རྟ་ནག་སྐལ་བཟང་ལུང་རིགས།
བདག་ གིས་སྔ་ཕྱིར་བློ་བཟང་སེང་གེའི་སྐོར་ལ་བྲིས་རྩོམ་ཁ་ཤས་སྤེལ་བ་ལ་རྒྱུ་མཚན་ ཆེན་པོ་མེད་ཀྱང་སྲིད་མོད། བདག་རང་ངོས་ནས་བལྟས་ན་དགོས་པ་མང་དུ་གདའ་སྟེ། བཀའ་ཁྲིའི་འགྲན་གླེང་གི་ཁྲོད་དུ་མིག་སྔའི་མི་རྣམས་ཀྱི་ཁྱབ་བསྒྲགས་ཀྱི་ཁ་ ཕྱོགས་ནི་འདས་ཟིན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཙམ་ལས་རྒྱབ་ལྗོངས་ཀྱི་རླབས་ཆེ་བ་དག་སྟོར་བ་ དང་བསྐྱུད་པའི་རྣམ་པ་འདུག་ཕྱིར།
བདག་གིས་ཆེད་དུ་བློ་བཟང་སེང་གེའི་རྒྱབ་ལྗོངས་ཀྱི་སློབ་གསོའི་གནས་བབ་ལས་ བལྟས་ན་བསམ་པ་ཡིན། ཨ་རིའི་ཕུའུ་སི་ལིན་ཏོན་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་(普林斯顿大学Princeton University)སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཞིག་གི་གཏམ་བཤད”ཨོ་པ་མར་ཅིའི་ཕྱིར་ཨ་རིའི་ སྲིད་འཛིན་ཐོབ་པ་རེད” (奥巴马为什么能当美国总统?)ཅེས་པའི་ནང་དུ། “ཨོ་པ་མར་ད་དུང་སྐྱེས་སྟོབས་ཀྱི་ཤེས་རབ་ཡ་མཚར་བ་ཞིག་ཡོད་དེ།
ཨོ་པ་མ་དང་འཛིན་གྲྭ་གཅིག་པའི་སློབ་བུ་གཉིས་ཀྱིས་བརྙན་འཕྲིན་ཁང་གི་བཅར་འདྲི་ དང་ལེན་བྱེད་སྐབས། ‘ཧ་ཧྥུ་སློབ་ཆེན་དུ་སྐྱེས་སྟོབས་ཀྱི་ཤེས་རབ་མེ་འབར་བ་ནང་བཞིན་ཡིན་པ་ཤིན་ཏུ་ ནས་མང་། ཨོ་པ་མའི་ཤེས་རབ་ནི་དེ་ལས་ད་དུང་འཕགས’ཅེས་བཤད་པ་ནི་དོན་དངོས་རེད། དེའི་སྟབས་ཀྱིས་ཨོ་པ་མར་ཨ
་རི་མི་མང་གི་བླ་ན་མེད་པའི་རྒྱབ་སྐྱོར་ཐོབ་པ་རེད”ཅེས་ཨ་རི་རང་ཉིད་ཀྱི་སློབ་ གྲྭ་ཆེན་མོ་དག་གིས་ཀྱང་ཧ་ཧྥུ་སློབ་ཆེན་ལ་ཚད་མཐོ་བའི་གདེངས་འཇོག་བྱས་འདུག དེ་བས་བདག་གིས་ཧ་ཧྥུ་སློབ་ཆེན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཉུང་བསྡུས་ཤིག་མཚམས་སྦྱར་ཏེ་ བལྟས་ན་རྔོ་ཐོགས་པར་བསམས་ཏེ་དགོད་པར་བྱ་བ་ལ།
ཧ་ཧྥུ་སློབ་གྲྭ་ ཆེན་མོའི་ཐོག་མའི་མིང་ལ་ཧ་ཧྥུ་སློབ་གླིང་ཞེས་འབོད་ལ། སྤྱི་ལོ༡༩༣༦ལོའི་ཟླ་བ༡༠ཚེས༢༨ཉིན་ལ་གསར་དུ་བཙུགས། དབྱིན་ལན་གྱི་ཅན་ཆོ་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོ(剑桥大学)དང་མཚུངས་པའི་མཐོ་རིམ་སློབ་གྲྭ་ ཞིག་གཟུག་རྒྱུར་ཐག་གིས་བཅད། འགྲོ་གྲོན་དབྱིན་སྒོར་ཁྲི་བཞི་བརྒྱ་བཏང་།
