ཉེ་ཆར་ཁ་བརྡ་དྲ་བའི་ཐོག་ “ལང་ཚོའི་རྦབ་ཆུ་” གྱེར་འདོན་བྱེད་པའི་གློག་བརྙན་ཞིག་བཀོད་པ་དེ་ལ་བརྟེན་ནས། གྱེར་འདོན་བྱེད་པའི་འབྲེལ་ཐག་སྐོར་ཅིག་བཞག་འདུག་པ་ལ་དོ་སྣང་བྱས་པ་ཡིན། ཁ་བརྡའི་དྲ་མཆན་པ་རྣམས་ཀྱིས་ http://drugmo.wordpress.com/author/drugmo/ དྲ་ཐག་ན་ཡོད་པའི་གྱེར་འདོན་དེ་ལ་བྲོ་བ་མེད་པའི་རྣམ་པ་བསྟན་འདུག འདིས་ང་ལ་སྔོན་ནས་ཡོད་པའི་དོགས་པ་ཞིག་སླར་ཡང་སད་བཅུག དེ་ནི་བོད་སྐད་དེ་ Tone language ཡིན་ནམ་ཞེས་པ་འདི་ཡིན།
༡༩༨༠ གྱ་གྲངས་ནང་ང་ཚོ་དགའ་ཤོས་ཀྱི་གླུ་དབྱངས་ “མཚོ་སྔོན་པོ་”དང་དེ་བཞིན་ཟླ་སྒྲོན་གྱི་གླུ་གཞས་སོགས་ཀྱང་གསར་འབྱོར་བ་རྣམས་དང་འགྲོགས་ནས་བཙན་བྱོལ་དུ་སླེབས། སྐབས་དེར་བཙན་བྱོལ་བའི་ཁྲོད་ནས་གླུ་དབྱངས་དེ་རྣམས་ལ་ “རྒྱ་མིའི་གདངས་”འདུག་ཅེས་སྐྱོན་བརྗོད་བྱེད་ཅིང་། ཧ་ལམ་གདངས་དེ་འདྲ་ཐོས་ན་རྣམ་རྟོག་ལངས་པའི་ཚོད་ཡིན། རིམ་གྱིས་བཙན་བྱོལ་བ་རྣམས་ཤོར་བཞིན་ཡོད་པ་འདྲ། ༢༠༠༠ ལོའི་གཡས་གཡོན་ནས་ “རྒྱ་མིའི་གདངས་འདུག་”ཅེས་པའི་གླུ་དབྱངས་ཀྱི་རིགས་རྡ་རམ་ས་ལའི་འཁྲུངས་སྐར་མཛད་སྒོའི་སྟེང་ཡང་གོ་རྒྱུ་ཡོད་ཅིང་། དེ་ལ་རྣམ་རྟོག་ལངས་པའང་ཇེ་ཉུང་ཡིན་པ་འདྲ། འདིའི་རྒྱུ་མཚན་གཞན་ཅིག་ནི་རྒྱ་ནག་གི་བརྙན་འཕྲིན་དེ་དག་རྡ་རམ་སཱ་ལའི་ཉིན་རེར་མཐོང་ཐུབ་པའི་བརྙན་འཕྲིན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་པ་དང་། ད་དུང་བོད་མི་རྣམས་དྲ་རྒྱའི་འཇིག་རྟེན་དུ་འཇུག་པ་ཇེ་མང་ལ་སོང་ཡོད་པའི་དབང་གིས་ལོས་ཡིན་དྲན།
ད་དུང་སྒྲུང་སྙན་པོ་ཞིག་ཤོད་རྒྱུ་ཡོད། བལ་ཡུལ་གྱི་ས་ཆ་ག་གེ་མོ་ཞིག་ཏུ་ཉེ་ཆར་འབྱོར་བའི་ལྷ་ས་བ་ཁག་ཅིག་སྐོར་བ་ཕེབས་ཀྱིན་བཀའ་མོལ་གནང་བཞིན་ཡོད་པ་བཙན་བྱོལ་བུ་ཆུང་ཞིག་གིས་ཐོས། དེ་ཐོས་མ་ཐག་བུ་ཆུང་གིས་རང་གི་ཨ་མ་ལགས་ལ། “ཨ་མ་ལགས། ཨ་མ་ལགས། ཁོང་ཚོས་ སྤེའུའི་སྐད་བཤད་ཀྱི་འདུག” ཅེས་བཤད་པ་རེད་ཟེར། སྒྲུང་འདིའི་ནང་གི་ “སྤེའུའི་སྐད་”ཅེས་པ་དེ་ཡང་ཕལ་ཆེར་ “རྒྱ་མིའི་གདངས་”ཡོད་པའི་ཐང་སཱན་བླ་མའི་གློག་བརྙན་དེའི་སྐད་ལ་གོ་བ་རེད། ད་ཡང་སྙིང་ “རྒྱ་མིའི་གདངས་”ཞེས་པ་དེ་ཅི་ཞིག་ཡིན་ནམ།
Tone ཞེས་པ་དེ་ནི་གདངས་དང་། དབྱངས། རོལ་དབྱངས་ཀྱི་འདེགས་འཇོག་སོགས་ལ་འཇུག་ཅིང་། རྒྱ་སྐད་དེ་ Tone language ཡིན་པ་དང་། དྲ་རྒྱ་ན་འཁོད་པའི་དཔེ་མཚོན་ནི་ ma ma ma ma (麻媽罵馬) ཞེས་པའི་ཚིག་འབྲུ་འདི་དག་ལ་འདེགས་འཇོག་གི་ཁྱད་པར་གྱིས་དོན་མི་འདྲ་བ་སྟོན་པ་རེད་ཅེས་བཀོད་འདུག བོད་སྐད་ལ་ནི་དེ་འདྲ་མེད། ཁྱོད་ཀྱིས་ རྟ་ ཞེས་པ་དེ་ “རྟའའའའ་” དང་ “རྟ་ སོགས་ཅི་ལྟར་བོས་ཀྱང་། ནང་དོན་ནི་རྟ་ཡིན། ཨིན་སྐད་དུའང་ཚིག་འབྲུ་རེ་འདོན་སྐབས་གདངས་ལ་ཆེ་ཆུང་མཐོ་དམའ་བཏོན་སྐབས། སྐབས་དོན་མི་འདྲ་བ་རེ་སྟོན་མོད། འདིས་སྐད་དེ་རང་ Tone language ཁོངས་སུ་བཏང་མེད།
