཀྱི་ཕུང་པོ་འདི་ཇི་ལྟར་འགྲུབ་པ་རེད་སྙམ་ན། བཅུད་རྫས་ལ་RNAp ཞེས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་རིགས་རྫས་ཀྱི་ཐེམ་སྐེས་བརྒྱུད་ནས་འགྲུལ་བཞུད་བྱེད་འོང་། དེ་འོང་རིམ་བཞིན་དུ་རིགས་རྫས་དེ་དཀྱིལ་ནས་ཟིབ་ཕྱེས་བ་བཞིན་དུ་ཁ་གཤགས་ནས་རིགས་རྫས་ཀྱི་ནང་དུ་ཡོད་པའི་ཨིནཕོརམེཤོན་ཡོངས་རྫོགས་བསྡུད་ལེན་བྱེད། བསྡུད་ལེན་བྱས་རིམ་བཞིན་དུ་བསྡུད་ལེན་བྱས་པའི་ཨིནཕོརམེཤོན་ནམ་གནས་ཚུལ་ཐམས་ཅད་གྱིས་གྲུབ་པའི་རིགས་རྫས་ལྟར་སྣང་བ་འཛེགས་སྐེས་ཁ་གཤགས་མ་འདྲ་བ་ཞིག་བཟོ་སྐྲུན་བྱེད། འདི་ལ་ mRNA ཞེས་འབོད། རྒྱུ་མཚན་ནི་འདིའི་ནང་དུ་ཨིནཕོརམེཤོན་ནམ་གནས་ཚུལ་ཆ་ཚང་ཁྱེར་ཡོད་པས་སོ།

སྤྲི་དཀར་གྱི་ནང་ཨེནཛེམ་ཞེས་པ་ཞིག་ཡོད། འདི་ལ་རིགས་༢༠༠༠་ལྷག་ཅིག་ཡོད། དེ་ནི་སྲོག་ལྡན་ལ་དགོས་པའི་རྫས་འགྱུར་སྨྱུར་བྱེད་ཀྱི་ཅིག་ཡིན། ཨེཛེམ་མེད་པར་རྫས་འགྱུར་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་བྱེད་པར་མི་ལོ་ཁྲག་ཁྲིག་གཅིག་འགོར་གྱིན་ཡོད་ཀྱང་། ཨེནཛེམ་གྱིས་རྫས་འགྱུར་དེ་སྐར་ཆ་གཅིག་གི་བརྒྱ་ཆ་གཅིག་བར་དུ་མྱུར་དུ་གཏོང་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད། རྫས་འགྱུར་ནི་འགུལ་སྟབས་ཤིག་ཡིན་ཤིང་འགུལ་བ་ལ་ནུས་པ་དགོས། ཨེནཛེམ་གྱིས་ATP ཞེས་པ་དེ་བེད་སྤྱད་ནས་ནུས་པ་སྤྲོད་ཀྱིན་ཡོད།

 

༧༽ ཕྲ་ཕུང་འཇིག་རྟེན་གྱི་རྒྱལ་རབས།

ང་ཚོ་ཐམས་ཅད་ཐོག་མ་ལོ་ངོ་ཐེར་འབུམ་༣་༦་གི་སྔོན་དུ་ཛེགོན་ཞེས་པའི་ཕྲ་ཕུང་ཁེར་མ་དེ་ལས་བྱུང་བ་རེད། ཕྲ་ཕུང་རིགས་མི་འདྲ་བ་གྲངས་༢༥༠་འདི་དག་ཐམས་ཅད་འགྲུབ་ཚུལ་རང་རྐྱ་བ་རེད་ཡོད། གཅིག་གཉིས་ཤིག་མ་གཏོགས་འདི་ཐམས་ཅད་ལ་ཕུང་སྙིང་རེད་ཡོད་པ་དང་། རིགས་རྫས་ཡོད་པ་ཚང་མར་གཅིག་མཚུངས་ཡིན། རིགས་རྫས་འདིས་བྱེད་ལས་དང་དེའི་འགྱུར་ལྡོག་གི་སྐོར་ལ་བསམ་བློ་གཏོང་སྐབས་ང་ཚོས་ཕྲ་ཕུང་ཁེར་རྐྱང་ཞིག་གི་སྐྲའི་རྩེ་མོ་ཙམ་ལས་ཤེས་མེད། ཕྲ་ཕུང་འདི་དག་ལས་གྲུབ་པའི་སྲོག་ལྡན་གྱི་དངོས་པོ་འདི་སྲོག་མེད་བེམ་པོ་དག་ལ་དུས་ཀྱི་རིམ་པའི་འགྱུར་བའི་དབང་གིས་རང་བཞིན་གྱིས་གྲུབ་པ་ཡིན་ནམ། ངོ་མ་གང་ཡིན། དེ་འདྲ་སྲིད་དམ།