སློབ་གླིང་འདི་ཆེས་ཐོག་མའི་གསར་གཏོད་པའི་གྲས་ཀྱི་མི་ཕལ་ཆེ་བ་ཅན་ཆོ་སློབ་ གྲྭ་ཆེན་མོ(剑桥大学)དང་འབྲེལ་ཡོད་ཤ་སྟག་ཡིན་སྟབས་སློབ་གླིང་འདི་ཡང་ཅན་ཆོ་སློབ་ གླིང་དང་མིང་དོན་མཚུངས་པའི་སློབ་གླིང་ཆེན་མོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར། སྤྱི་ལོ༡༦༣༨ལོར་དངོས་སུ་དབུ་འཛུགས་བྱས། དེང་དུས་ཧ་ཧྥུ་སློབ་གླིང་གི་འཕེལ་རྒྱས་ཁྲོད་དུ་ཞིབ་འཇུག་སློབ་གླིང་བཅུ་དང་།
སྡེ་ཁག་མི་འདྲ་བ་བཞི་བཅུ། དངོས་གཞིའི་ཚན་པ་དང་ཞིབ་འཇུག་ཚན་པའི་ཁྲོད་དུ་མི་སྣ་གྲགས་ཅན་དུ་བདམ་འོས་པའི་ སློབ་མ་སྟོང་ཕྲག་བཅོ་བརྒྱད་དང་། དགེ་རྒན་དང་ལས་བཟོ་བ་སྟོང་ཕྲག་བཅུ་བཞིའི་ཁྲོད་དུ་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་དང་དགེ་ རྒན་ཉིས་སྟོང་།
ཧ་ཧྥུ་སློབ་ཆེན་གྱིས་ཨ་རི་བའི་སློབ་མ་ཙམ་དུ་མ་ཟད་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་དག་གི་ཕྱི་འགྲིམ་སློབ་མའང་བསྡུ་ལེན་བྱས་དང་བྱེད་བཞིན་ཡོད།
ལོ་ རྒྱུས་ཁྲོད་དུ་ཧ་ཧྥུ་སློབ་ཆེན་གྱིས་ཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་བདུན་སྐྱེད་སྲིང་བྱས་ མྱོང་བ་སྟེ། ཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་གཉིས་པ་དང་། གསུམ་པ། བཞི་བ། ལྔ་བ། དྲུག་པ། སོ་ལྔ་བ། ཞེ་བཞི་དེང་དུས་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་ལས་ཐོགས་པ་ཨོ་པ་མ་བཅས་རེད། ཧ་ཧྥུ་སློབ་ཆེན་གྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་དག་གི་ཁྲོད་དུ་ནོ་པེལ་གཟེངས་རྟགས་ཐོབ་ མཁན་སུམ་ཅུ་སོ་བཞི་ཡོད།
ཨ་རིའི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་སྲིད་འཛིན་གཞོན་ཤོས་དང་རླབས་ཆེ་ཤོས་ཡིན་པའི་ཁིན་ ནི་ཏེའུ་དགོས་པ་ཆེན་པོ་ཞིག་གི་ཕྱིར་དུ་མཚམས་སྦྱར་བར་བྱ་སྟེ།