ཝི་ཀི་པི་ཌི་ཡའི་ནང་དུ་འདི་ལྟར། Tone ཅན་གྱི་སྐད་ཀྱི་ནང་དུ། ༼རོལ་དབྱངས་དང་མཚུངས་པར།༽ Tone གྱི་འདེགས་འཇོག་མི་འདྲ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་མིང་ཚིག་གི་གོ་དོན་འགྱུར་འགྲོ་བ་ཡིན། ཨིན་ཇི་དང་ཡུ་རོབ་སྐད་གཞན་ཚང་མ་ནི་ tone language མ་རེད།” ཅེས་འགྲེལ་བཤད་བརྒྱད་འདུག་ཅིང་། བོད་སྐད་ཀྱི་སྐོར་འཆད་སྐབས་འདི་ལྟར། “There are numerous tonal languages in East Asia and South East Asia. Most Sino-Tibetan languages including all the Chinese languages (though some such as Shanghainese are only marginally tonal), Lhasa Tibetan and Burmese are tonal, as are Austroasiatic languages such as, Vietnamese, Tai-Kadai languages including Thai, and Lao, and Austronesian languages Cemuhi. However, some members of these families are also nontonal including Amdo Tibetan, Khmer and Malay.[10] Other languages represented in the region, such as Mongolian, Uyghur and Japanese belong to language families that do not contain any tonality as defined here.”ཞེས་ལྷ་སའི་སྐད་དེ་ tonal language ཡིན་པ་དང་། ཨ་མདོའི་སྐད་ནི་ tonal language མིན་པར་བཤད་འདུག
ད་དུང་བོད་སྐད་ཀྱི་ tone དབྱེ་ཞིབ་བྱས་པའི་རྩོམ་ཡིག་ An Autosegmental Analysis of Tone in Four Tibetan Languages དྲ་རྒྱ་འདི་ན་འདུག བོད་སྐད་ཀྱི་ Tone རྣམ་གཞག་ཅེས་པའི་རྩོམ་འདི་ན། བོད་སྐད་ལ་ Tone མཐོ་དམའ་གཉིས་སུ་དབྱེ་བ་ཡོད་པ་དང་། དེ་དག་ཀྱང་རྒྱ་སྐད་དང་གཅིག་མཚུངས་ཡིན་སྐོར་བཤད་འདུག (The Tibetan alphabet can be divided into two tones – the high falling tone and the low rising tone. The former is identical to the Chinese high falling tone, as is the latter)
ད་ལྟ་གྲགས་ཆེ་བའི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་སྐད་སློབ་དེབ་ (Manual of Standard Tibetan)ན། བོད་སྐད་ཀྱི་ Tone དབྱེ་བ་ནི་མཐོ་དམའ་གཉིས་པ་ཡིན་པ་དང་། དེ་དག་གི་དཔེ་མཚོན་དུ་ ང་དང་ལྔ། ཟ་དང་བསད། ཞྭ་མོ་དང་ཤ་མོ་སོགས་བཀོད་འདུག ད་དུང་འདིའི་སྐོར་མི་ཞིག་ལ་དྲིས་སྐབས། ཁོང་གིས་ ཀ་བ་དང་ག་བ། ཁ་བ། སོགས་ཀྱི་གདངས་དྲག་ཞན་གྱི་རྣམ་དབྱེ་ལ་འཇུག་ཅེས་ཟེར། དྲ་ཐོག་ནས་རྙེད་པའི་ཡིག་ཆ་དག་ན་ད་དུང་བོད་སྐད་ལ་ tone ཞེས་པ་སྔ་མོ་ནས་མེད་མོད་ཕྱིས་སུ་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བ་རེད་ཟེར།