དྲི་བ་འདི་དག་ལ་ལན་ད་བར་དུ་རྙེད་མེད། ཚན་རིག་པ་ཚོ་ལ་འདི་འདྲ་བའི་དྲི་བ་ལ་ལན་འདེབས་ཐབས་ཤིག་ཡོད་པ་ནི་ probability ཕརོབྷེབྷལིཋི་ཞེས་པ་འདི་རེད། འདི་ལ་ཡང་བོད་ཚིག་རན་འཚམས་ཡེ་ནས་མི་རྙེད། སྲིད་མཐའ་། སྲིད་རུང་། རུང་མཐའ་། འོས་རུང་། འོས་མཐའ་། ཡིན་ཆོག ཟེར་བ་ལྟ་བུའི་ཚིག་འགའ་རེ་སེམས་སུ་འཆར་འོང་ཡང་འདི་དག་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་ཕརོབྷེབྷལིཋི་ཡི་དོན་དག་ཇི་བཞིན་སྟོན་པར་མི་མཐོང་། གནས་སྐབས་ཁོ་བོས་འདི་ལ་ཡིན་ཆོག་པའི་རང་བཞིན་དང་། སྲིད་རུང་། སྲིད་མཐའ་ཞེས་པ་སོགས་གང་འདོད་དུ་བཀོལ་རྒྱུ་ཡིན།
ཡིན་ན་ཡང་ཕརོབྷེབྷལིཋི་གི་གོ་དོན་ལོན་པར་ཐོག་མར་“སྲིད་རུང”་(ཕརོབྷེབྷལིཋི)་ཞེས་པ་འདིའི་དོན་ངེས་གཏན་བཟོ་དགོས། དེ་བྱེད་པ་ལ་འདི་དང་ཐག་ཉེ་བའི་ཐ་སྙད་རེ་ཟུང་ཡོད་པ་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱེད་དགོས། དེ་དག་ནིཿ སྲིད་པ། རུང་བ། འོས་པ། མི་སྲིད་པ། མི་རུང་བ། མི་འོས་པ། སྲིད་མཐའ་། སོགས་ཡོད། བོད་སྐད་ལ་མེད་སྟབས་སྲིད་རུང་ཞེས་པ་ནི་ཐོག་མ་ཉིད་ནས་ངོས་སྤྲོད་བྱེད་དགོས། གང་ལྟར་ཚིག་འདི་དག་གི་དོན་ལེགས་པར་གོ་བ་རྙེད་དགོས།