རྒྱ་སྐད་ དུ། 肯尼迪 དབྱིན་མིང་དུ། Kennedy 1917 ལོའི་ཟླ 5 ཚེས 29 སྐྱེས། 1961ལོའི་ཟླ1ཚེས22ཉིན་འདས། ཧ་ཧྥུ་སློབ་ཆེན་དུ་སློབ་མཐར་ཕྱིན། སྤྱི་ལོ1960ལོར་སྲིད་འཛིན་གྱི་འགན་བཞེས། འཛམ་གླིང་འཁྲུགས་ཆེན་གཉིས་པའི་སྐབས་སུ་ཆུ་མདེལ་འཕེན་བྱེད་ཀྱི་དམག་གྲུའི་ བཀོད་འདོམས་པ་བྱས་ཏེ་ཉི་ཧོང་གི་མཚོ་དམག་ཉམས་དམས་སུ་བཏང་། ཨ་རིའི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་སྲིད་འཛིན་གཞོན་ཤོས་དང་།
གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་པ་དད་མོས་བྱེད་མཁན་གཅིག་བུ་ཡང་རེད། “ལོ་རབས་དྲུག་ཅུ་བའི་དུས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་གཏོང་མཁན་གྱི་མི་སྣའི་གྲས” རྒྱ་སྐད་དུ(60年代风云人物)ཁོང་གི་ལེགས་བཤད་ནི། “ཨ་རི་བའི་སྤུན་ཟླ་རྣམ་པ། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་རང་ཉིད་ལ་ཅི་ཞིག་གི་ཁེ་ཕན་བསྐྲུན་ཡོད་པར་མ་ལྟ་ཞིག རང་ཉིད་ཀྱིས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དོན་དུ་ཅི་ཞིག་ཕུལ་ཡོད་པར་བསམ་པར་བྱོས་ཤིག” (
我的美国同胞们,不要问你的国家能为你做些什么,而要问你能为你的国家做些什么。my fellow Americans, ask not what your country can do for you; ask what you can do for your country.)ལོ་རྒྱུས་འདི་དག་གི་རྒྱབ་ལྗོངས་ནས་བལྟས་ན་ཧ་ཧྥུ་སློབ་ཆེན་གྱིས་ཨ་ རིའི་རྒྱལ་ཁབ་ལ་བཞག་པའི་མཛད་རྗེས་ཅི་ནས་ཀྱང་ཆེ་ལ།
ཀྲུང་གོ་བ་རྣམས་ཀྱིས་པེ་ཅིན་སློབ་ཆེན་ལ་རྒྱ་ནག་གི་མགོན་སྐྱབས་ཞེས་འབོད་པ་ བཞིན་ཨ་རི་བ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་ཧ་ཧྥུ་སློབ་ཆེན་ལ་བྱེ་ཐང་གི་རྒྱ་མཚོ་ཞེས་འབོད་ སྐད། མིང་དང་དོན་ཇི་འདྲའི་མཚུངས་ཨང་། བོད་ཀྱི་གཏམ་དཔེ་ཞིག་ཏུའང་། ཕ་མ་བཟང་བོའི་བུ་ཕྲུག་དང་།