རྒྱ་ནག་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་གི་ Fang Hu དང་Ziyu Xiong གིས་བརྩམས་པའི་ Lhasa Tones ཞེས་པའི་རྩོམ་ཡིག་ཏུའང་ལྷ་སའི་སྐད་ཀྱི་ tone མཐོ་དམའི་དབྱེ་བ་ཞིབ་ཏུ་བཤད་འདུག འདི་དག་ནི་དེ་རིང་དྲ་ཐོག་ནས་བཙལ་བ་སྐོར་ཅིག་ཡིན། བོད་སྐད་འདི་ tone ཅན་གྱི་སྐད་ཅིག་རེད་ཅེས་པའི་རྩོམ་ཡིག་ནི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཁྲོད་ན་མང་ཙམ་ཡོད་པར་སྣང་། ལྟ་ཚུལ་འདིའི་འབྱུང་རྐྱེན་དེ་ཡང་མཐར་ཐུག་ན་རྒྱ་སྐད་ཀྱི་འགྲོས་སུ་བྱས་ཏེ་་བོད་སྐད་ཀྱི་གདངས་ལ་འདེགས་འཇོག་ཐལ་ཆེ་བ་ཞིག་བྱེད་པ་དེ་ལ་ཐུག་ཡོད་པར་སྣང་།
གཞན་ཡང་། དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ Nicolas Tournadre ཡིས་བོད་སྐད་ལ་དབྱེ་བ་ཕྱེས་པའི་རྩོམ་ཞིག་འདི་ན་ཡོད་ཅིང་། དེར། Based on my 20 years of field work throughout the Tibetan language area and on the existing literature, I estimate that there are 220 ‘Tibetan dialects’ derived from Old Tibetan and nowadays spread across 5 countries: China, India, Bhutan, Nepal and Pakistan [which] may be classed within 25 dialect groups, i.e. groups which do not allow mutual intelligibility. The notion of ‘dialect group’ is equivalent to the notion of language but does not entail any standardization. Thus if we set aside the notion of standardization, I believe it would be more appropriate to speak of 25 languages derived from Old Tibetan. This is not only a terminological issue but it gives an entirely different perception of the range of variation. When we refer to 25 languages, we make clear that we are dealing with a family comparable in size to the Romance family which has 19 groups of dialects. “ངས་མི་ལོ་ ༢༠ ཡི་རིང་ལ་བོད་སྐད་ཤོད་པའི་ས་ཆ་དང་ད་ཡོད་རྩོམ་ཡིག་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་གཞི་འཛིན་བྱས་ན། གདོད་མའི་བོད་སྐད་ནས་གྱེས་པའི་ “ཡུལ་སྐད་” ༢༢༠ ཙམ་ཡོད་པར་འདོད་ཅིང་། དེ་དག་ནི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ལྔ་སྟེ། རྒྱ་ནག་དང་། རྒྱ་གར། འབྲུག་ཡུལ། བལ་ཡུལ། པཱ་ཀི་སི་ཐན་བཅས་ཀྱི་ནང་ཁྱབ་ཡོད་ལ། དེ་དག་ཀྱང་དཔེར་ན་ཕན་ཚུན་གོ་བརྡ་མི་འཕྲོད་པའི་ཡུལ་སྐད་སྡེ་ཁག་ ༢༥ ཡི་དབྱེ་བ་བགར་ཆོག” སོགས་གསུངས་ནས་དབྱེ་ཞིབ་མཛད་འདུག་པའང་ཟུར་ཙམ་གླེང་འདོད་བྱུང་།