ཚན་རིག་གི་ཐོག་ནས་སྲིད་པ་ནི་གོར་ཐིག་མ་ཡིན་པའི་སྲིད་རུང་ངམ་སྲིད་མཐའ་ཙམ་ལ་གོ འོན་ཀྱང་གོ་བདེ་བར་བསམ་ན་སྲིད་པའི་དོན་ནི་བྱུང་བ་དེ་འབྱུང་ཆོག་པ་ལ་ཟེར། འོན་ཀྱང་ཚན་རིག་གི་ཐོག་ནས་བཤད་ན་ཤོ་ཟུར་གདོང་ལ་ལང་སྲིད་པ་རེད་ཅེས་བཤད་སྲིད་ཅིང་དེ་ནི་ངོ་མ་བཤད་ན་གདོང་ལ་ལངས་བའི་འཆར་སྣང་ཡོད་ཅེས་པའི་དོན་ཡིན། རུང་བ་ནི་ཚན་རིག་པའི་མིག་ལས་བལྟས་ན་ཕརོབྷེབྷལིཋི་ཞེས་པའི་དོན་ལ་ཉེ་ཤོས་ཡིན་མི་སྲིད་དམ་སྙམ། འོན་ཀྱང་ད་དུང་བོད་ཀྱི་ངག་གི་ནང་དུ་ཤེས་བྱ་འདི་རིགས་གདན་འདྲེན་ཞུ་ཐུབ་མེད་པས་ངེས་གཏན་གྱིས་གང་ཡང་བརྗོད་མི་ཐུབ། ཡིན་ཆོག་པའི་རང་བཞིན་ཞེས་པ་འདི་སྐབས་རེ་འོས་འཚམས་ཆེ་ཤོས་སུ་སྣང་། ཚན་རིག་པ་ཚོས་སྲིད་མཐའ་ཙམ་ཡོད་ན་སྲིད་པར་སྒྲོག་ཅིང་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཐོག་ནས་འོང་ཆོག་པ་རྒྱུ་མཚན་དུ་དྲངས་ནས་རྩོད་གླེང་བྱེད། འོན་ཀྱང་དེ་ནི་མང་ཚོགས་ཀྱི་གོ་དོན་དང་ལོགས་སུ་ཡོད།

གང་ལྟར་ཚན་རིག་པས་ཕརོབྷེབྷལ་ལམ་ཡིན་ཆོག་པའི་རང་བཞིན་ཞེས་པ་འདི་ཐག་གཅོད་སྐབས་རྩིས་རིག་གི་ལམ་ནས་སྟོན་ཐབས་བྱེད། ཇི་སྲིད་མང་ཚོགས་ཤེས་ཡོན་དང་ལྡན་ན་དེ་ཙམ་གྱིས་ཚན་རིག་པ་ཚོས་བཤད་སྟངས་འདི་མགོ་ཉོག་མེད་པར་ར་འཕྲོད་པར་ཕན། ཕརོབྷེབྷལིཋི་ནི་བྱུང་བ་དེ་ཉུང་མཐར་ཡང་བརྒྱ་ཆ་ལྔ་བཅུ་ཙམ་འབྱུང་སྲིད་པ་ཞིག་ཡིན་དགོས། དཔེར་ན་ཤོ་ཆ་ཞིག་འཕངས་བའི་ཚེ་ན་འབབ་རྒྱུའི་ཤོག་མིག་དེ་༦་ལས་ཆེ་བ་ཡིན་ཆོག་པའི་རང་བཞིན་ཆེ་ཞེས་ཟེར། གང་ལགས་ཤེ་ན་ཤོ་ཆ་གཅིག་འཕངས་བའི་ཚེ་འབབ་རྒྱུའི་ཤོ་ལ་འབབ་ལུགས་༣༦ ཡོད་པ་ལས་འབབ་ལུགས་༢༡ དེ་ཤོག་མིག་༦ ལས་ཆེ་བ་རེད།
གང་ལྟར་འདི་ལྟར་བསམ་སྐབས་པ་ར་འབབ་པའི་སྲིད་མཐའ་སོ་དྲུག་ལས་གཉིས་མ་གཏོགས་མེད། འདི་འདྲ་བ་ནི་ལག་ལེན་གྱི་ཐོག་ནས་ཕརོབྷེབྷལིཋི་དཀའ་མིན་ཞེས་བརྗོད་དགོས། གང་ལྟར་འདི་འདྲ་བའི་སྐབས་སུ་དུས་ནི་འདྲེན་པ་གཙོ་བོ་དེ་རེད། མི་སྲིད་པ་རྣམས་དུས་རིམ་པའི་འགྲོས་ལ་སྲིད་པར་འབྱུང་། སྲིད་པ་ལས་ཕརོབྷེབྷལ་ལམ་འབྱུང་ཆོག་པ་འབྱུང་། འབྱུང་ཆོག་པ་ལས་འབྱུང་ངེས་པ་འབྱུང་། བྱེད་དགོས་པ་ནི་ངང་སྒུག་བྱེད་ཁོ་ན་རེད། ངང་སྒུག་བྱོས་དང་དུས་ཁྱོད་ལ་ཆོ་འཕྲུལ་སྟོན་ངེས།