དགེ་རྒན་བཟང་བོའི་དགེ་ཕྲུག་ཅེས་དགེ་རྒན་ལེགས་པོ་དགེ་ཕྲུག་རྨད་དུ་བྱུང་བ་ འབྱུང་སྲིད་ན་སློབ་གླིང་གྲགས་ཆེན་དུ་སློབ་ཕྲུག་རླབས་ཆེན་འབྱུང་བའང་རྒྱུ་ འབྲས་ཆོས་ཉིད་དང་མཐུན། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལས་བལྟས་ན་རྗེ་ཙོང་ཁ་བ་ཆེན་མོར་སྐད་གྲགས་ས་ཁྱབ་གནམ་ཁྱབ་ ཡིན་པའི་སློབ་བུ་ཉིས་བརྒྱ་ཙམ་བྱུང་ཡོད་པས་ཀྱང་།
མི་ཞིག་གི་རིན་ཐང་གཤའ་མ་དེ་རྒྱབ་ལྗོངས་ཀྱི་སློབ་གསོའི་གནས་བབ་ལ་བལྟ་རྒྱུ་ དེ་ཡིན་པའི་རྒྱུ་མཚན་མཐོང་ཐུབ། ཨ་རིའི་ཕུའུ་སི་ལིན་ཏོན་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་(普林斯顿大学Princeton University)སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཞིག་གི་གཏམ་བཤད”ཨོ་པ་མར་ཅིའི་ཕྱིར་ཨ་རིའི་ སྲིད་འཛིན་ཐོབ་པ་རེད” (奥巴马为什么能当美国总统?)ཅེས་པའི་ནང་དུ། “ཨོ་པ་མར་ད་དུང་སྐྱེས་སྟོབས་ཀྱི་ཤེས་རབ་ཡ་མཚར་བ་ཞིག་ཡོད་དེ།
ཨོ་པ་མ་དང་འཛིན་གྲྭ་གཅིག་པའི་སློབ་བུ་གཉིས་ཀྱིས་བརྙན་འཕྲིན་ཁང་གི་བཅར་འདྲི་ དང་ལེན་བྱེད་སྐབས། ‘ཧ་ཧྥུ་སློབ་ཆེན་དུ་སྐྱེས་སྟོབས་ཀྱི་ཤེས་རབ་མེ་འབར་བ་ནང་བཞིན་ཡིན་པ་ཤིན་ཏུ་ ནས་མང་། ཨོ་པ་མའི་ཤེས་རབ་ནི་དེ་ལས་ད་དུང་འཕགས’ཅེས་བཤད་པ་ནི་དོན་དངོས་རེད། དེའི་སྟབས་ཀྱིས་ཨོ་པ་མར་ཨ
་རི་མི་མང་གི་བླ་ན་མེད་པའི་རྒྱབ་སྐྱོར་ཐོབ་པ་རེད”ཅེས་ཨ་རི་རང་ཉིད་ཀྱི་སློབ་ གྲྭ་ཆེན་མོ་དག་གིས་ཀྱང་ཧ་ཧྥུ་སློབ་ཆེན་ལ་ཚད་མཐོ་བའི་གདེངས་འཇོག་བྱས་འདུག གཏམ་བཤད་དེའི་ནང་དུ་ད་དུང“ཨ་རི་ན་ཐོ་མ་སི་པེན་གྱི་ལེགས་བཤད་ལ་ཡིད་ཆེས་བྱེད་ མཁན་ཤིན་དུ་མང་།
ཐོ་མ་སི་པེན་གྱིས་ཆེས་ལེགས་པའི་སྲིད་གཞུང་ལ་དོ་དམ་གྱི་བྱ་བ་ཆེས་ཉུང་ཞེས་ པའི་གསུང་སྒྲོས་ལ་གཞིགས་ཏེ། ཨོ་པ་མས་ཀྱང་སྲིད་གཞུང་གི་ལས་དོན་ཉུང་ངུར་བྱ་བའི་སླད་དུ་ལས་དོན་མང་བོ་ བསྒྲུབ་པའི་ཁས་འཆེས་པ་སྟེ། མི་རིགས་ཀྱི་དབྱེ་འབྱེད་ཀྱི་བསམ་བློ་བསལ་བར་བྱ་བ་དང་། མིག་སྔའི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཉམས་དམས་སླར་གསོ་བྱ་རྒྱུ།