འོ་ན། བོད་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཞིབ་འཇུག་མ་བྱས་ཀྱང་ཚོར་ཐུབ་པའི་ཁྱད་པར་ཞིག་ནི། བརྙན་འཕྲིན་ནས་ཐོས་པའི་བོད་སྐད་དང་། ཐབ་ཚང་ནས་ཐོས་པའི་བོད་སྐད་ལ་ཁྱད་པར་ཡོད་པ་དེ་ཡིན། དེ་མཚུངས་ ༡༩༥༩ ལོའི་སྔོན་ལ་སྐྱེས་པའི་བོད་མི་རྣམས་ཀྱི་བོད་སྐད་དང་། རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་རྗེས་ལ་འཚར་ལོངས་བྱུང་བའི་བོད་མིའི་བོད་སྐད་ལ་ཁྱད་པར་ཡོད་པ་དེ་ཡིན། མཐའ་ན་ལྷ་ས་བ་ཞིག་གིས་བོད་སྐད་ཤོད་བཞིན་པ་ལ་ཞིབ་ཏུ་ཉན་ནའང་ཁྱད་པར་འདི་གོ་ཐུབ།
༡༩༥༩ སྔོན་ལ་འཁྲུངས་པའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་བཤད་པའི་ལྷ་སའི་སྐད་ཀྱི་དཔེ་མཚོན་གཤམ་ལ་གཟིགས།
བརྙན་འཕྲིན་ཐོག་གི་ལྷ་སའི་སྐད་ཀྱི་དཔེ་མཚོན་གཤམ་ལ་གཟིགས།
དེས་ན། Tone Language དང་། tonal ཞེས་པ་དེ་བོད་སྐད་ལ་སྦྱོར་སྐབས། གསལ་བྱེད་ཀྱི་ཕོ་མོ་མ་ནིང་དང་ཤིན་ཏུ་མོ་དང་བཅས་པའི་སྒྲ་དྲག་ཞན་གྱི་ཁྱད་པར་ལ་འཇུག་པ་ཡིན་ན། དེ་ནི་བོད་སྐད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་ནང་ཡོད་པའི་རྣམ་དབྱེ་ཞིག་ཡིན་སྟབས། སྔ་མོ་མེད་ཀྱང་ཕྱིས་སུ་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བར་སྨྲ་བ་སོགས་ནི་མི་འཐད་ལ། ལྷ་སའི་སྐད་གདངས་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་དང་། ཡང་ན་མཚོ་སྔོན་བརྙན་འཕྲིན་སོགས་ལ་ཡོད་པའི་ “རྒྱ་མིའི་གདངས་”དེ་ལ་འཇུག་ན་ནི། འདི་ནི་བོད་སྐད་ཐོག་རྒྱ་སྐད་ཀྱི་ཤན་ཐེབས་པ་ལས་བོད་སྐད་ལ་དབྱེ་བ་འབྱེད་པའི་གཞི་རྩ་ལ་ཅི་ནས་ཀྱང་འཛིན་མི་རུང་ངོ་དྲན་ཅིང་། བརྙན་འཕྲིན་སྒྲོག་སྦྱང་བ་སོགས་ཀྱིས་ཀྱང་ “རྒྱ་སྐད་ཀྱི་གདངས་”ཅན་གྱི་བོད་སྐད་ལ་ཧ་ཅང་འཛེམ་ཟོན་གནང་རྒྱུའང་གལ་ཆེའོ་དྲན།
སྐད་བརྡ་རིག་པ་བ་ཚོས་བོད་སྐད་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་སྐབས་ གཙོ་བོར་བོད་མི་ཚོས་ཇི་ལྟར་བཤད་བཞིན་པ་དེ་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་ཅིང་། དེའི་དབང་དུ་བྱས་ཚེ། “རྒྱ་མིའི་གདངས་”ཡོད་པའི་བོད་སྐད་དང་། དེ་མེད་པའི་བོད་སྐད་གཉིས་ལ་རིན་ཐང་དང་ལྗིད་ཚད་ལ་ཁྱད་པར་མེད་པ་རེད། འོན་ཀྱང་བོད་མི་ཞིག་ལ་མཚོན་ན། འདི་གཉིས་ལ་རིན་ཐང་ཆེ་ཆུང་གི་ཁྱད་པར་ཡོད་པ་མ་ཟད། “རྒྱ་མིའི་གདངས་”ཅན་གྱི་བོད་སྐད་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་ལ་གནོད་ཚབས་ཆེ་བ་དང་ཉེན་ཁ་ཆེ་བ་ཞིག་རེད། གཤམ་ལ་ཚེ་བརྟན་སྒྲོལ་མའི་གླུ་དབྱངས་ཤིག་ཡོད་པ་དེ་ལ་གསན་རོགས་གནང་།