 
དེས་ན་ཕྲ་ཕུང་སྟབས་བདེ་ཞིག་རང་བཞིན་གྱིས་རིམ་འགྱུར་འབྱུང་བའི་ཕརོབྷེབྷལིཋི་ག་ཚོད་ཡོད་དམ་ཟེར་ན། རྫས་བཅུད་protein རྐང་གཅིག་རང་བཞིན་གྱིས་འགྲུབ་པའི་སྲིད་མཐའ་ནི་བཅུ་ཡི་རྩེག་མ་བརྒྱ་དང་རེ་བཞི་ཡི་གཅིག་(10164 གི་ཆ་1)་ཡིན། དེ་ནི་1 གི་རྗེས་སུ་གོར་ཐིག་༡༦༤་ཡོད་པའི་ཨང་གྲངས་ཤིག་རེད། འདི་ནི་བོད་པའི་གྲངས་གནས་༦༤་རེ་བཞིས་ཀྱང་རྒྱང་རིང་བར་དུ་སྙོབ་མེད། ཕྲ་ཕུང་སྟབས་བདེ་རྐང་གཅིག་རང་བཞིན་གྱིས་འགྲུབ་པའི་སྲིད་མཐའ་ནི་བཅུ་ཡི་རྩེག་མ་དུང་ཕྱུར་གསུམ་དང་བྱེ་བ་བཞི་ཡི་གཅིག་(10340000000 གི་ཆ་1)་ཡིན་ཟེར། འདི་ནི་བསམ་མི་ཐུབ་པའི་གྲངས་ཤིག་རེད། དེ་ག་འདྲ་ཞིག་ཡིན་པ་དཔེ་ཡི་ལམ་ནས་སྟོན་ནཿ བྱེ་མ་འབྲུ་རྐང་གཅིག་ལ་རྟགས་ཤིག་རྒྱོབས། དེ་ཕོར་བ་ཞིག་གི་ནང་དུ་བླུགས། ཕོར་བ་དེ་འགེང་བར་རོབ་རྩིས་བྱེད་པ་ལྟར་ན་འབྲུ་དེ་འདྲ་རྐང་ས་ཡ་གཅིག་བླུགས་དགོས། དེ་འདྲའི་ཕོར་བ་ས་ཡ་གཅིག་གིས་མཐོ་ཚད་ལ་ཁྲུ་༦་དང་ཞེང་ཚད་ལ་ཁྲུ་༣༠་ཡོད་པའི་ཁྲུས་རྫིང་འགེང་ཐུབ། གལ་སྲིད་བྱེ་མས་གང་བའི་ཁྲུས་རྫིང་དེ་འདྲ་ཐེར་འབུམ་གཅིག་གིས་དཀྱུས་ལ་སྤྱི་ལེ་19་དང་ཞེང་ལ་35་ཅན་གྱི་མཚོ་ཞིག་འགེང་ཐུབ། ད་དགོངས་པ་ཞིག་བཞེས་དང་གོང་དུ་ཁྱེད་ཀྱིས་རྟགས་བརྒྱབས་པའི་བྱེ་འབྲུ་གྲངས་ག་ཚོད་ཀྱི་ནང་གི་གཅིག་ཡིན་ནམ།