སྤྱིར་ན་ཨ་རི་ནི་རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་པས་སྤྱི་མཐུན་ཚོགས་པ་དང་། དམངས་གཙོ་ཚོགས་པ་འདུམ་འགྲིག་བྱེད་པ། ཕོ་མོ་འདྲ་མཉམ་དང་མི་རིགས་དཀར་ནག་འདྲ་མཉམ། ཆོས་ལུགས་འདྲ་མཉམ་བཅས་བྱུང་ཚེ་གཞི་ནས་ཨ་རི་ནི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཏུ་གྱུར་བའི་ཚུལ་ ལ་ངེས་ཤེས་འདྲོངས་པ་རེད།
དེ་དག་ནི་ཨོ་པ་མའི་འགན་འཁྲི་གཙོ་བོར་བརྩིས་པ་རེད་པས་གཞི་ནས་རྒྱབ་སྐྱོར་ཐོབ་ སོང”ཞེས་བཤད་འདུག སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་དེའི་གཏམ་བཤད་ཧྲིལ་གྱིས་དྲིལ་ན་ཨོ་པ་མར་ཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་ ཐོབ་པའི་རྒྱུ་མཚན་གསུམ་དེ། ཨ་རི་བ་རྣམས་ཀྱིས་ཧ་ཧྥུ་སློབ་ཆེན་ལ་མཐོང་ཆེན་བྱེད་པ། མི་རིགས་དཀར་ནག་གི་དབྱེ་བ་བསལ་བའི་སླད།
དཔལ་འབྱོར་ཉམས་དམས་ཀྱི་ཁ་གཏད་འགྲེང་བའི་ཨོ་པ་མའི་སྙིང་སྟོབས་ལ་ཡི་རངས་པ་བཅས་སོ།།
ཨོ་ པ་མར་སྲིད་འཛིན་ཐོབ་པའི་རྒྱུ་མཚན་གྱི་ཕྱོགས་གཅིག་ཧ་ཧྥུ་སློབ་ཆེན་གྱི་མཚན་ སྙན་ནམ་མཛད་རྗེས་དང་འབྲེལ་ཡོད་པའི་ངོས་ནས་བལྟས་ན། ང་ཚོས་ཀྱང་བཀའ་ཁྲིའི་འོས་ཆོས་ཀྱི་ཆ་གཅིག་རྒྱབ་ལྗོངས་ཀྱི་སློབ་གསོའི་ཁ་ ཕྱོགས་ལ་བལྟ་དགོས་པ་ན་གལ་ཆེའོ།།
ཡག་པོ་འདུག གནས་ཚུལ་མང་པོ་ཤེས་བྱུང་། དེའི་ཐོག་ལ་གཅིག་མནན་རྒྱུ་ཡོད།
ཧ་ཝར་ཊི་སློབ་ཆེན་ནང་གི་སློབ་མ་ཡོངས་གིས་རྩ་བའི་བསམ་བློ་གཅིག་ལ་ཚང་མས་ངོས་ལེན་དང་ལག་ལེན་བྱེད་དགོས་ཀྱི་ཡོད་པ་དེ་ག་རེ་ཡིན་མིན་མཁྱེན་ནམ།
དེ་ནི་ “Critical Thinking”ཟེར་བ་འདི་རེད། དེ་ལ་བོད་ཡིག་ཐོག་ལ་དོན་སྒྱུར་བྱས་ན། དཔྱད་བསྡུར་གྱི་བསམ་བློ་ལྟ་བུ་རེད། སློབ་གྲྭ་དེས་བསམ་བློ་འདི་གཞི་རྩར་བཞག་ནས་ཤེས་བྱའི་སྒོ་རྣམས་ལ་འཇུག་པར་བྱེད། མདོར་ན། ཕ་རོལ་གྱིས་བརྗོད་བྱ་ཐམས་བཅད་ལ་བདེན་པར་མི་འཛིན་པར། སྐད་ཆའི་ཚིག་རེ་རེ་ལ་ཡང་དཔྱད་པ་བྱེད་པའི་གོམས་སྲོལ་སྣང་།
ཁྱེད་ཚོ་ཕྱི་ལོགས་རང་དབང་ཡུལ་ལ་ཐོན་ཡོད་ནའང། ད་དུང་གུང་བྲན་ཏང་གི་མིང་ཚིག་གིས་བྲིས་ན་རྩོམ་ག་འདྲ་ཡག་པོ་ཞིག་ཡིན་ཡང་བྲོ་བ་ཞིག་མི་འདུག དཔེར་ན་་་་་་ཧ་ཧྥུ་སློབ་ཆེན་དང།ཀྲུང་གོ་བ། སློབ་གསོ། དད་མོས། རླབས་ཆེན་སོགས་མང་ཡ་མང་། འདིའི་སྐོར་ཁོ་བོས་གཞན་ནས་ཞིབ་འབྲི་བྱེད་བསམ་ཡོད།