ས་ཆ་ལ་ལའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་སྐད་ཆའི་སྒྲ་གདངས་ཙམ་མ་ཟད། མིང་ཚིག་དང་ཐ་སྙད་ལ་ཡང་རྒྱ་མི་རིགས་ལ་ལད་ཟློས་གང་ཐུབ་བྱེད་བཞིན་པའི་སྣང་བ་རང་བཞིན་གྱིས་སྟེར།
དཔེར་ན།
ང་ཚོའི་སྡེ་བ་ན་རྒྱུན་སྤྱོད་བྱེད་བཞིན་པའི་མིང་བརྡ་འདི་དག་ལ་ས་ཆ་ག་གེ་མོའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་འདི་ལྟར་ཤོད་བཞིན་འདུག ཁེ་གྲི་ལ་ཅམ་ཙེ་དང་། ཁེམ་བུ་ལ་ཐུར་མ། ཐུར་མ་ལ་ཁོའི་ཙི་དང་། ཚོད་མ་ལ་ཚལ། ཀེའུ་ལ་ཅུག་ཚལ་ཞེས་ཟེར་བཞིན་འདུག གོང་གསལ་མིང་ཚིག་འདི་དག་གིས་མཚོན་རང་སྐད་ཀྱི་ཐ་སྙད་མང་པོ་ཞིག་ཡོད་བཞིན་དུ་རྒྱ་སྐད་དང་གཞན་སྐད་གང་རུང་སྣང་མེད་དུ་ཅི་དགར་སྤྱོད་པ་ནི་དོན་དངོས་ཐོག་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་སྲོག་སྙིང་ལ་འབིག་གཙགས་རེ་བྱེད་པ་དང་ཁྱད་པར་མེད།
གོང་གི་རྩོམ་ཡིག་འདི་དང་འདི་འདྲ་ལ་བསམ་བློ་གཏོང་ཡག་འདུག དགྲ་བོ་དང་དགྲ་བོ་ག་འདྲའི་ཟེར་ཡང་སྐད་ཡིག་ལ་སླད་འཇུག་དག་ནི་དགྲ་བོ་དངོས་གནས་དེ་ཆགས་འགྲོ་བ་རེད།
་་་་་ However, some members of these families are also nontonal including Amdo Tibetan, Khmer and Malay.[10] Other languages represented in the region, such as Mongolian, Uyghur and Japanese belong to language families that do not contain any tonality as defined here.”ཞེས་ལྷ་སའི་སྐད་དེ་ tonal language ཡིན་པ་དང་། ཨ་མདོའི་སྐད་ནི་ tonal language མིན་པར་བཤད་འདུག ་་་་་ཟེར།
ལྷ་སའི་སྐད་དེ་ tonal language ཡིན་པ་དང་། ཨ་མདོའི་སྐད་ནི་ tonal language མིན་པར་བཤད་འདུག ་་་་་ཟེར།
བཙན་བྱོལ་ནང་ལ་སྐད་ཀྱི་གདངས་ཉམས་འགྲོ་བ་འདི་རྒྱུ་རྐྱེན་མང་པོ་ཡོད་པ་དང་། དེའི་འབྲས་བུར། གཞན་གྱི་གདངས་མི་འདྲ་བ་རྣམས་རྒྱ་སྐད་ཀྱི་གདངས་ཟེར། ཤིན་དུ་ནས་བགོད་བྲོ་བ་ཞིག་ནི། རྒྱ་མིའི་གདངས་རེད་ཟེར་མཁན་མང་ཆེ་བས་རྒྱ་སྐད་མི་ཤེས་ལ། ཐ་ན་རྒྱ་སྐད་ཡག་པོ་ཞིག་གོ་མྱོང་མེད་པ་ཤ་སྟག་རེད་སྙམ། རྒྱ་སྐད་ནང་ལ་ཡང་། བྱང་ཁུལ་དང་ལྷོ་ཁུལ་གྱི་སྐད། དེ་བཞིན་ཧྲང་ཧའི་དང་ཡུལ་ལུང་གཞན་པ་རྣམས་ཀྱི་སྐད་དབར་ལ་གདངས་ཤིན་དུ་ནས་མི་འདྲ་བས། བོད་སྐད་ནང་ལ་རྒྱ་སྐད་ཀྱི་ཤན་འདུག་ཟེར་མཁན་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱ་སྐད་གང་ཤོད་ཀྱི་ཡོད་དམ། ངས་འདི་ལ་རྒྱ་སྐད་ཀྱི་གདངས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱི་སྒྲུང་མཚར་པོ་ཞིག་བཤད་ན།