 
ད་དུང་ཚར་མེད། མཚོ་དེ་འདྲ་བ་ཐེར་འབུམ་གཅིག་གིས་འཛམ་གླིང་འདི་དང་མཉམ་པའི་སྣོད་ཅིག་འགེང་ཐུབ། བྱེ་མ་འཛམ་གླིང་གང་གི་ནང་དུ་རྟགས་བརྒྱབས་པའི་བྱེ་འབྲུ་དེ་རྙེད་པའི་སྲིད་མཐའ་ནི་བཅུ་ཡི་རྩེག་མ་སུམ་ཅུ་ཡི་གཅིག་(1030 ནང་གི་རྐང་ 1)་ཡིན། བྱེ་འབྲུ་འཛམ་གླིང་དུང་ཕྱུར་༡་གིས་བྱེ་འབྲུ་ཉི་མ་གཅིག་འགེང་ཐུབ། བྱེ་འབྲུ་ཉི་མ་ཁྲག་ཁྲིག་༡༠ ཡིས་བྱེ་འབྲུ་ཉི་མའི་ཁྱིམ་དང་ཤོངས་ཚད་མཉམ་པའི་སྣོད་ཅིག་འགེང་ཐུབ། བྱེ་འབྲུ་ཉི་ཁྱིམ་གཏམ་1 གིས་འོད་ལོ་ཤོ་གཟུགས་མ་༡་འགེང་ཐུབ། བྱེ་འབྲུ་འོད་ལོ་ཤོག་གཟུགས་མ་གཏམ་༡༠་ཡིས་དགུ་ཚིག་སྐྱ་མོའི་ཤོངས་ཚད་དང་མཉམ་པའི་སྣོད་ཅིག་འགེང་ཐུབ། བྱེ་འབྲུ་འཇིག་རྟེན་ནམ་དགུ་ཚིགས་སྐྱ་མོ་ཐེར་འབུམ་༡༠་ཡིས་མཐོང་ཐུབ་པའི་སྟོང་ཆེན་འདི་འགེང་ཐུབ། ད་ནི་བྱེ་འབྲུ་ངོ་མ་གྲངས་མེད་པ་ཅིག་ཆགས་སོང་ངའ་།

འོན་ཀྱང་ད་དུང་སླེབས་མེད། སྔོན་མ་རྟགས་བརྒྱབ་པའི་བྱེ་འབྲུ་དེ་མཐོང་ཐུབ་པའི་སྟོང་ཆེན་གང་གི་ནང་ནས་རྙེད་པའི་སྲིད་མཐའ་དེ་གྲངས་ 1096 གི་ཆ་ 1 རེད། དེས་ན་ད་དུང་ལམ་ཕྱེད་ལ་ཡང་སླེབས་མེད། བཅུད་རྫས་ཤིག་རང་བཞིན་གྱིས་འགྲུབ་པའི་སྲིད་མཐའ་གྲངས་བཅུ་ཡི་རྩེག་མ་བརྒྱ་དང་རེ་བཞི་ཡི་གཅིག་ (10164 ཡི ་1 )་ཡིན་པ་དང་། སྲོག་ལྡན་ཞིག་རང་བཞིན་གྱིས་འགྲུབ་ཐུབ་པའི་སྲིད་མཐའ་དེ་གྲངས་བཅུ་ཡི་རྩེག་མ་དུང་ཕྱུར་གསུམ་དང་བྱེ་བ་བཞི་ཡི་གཅིག་(10340000000 ཡི 1)་ཡིན་པ་དང་བསྡུར་རྒྱང་རིང་དུ་ལྷག་ཡོད།

 