ཕྱོགས་འདི་འདྲ་ནས་བལྟ་དགོས་པའང་གལ་ཆེན་པོ་རེད། འོན་ཀྱང་ཧར་ཝར་ཌི་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭ་ནས་ཡིན་པ་གཅིག་པུ་ལ་བརྟེན་ནས་བཀའ་བློན་ཁྲི་པར་འོས་བརྗོད་ན་རྒྱུ་མཚན་དེ་ཙམ་གྱིས་མི་འདེང་།
འོ་ད་ཡིན་ན་ བོད་ཡིག་དང་ དབྱིན་ཡིག་ རྒྱ་ཡིག་སོགས་ཚང་མ་སྲེས་ནས་ ཉ་དང་མྱུང་མའི་ཐུག་པ་བསྐོལ་བཞག་།
ཚངས་དབྱངས་ལགས།
“Critical Thinking”ཟེར་བ་འདི་རེད། དེ་ལ་བོད་ཡིག་ཐོག་ལ་དོན་སྒྱུར་བྱས་ན། དཔྱད་བསྡུར་གྱི་བསམ་བློ་ལྟ་བུ་རེད།” ཟེར་བ་ལ་ངོས་ལེན་བྱེད་མི་ཐུབ་སྟེ། Criticalདོན་ནི་ཧ་ཅང་རྩ་ཆེན་དང་ལྟ་ཚུལ་བརྗོད་པ། ཛ་དྲག་དང་སྐྱོན་བརྗོད་བཅས་ལ་འཇུག་པས་དེའི་ཁྲོད་ནས་དཔྱད་བསྡུར་གྱི་དོན་ཆ་ཚང་ཞིག་མེད་པས་སོ། དེ་བརྟེན་གནད་འགག་ལ་ཚོད་བགམ་བྱེད་ཐུབ་པའི་བསམ་བློའམ་འབྱུང་སྲིད་པའི་གནད་དོན་ལ་གལ་ཆེའི་རང་བཞིན་གྱིས་ངེས་རྟོགས་ཡོད་པའི་བསམ་བློའི་དོན་ཡིན། ཁ་ཐུག་བཤད་ན། འབྱུང་སྲིད་པའི་གནད་དོན་ལ་ཚོད་བགམ་བྱེད་ཐུབ་པའི་ཆེས་གལ་འགངས་ཆེ་བའི་སེམས་བྱུང་གི་དོན་རེད་དུ་འདོད།
ཨ་ནུ་ཐང་བསོད་ནམས་ལགས།
ཁྱེད་ཀྱི་མཆན་ལ་ཐུགས་རྗེ་ཆེ།
ངས་གོང་གི་ཚིག་འདིའི་སྐོར་ལ་སྔོན་མ་ནས་ཞིབ་འཇུག་ཏོག་ཙམ་བྱས་པ་ཡིན། ཁྱེད་ནས་གཤམ་གྱི་དྲ་ཐག་ལ་གཟིགས་དང་།
http://en.wikipedia.org/wiki/Critical_thinking#Meaning
ཐ་སྙད་འདིའི་སྐོར་ལ་འཛམ་གླིང་ཐོག་ཞིབ་འཇུག་རྒྱས་ཤོས་དེ། གཤམ་གྱི་ཚོགས་པ་དེས་བྱས་ཡོད། ཚོགས་པའི་ངོ་བོ་དེ་རང་ཐ་སྙད་འདིའི་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་མཁན་རེད། ཚོགས་པ་དེས་ཐ་སྙད་འདི་ལ་ཞིབ་འཇུག་ཇི་ལྟར་བྱས་པ་དང་། ཁོང་ཚོའི་འཇུག་འབྲས་སྐོར་ལ་གནས་ཚུལ་ཞིབ་ཕྲ་གཤམ་གྱི་དྲ་རྒྱའི་ཐོག་ནས་གཟིགས་ཐུབ།
http://www.criticalthinking.org/aboutCT/define_critical_thinking.cfm