སྔོན་མ་༡༩༨༠ནང་ལ་ཨ་རིའི་གཞུང་ཚབ་ལས་བྱེད་བུད་མེད་ཞིག་གིས་རྒྱ་ནག་བྱང་ཕྱོགས་ཁུལ་ལ་ཚོགས་འདུར་སྐྱོད་སྐབས། གནས་ཚུལ་འདི་འདྲ་ཞིག་བྱུང་འདུག
ཨ་ཀྲུང་ཚོང་འབྲེལ་སྐུ་ཚབ་ཚོགས་པ་ཞིག་རྒྱ་ནག་གི་བྱང་ཕྱོགས་ཁུལ་གྱི་ལྕགས་ཀྱི་བཟོ་གྲྭར་ལྟ་སྐོར་ལ་བསྐྱོད། ཚོགས་འདུའི་སྐབས་ལ། ཨ་རིའི་གཞུང་ཚབ་རྒྱ་སྐད་ཤེས་མཁན་དེས་ཁོང་གི་སྣེ་ཤན་པ་འདི་ལ་སྐད་ཆེན་པོ།
“ཝོ་ཏ་སྦིའི་ཧྭཡེ་ལ། ཁ་ཡི་ཡུང་ཉི་ད་མཱ་ཟེར། ༼我的笔坏了。可以用你的吗༽ ༼ངའི་སྨྱུ་གུར་སྐྱོན་ཤོར་སོང་། ཁྱེད་ཀྱི་དེ་བེད་སྤྱོད་བྱས་ན་འགྲིགས་སམ།༽”ཟེར།
དེ་མུར་ཚོགས་ཁང་ནང་ལ་ཡོད་མའི་མི་ཚང་མ་བགོད་ཤོར་ནས། ཚོགས་ཁང་འདི་ཝུར་སྒྲས་འཁེངས། རྒྱུ་མཚན་ནི། ཨ་རིའི་བུད་མེད་དེས་རྒྱ་སྐད་རྒྱག་སྐབས། རྒྱ་སྐད་ཀྱི་གདངས་མཐོ་དམན་ཡག་པོ་མ་ཤེས་པར་བརྟེན། ཚིག་ཚང་མར་གདངས་རིང་མོ་མཐོ་དམན་མེད་པ་ཞིག་བཏང་བས་རེད། དེའི་རྐྱེན་གྱིས་ནང་དོན་ལ་སྒྱུར་བ་ཆེན་པོ་ཐེབས་ནས་གཞན་ཚང་མས་འདི་ལྟར་གོ། “ངའི་མོ་མཚན་ལ་སྐྱོན་ཤོར་སོང་། ཁྱེད་ཀྱི་དེ་བེད་སྤྱོད་གཏོང་ན་འགྲིགས་སམ”་ཟེར། འདི་ནི། སྦིའི་ཞེས་པའི་ཚིག་འདི་ལ་སྒྲ་གདངས་གསུམ་པ། v བཀོལ་ན་སྨྱུ་གུ་ལ་གོ་ཞིང་། རྒྱ་ནག་བྱང་སྐད་ཀྱི་གདངས་ལ། སྒྲ་གདངས་དང་པོ་- དེ་བཀོལ་ན་མོ་མཚན་ལ་གོ་བས་ཡིན།
ལྷ་སའི་སྐད་གདངས་ལ་གདངས་ལྕི་ཡང་༼Stress༽གིས་ནང་དོན་ལ་ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་འགྲོ་བས། དེང་སང་རྒྱ་གར་ནང་ལ་འདིའི་སྐོར་ལ་བེད་སྤྱོད་གཏོང་མཁན་ཤིན་དུ་ཉུང་། དཔེར་ན། ‘སྐུ་ཞབས་ཅེས་པའི་ཚིག་ལ་སྒྲ་ཤུགས་ལྕི་བ་དེ་དང་པོའི་ཚིག་”སྐུ་”ལ་སྦྱར་ན། གཞན་ལ་བཀའ་གཏོང་བའམ། རྣམ་འགྱུར་ངན་པ་སྟོན་པར་གོ། དཔེར་ན། འ་ཙི་’སྐུ་ཞབས། འདིར་གཅིན་པ་གཏང་ན་འགྲིགས་ཀྱི་མ་རེད་དཱ། དེ་བཞིན་”སྐུ་’ཞབས།”ཅེས་གདངས་ལྕི་བ་དེ་ཚིག་”ཞབས”་ལ་སྦྱར་ན གུས་ཞབས་ལ་མཚོན། དཔེར་ན། སྐུ་’ཞབས། གསོལ་ཇ་མཆོད་རོགས། ལྟ་བུ།
དེ་བཞིན། ‘རིན་པོ་ཆེ་དེ་ནི། ལྐུགས་རྟགས་ཚ་བ་ལ་ལྟ་བུ།
སྐད་ཆེན་པོ། དེ་སྐད་ཆེན་པོས་ལ་གྱུར་རོགས།
དཔལ་ལྡན་རྒྱ་མཚོ་ལ་སོ་མེད་པ་ཨ།
ཚེ་བརྟན་སྒྲོལ་མ་ལ་རྩ་མེད་པ་ཨ།
གཞན་དེ་གཉིས་ཀྱིས་རྒྱ་ངོ་སྲུང་ནས་བསྡད་ཡོད་པ་ཨ།
ད་འདི་གསུམ་གྱིས་ལྷ་སའི་སྐད་དེ་སྐད་ག་འདྲ་ཤིག་ཡིན་པ་གསལ་སྟོན་བྱེད་མི་ཐུབ་འདོད། ཡིན་ན་ཡང་།
སྐད་མགོ་མཐོ་དམའི་གདངས་དབྱངས་ནི་མི་དེའི་སེམས་ཁམས་ལས་ཐོན་དགོས་ལས། འདི་ལ་tone་དང་མ་tone་ཞིག་གི་དབྱེ་བ་འབྱེད་པ་ནི་དབྱི་མགོ་སེར་པོའི་རྩེད་གཅོད་རང་རེད་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།