༨༽ མཇུག་སྡོམ།

སྤྱིར་བཏང་ཚན་རིག་པ་ཚོས་འབྱུང་བ་གང་རུང་བ་ཞིག་ཡོང་ཆོག་པའི་སྲིད་མཐའ་དེ་གྲངས་བཅུ་ཡི་རྩེག་མ་བདུན་ཅུ་ཡི་གཅིག་ལས་(1070 ཡི་ 1)་ལས་ཉུང་བ་ཡོད་ན་ལས་དོན་གྱི་ཐོག་ནས་འབྱུང་མི་སྲིད་པར་ངོས་འཛིན་བྱེད་པ་རེད་ཟེར། འོན་ཀྱང་གོང་གི་རྩིས་འདི་ཐམས་ཅད་སྤྱིར་བཏང་རྡུལ་ཕྲན་ཞིག་སྲོག་ལྡན་གྱི་ངོ་བོར་འགྱུར་སྲིད་པའི་མཐའ་བརྩིས་པ་ཙམ་ཞིག་ལས་ཕྲ་ཕུང་ནང་དུ་ཡོད་པའི་ཡ་མཚན་པའི་གནས་ཚུལ་ཐམས་ཅད་རྩིས་ཁུངས་ལས་འཐེན་མེད། གནས་ཚུལ་དེ་དག་འཐེན་ན་ད་གཟོད་ད་ལྟ་ང་ཚོའི་མིག་མདུན་དུ་ཡོད་པའི་ངོ་མཚར་རྨད་དུ་བྱུང་བའི་སྲོག་ལྡན་གྱི་དངོས་པོ་འདི་དག་བྱུང་བ་རེད།

གང་ལྟར་སྲོག་མེད་ལས་སྲོག་ལྡན་དུ་འགྲུབ་པ་དང་དེ་རྒྱུན་གནས་ཐུབ་པའི་སྲིད་མཐའ་དེ་བསམ་ཡུལ་ལས་འདས་པའི་ཆུང་བ་ཞིག་རེད། དེ་ཡང་སྲོག་ལྡན་རྐང་གཅིག་ལ་བརྩིས་པ་རེད། སྲོག་ལྡན་ས་ཡ་མང་པོ་ཞིག་རང་བྱུང་གིས་འབྱུང་སྲིད་པའི་མཐའ་ལ་སོམས་དང་། འདི་འདྲ་ལ་མི་སྲིད་པ་ཞེས་མི་འབོད་ན་གང་འབོད་སྙམ་འོང་། གནས་ཚུལ་འདི་འདྲ་ཞིག་ཡིན་བཞིན་དུ་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་དེ་འཕེལ་འགྱུར་རིག་ཁོ་ན་ལས་འོས་མེད་པར་བསམ་པ་དེ་འགྲིག་གམ། གང་ཡང་མེད་པ་ཞིག་ལས་ཅི་ཡང་འབྱུང་མི་སྲིད་པ་ཆོས་ཉིད་རེད། དེས་ན་གང་ནས་གང་ཞིག་བྱུང་ང་ཚོས་ཇི་ལྟར་ཤེས་ཐུབ་བམ། སུ་ཞིག་གིས་ཀྱང་མ་བསྐྲུན་ན་གང་ཞིག་རང་བཞིན་གྱིས་ཇི་ལྟར་འགྲུབ་ཐུབ་བམ།

 
གོང་གི་བྲིས་པ་ཁོ་བོ་ཕྲ་ཕུང་གི་འཇིག་རྟེན་ལ་མྱུར་ཞིབ་ཀྱི་བློ་ཙམ་ཕྱོགས་པའི་རྒྱང་བལྟས་ཀྱི་མཐོང་ཐོས་ཙམ་རེད། ད་ཙམ་ཞིག་གི་ཁོ་བོའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་སྒོར་མོ་དང་ཤེས་ཚད་ཀྱི་ལམ་ཡིག་གཉིས་ཀ་རྫོགས་སོང་བས་བྱེད་ཐབས་མ་བྱུང་། འདི་ལས་ཞིབ་ཕྲ་བ་ཞིག་འབྲི་འདོད་ཀྱང་། ཚན་རིག་པ་ཚོས་ཀྱང་ཕྲ་ཕུང་འཇིག་རྟེན་ལ་བརྒྱ་༢་ལས་མྱུར་ཐུབ་མེད་ན་ཁོ་བོ་ལྟ་བུ་ཤེས་ནུས་འབྱོར་གསུམ་མེད་པའི་མི་དཀྱུས་པ་ཞིག་ལ་ནི་ལྟ་ཅི་སྨྲོས་སོ།།