སྐད་མགོ་གཙིར་ནས་Johnཟེར་བ་དང་།
སྐད་ཤུགས་འཇམ་པས་Johnཟེར་བ་དང་།
སྐད་གདངས་ལྷོད་པས་Johnཟེར་བ་སོགས་tonal མེད་པ་དང་མིན་པའི་སྐད་ཡིག་ཞིག་གང་ན་ཡོད་པ་རེད། ཨམ་མདོའི་སྐད་ལ་དེ་བཞིན་རེད།
འདི་འདྲ་བའི་སྐད་རིགས་དབྱེ་འབྱེད་ནི་ཆོ་མེད་རང་རེད།
རྒྱའི་སྐད་ཡིག་ནི་སྐད་ཡིག་གི་ཚད་གཞི་མི་ལྡན་པའི་སྐད་ཡིག་ཐབ་ཆག། སྒལ་ཚིག་མེད་པའི་བེམ་རོ་ལ་ཡན་ལག་སྦྱོར་བ་དང་གཅིག་པ་རེད། གདངས་གཅིག་ལ་འབྲུ་དུ་མ་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་རེད།
བརྡ་སྤྲོད་རིག་པ་ནི་འགྱུར་ལྡོག་གི་ཁྲོད་ནས་གོང་འཕེལ་དང་འཐུས་ཚང་ལ་འགྲོ་བའི་རིག་པ་ཞིག་ཡིན། རྟག་བརྟན་གྱི་སྐད་བརྡ་ཞིག་མེད། དེ་མིན་མི་རིགས་གཞན་གྱིས་སྐད་བརྡ་རིག་པ་ལ་ངེས་ཤེས་དཔྱིས་ཕྱི་པ་ཞིག་མ་འཇོན་གོང་དེ་བདེན་དེ་རྫུན། དེ་ཡག་དེ་བཙོག་ཟེར་ན་སོ་སོ་སྐྱེ་བོའི་བཞད་གད་ཀྱི་གནས་སུ་འགྱུར་རོ།
བདག་གིས་བལྟས་ན་ཨིན་སྐད་ནང་toneཟེར་བ་དེ་སྒྲ་གདངས་སམ་སྐད་གངས་ལ་གོ་བ་རེད་འདོད། དེ་ལྟར་ཡིན་ན་བོད་སྐད་དེ་tonalརང་བཞིན་གྱིས་ཆགས་ཀྱི་རེད། རྒྱུ་མཚན་ནི་བོད་སྐད་ལ་དམིགས་སུ་སྒྲ་གདངས་དྲག་ཞན་དབྱེ་རྒྱུ་ཡོད་པས་རེད། འོན་ཀྱང་སྐད་ཡིག་གཅིག་tonalཡིན་མིན་སྐད་ཡིག་དེའི་བརྡ་སྤྲོད་འགྲོ་སྟངས་ཐོག་ནས་དཔྱོད་ཀྱི་མེད་པར། ཁ་ནས་བརྗོད་ཚུལ་གྱི་སྒྲ་གདངས་ལ་དཔྱོད་ཀྱི་ཡོད་པར་སོང་ལྷ་སའི་སྐད་དེ་tonalའདྲ་པོ་དང་ཨམ་སྐད་དེ་tonalམིན་པ་ལྟ་བུར་མངོན་པ་རེད་འདོད། སྤྱིར་སྐད་རིག་པའི་linguistics སྐད་རིག་སྨྲ་བ་linguistཚོས་སྐད་ཡིག་གི་སྐད་ཁྱིམ་དང་སྐད་གདངས་སོགས་དཔྱོད་སྐད་ཀྱི་གདངས་ལ་བརྟག་ནས་དཔྱོད་པ་ལས་སྐད་ཡིག་གཅིག་གི་བརྡ་སྤྲོད་འགྲོ་སྟངས་ལ་བརྟེན་ནས་དཔྱད་པ་བྱེད་ཀྱི་མེད་པ་འདྲ་པོ་རེད།
བོད་ཀྱི་སྐད་གདངས་རྒྱ་སྐད་དང་མཐུན་ན་དེ་གནད་འགག་ཆེན་པོ་རེད་མི་བསམ། སྐད་ཀྱི་གཅོང་བརྒྱད་དང་གཅོང་དགུ་ལས་སོགས་བོད་སྐད་ལ་ཤོད་རྒྱུ་འདུག ལྷག་པར་དུ་གཏོ་ཆོག་དང་སྔགས་ཆོག་ལས་སོགས་ནས་སྐད་གདངས་སྣ་ཚོགས་འདུག དེ་ཚོས་བོད་ཀྱི་སྐད་གདངས་ལ་ཅང་གནོད་ཀྱི་མི་འདུག མ་གཞི་ནས་དུས་ཀྱི་འགྱུར་བས་་་་མི་ཡི་ཆ་ལུགས་དང་མི་ཡི་སྐད་གདངས་དང་མི་ཡི་སྤྱོད་ལམ་དང་མི་ཡི་ཟ་ལུགས་འཐུང་ལུགས་འགྲོ་ལུགས་ཉལ་ལུགས་འདུག་ལུགས་ཚང་མ་ལ་འགྱུར་བ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། བོད་ཀྱི་སྐད་གདངས་གཅིག་པོར་འགྱུར་བ་འགྲོ་མི་ཆོག་པའི་རྒྱུ་མཚན་མ་མཐོང། ལྷག་པར་དུ་དེང་སང་འགྲུལ་བསྐྱོད་སྟབས་བདེ་བས་ས་གནས་གང་སར་འགྲོ་བ་དང་ལས་རིགས་མི་འདྲ་བས་གྲོང་ཁྱེར་གྲོང་གསེབ་ངེས་མེད་དུ་འགྲོ་དགོས་པས་སྐད་གདངས་ལ་འགྱུར་བ་མི་འགྲོ་ནས་འདུག་ས་མེད། སྔར་དང་མི་འདྲ། སྔ་དུས་སུ་མི་ཚེ་གང་པོར་རང་གི་གྲོང་གསེབ་དུ་སྐྱེལ་བཞིན། ཡར་ལྟས་གནམ་དང་མར་ལྟས་ས་ལས་མེད་པའི་དུས་རེད དེང་སང་དེ་འདྲ་མ་རེད། འཇིག་རྟེན་ཧྲིལ་པོ་གཅིག་ལ་གཅིག་རྟེན་གྱི་ཚུལ་དུ་གནས་ཡོད། ཟ་མ་ཟ་སྟངས་ནས་ཀྱང་གཞིས་བྱེས་བོད་མི་གཉིས་ཀ་ལ་གནམ་ས་བླ་འོག་ལྟ་བུའི་འགྱུར་ཡོད། གཞིས་མི་ཚོས་མདུན་ལྕོག་གཅིག་གི་སྟེང་དུ་སྣོད་གཅིག་གི་ནང་ནས་ཁོ་རྩེས་བླངས་ནས་ཟ་བ་དང། ཟ་དུས་སྐད་འདོན་ཆེ་བ་དང། ཟ་བཞིན་ཟ་བཞིན་འགྲོ་བ་དང་ལང་བ་སོགས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དེ་བཞིན་རྒྱ་གར་དུ་བྱེས་པ་ཚོས་རྒྱ་གར་བའི་ལུགས་ལྟར་་་ཙོང་དང་ཀྲ་མ་ཀྲར་མེད་ནས་ཟ་མ་ཟ་སྲོལ་མེད། དེ་བཞིན་འདལ་ཞེས་སྲན་མ་དཀར་ནག་དེ་ཚོ་སྔར་བོད་ལ་མི་ཡིས་ཟ་སྲོལ་མེད་ཅིང་རྟ་ལ་སྤྲོད་ཀྱི་འདུག ད་ལྟ་བྱེས་སྡོད་བོད་མི་རྣམས་ནི་དེ་ཚོར་དགའ་སྣང་ཆེ་ཤོས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ད་དུང་མང། མ་གཞི་ནས་ངེད་ཚོས་བོད་སྐད་དང་རྒྱ་སྐད་བསྲེ་མི་ཆོག་ཟེར་ནས་དམོད་བཞིན་ཡོད། ནང་བསྟན་གྱི་དཔེ་རྣམས་ནས་རྒྱ་གར་སྐད་དུ་་་་་་་་་བོད་སྐད་དུ་་་་ཟེར་ནས་ཀློག་གི་ཡོད། སྒྲ་ཞེས་རིག་གནས་ལྔ་ཡི་ནང་ཚན་ས་ཀྲི་ཏ་འི་སྐད་དང་སྡེབ་སྦྱོར་དེ་ཚོ་ཤེས་མཁན་ལ་ཧ་ལས་པའི་ཆེ་མཐོང་བརྩི་བཞིན་ཡོད་པ་དེ་ཚོ་ལའང་བསམ་བློ་གཏོང་རན།
ཚེ་བརྟན་སྒྲོལ་མའི་འགྱུར་ཁུག་འདི་དང་གཅིག
དབུ་མའི་ལམ་གྱི་གསུངས་བཤད་འདི་དང་གཉིས།
རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་འཐབ་རྩོད་དེ་གསུམ་ནི།
བོད་མིའི་ཡིད་ལ་སུན་པའི་གནད་ལུགས་གསུམ།།
ཨ་མདོས་དབུས་སྐད་གོ་དུས་སྤྲོ་སྣང་མེད།
དབུས་པས་ཁམས་སྐད་ཐོས་དུས་སྐྲག་སྣང་སྐྱེས།
ཁམས་པས་ཨ་སྐད་ཉན་དུས་ཉམས་སྣང་འདི།
ཆོལ་གསུམ་ཁ་ཁར་གྱེས་པས་སྐད་གདངས་གསུམ།
སྐད་ཀྱི་གདངས་ཀྱང་ཁ་ཁར་སོ་སོར་གྱེས།
སེམས་ཀྱི་ལྟ་བ་རང་རང་སོ་སོར་བསླེབས།
རྒྱལ་ཁམས་སིལ་བུར་འཐོར་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཡང་།
དགེ་ཆོས་མཆོག་གིས་འདི་ལ་ངོས་འཛིན་བྱས།
སྐད་དེ་མགོ་རྙོག་རེད།
སྟོད་པ་དབུས་པ་གཙང་པའི་སྐད་དེ་ཕྱུག །
ཨ་མདོ་མཁས་པའི་འབྲི་རྩོམ་སྐད་དེ་དག །
ཁམས་པ་མཁས་པའི་སྐད་དེ་ངར་ཉམས་ཆེ། །
བོད་རིགས་གསུམ་ཁའི་ཁ་སྐད་འཆམ་མཐུན་ཤོག །
སྟོ་ཕྱོགས་དབུས་གཙང་སྐད་ལ་བྱང་ཆུབ་གྱིས། །
སྨད་ཕྱོགས་མདོ་ཁམས་སྐད་དཔྱད་བརྡར་གྱིས། །
ཆོལ་གསུམ་ཁ་སྐད་བཀའ་བསྟན་གང་མཐུན་གྱིས། །
བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་སྲོག་རྩ་ས་བརྟན་གྱིས། །
་་་་མདོ་ཁམས་སྐད་ལ་་་་