དེང་རབས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ལ་དཔྱད་པ

(རིག་གསར་དང་འབྲེལ་བའི་དེང་རབས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ལ་དཔྱད་པ་བྱ་རོག་སོ་རྟོག་གི་བསྟན་བཅོས། སྨད་ཆ།)
བོང་རྫི།

ལང་ཚོ་རྦབ་ཆུ།
གསར་བརྗེ་བ་ཚོས་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱིས་༡༩༨༣ལོའི་སྤྲང་ཆར་དེབ་གསུམ་པའི་སྟེང་བཀོད་པའི་ལང་ཚོ་རྦབ་ཆུ་གླེང་དུས། སྤོབས་པ་ཆེན་པོ་དང།འཛེམ་དོགས་ཅི་ཡང་མེད་པར “བོད་ཀྱི་སྙན་ངག་གསར་པ”དང་ “གསར་གཏོད”་དང། ༼བདུད་ལྷ་རྒྱལ། ཚེ་གྲུབ་༽སོགས་ཀྱིས་ཚིག་བཀོད་ནས། ལང་ཚོ་རྦབ་ཆུ་འདིའི་ཚིག་གི་གཅོད་སྟངས་དང། ངག་གི་འགྱུར་བ་སོགས་སྔོན་གྱི་བོད་ཀྱི་རྩོམ་སྲོལ་དང་མི་འདྲ་བར། དུས་རབས་གསར་པའི་སྙན་རྩོམ་ཞིག་གོ་ཞེས་འུད་སྒྲོག་ཆེན་པོ་བྱེད་ཀྱིན་འདུག་པ་མ་ཟད། རྩོམ་དེ་སྤྲང་ཆར་སོགས་སུ་བཀོད་མ་ཐག་ཏུ་མཚོ་སྔོན་རྒྱང་བསྒྲགས་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་རྩོམ་དེ་དབྱངས་སུ་ཕབ་ནས་གྱེར་འདོན་བྱས་པ་དང། ལོ་རབས་བརྒྱད་དང་དགུ་བཅུའི་མགོ་སྟོད་དུ་རྒྱང་བསྒྲགས་ལས་ཁུངས་སུ་ཐེངས་མང་པོ་རྒྱང་བསྒྲགས་བྱས་ཏེ། ཕལ་ཆེར་ཨམ་སྐད་ཤོད་ཤེས་བ་ཞིག་ཡིན་ན།མ་གོ་བ་མེད་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཆགས་བསྡད་བཅུགས། དེ་བཞིན་ལང་ཚོའི་རྦབ་ཆུའི་རྗེས་སུ་བདུད་ལྷ་རྒྱལ་གྱིས་སྐད་ཆ་དྲངས་ནས་བཤད་ན། “བོད་ཀྱི་སྙན་ངག་གསར་བའང་རབ་དང་རིམ་པར་བྱུང”། ལང་ཚོ་རྦབ་ཆུ་དང་ལད་ཟློས་བྱས་ཏེ་ “རང་མོས་སྙན་ངག”་ཅེས་མིང་བཏགས་པའི་སྙན་ངག་མང་པོ་ཐོན།
རྗེས་སུ་བོད་ཡིག་འབྲི་ཀློག་ཙམ་ཡང་ཤེས་མི་ཤེས་བ་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་རང་མོས་སྙན་ངག་ཟེར་བ་བྲིས་ནས། སྐབས་རེ་ཉལ་ཁང་དང། སློབ་གྲྭའི་རྭ་བ་དག་ན་ཨེ་མ་དང། ཀྱེ་མ་ཞེས་སྐད་ཆེན་པོ་སྒྲོག་བཞིན་ཡོད་པ་རེད། ཟེར་བ་བཞིན་ ཕྲན་༡༩༩༣ལོའི་དཔྱིད་ཀར་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་པོ་རུ་སྡོད་སྐབས་སུ་ཐོས་མྱོང། སྤྱིར་བཏང་ཁོ་ཚོས་བོད་ཀྱི་སྙན་ངག་དེ་ལ་གོ་རྒྱུ་ཅི་ཡང་མི་འདུག་ཟེར་བཞིན། རང་མོས་སྙན་ངག་ཟེར་བ་གཞན་གྱིས་གོ་རྒྱུ་མེད་པ་ཉིན་འགའ་ཤས་འགོར་རྗེས་རང་གིས་ཀྱང་གོ་རྒྱུ་མེད་པ་མང་པོ་བརྩམས་། དུས་དེབ་སོགས་ཀྱི་སྟེང་ལའང་རང་མོས་སྙན་ངག་ཟེར་པ་དེ་མང་པོ་སྤེལ་ནས་བྱ་དགའ་སོགས་ཡང་སྤྲོད་བཞིན་འདུག ལང་ཚོའི་རྦབ་ཆུ་འདི་བོད་ཡིག་ཙམ་གྱི་མི་ཚད། རྗེས་སུ་དབྱིན་ཇི་དང། རྒྱ་ཡིག ཕ་རན་སིའི་སྐད་དུའང་བསྒྱུར་ཏེ། དོགས་གཞི་སོགས་ཅུང་ཙམ་ཡང་མེད་པར་དེང་རབས་བོད་ཀྱི་སྙན་ངག་ཞེས་བའི་ཆོ་ལོའང་སྟེར་བཞིན་འདུག མི་མང་བོས་“ལང་ཚོའི་རྦབ་ཆུ་”་ཟེར་བ་དེས་དེང་རབས་ཀྱི་སྙན་ངག་གསར་བ་ཞིག་གི་མགོ་རྩོམ་པར་བཤད་མོད། དོན་གྱི་འདི་ནི་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་ཀྱི་སྙན་ངག་གསར་བ་སོགས་ཅི་ཡང་མ་ཡིན་པར། རྒྱ་ནག་གི་རྒྱུན་སྲོལ་གྱི་སྙན་ངག་གི་ཉམས་འདོན་ཚུལ་དེ་བོད་ཡིག་ཏུ་བྲིས་བ་ཙམ་ཞིག་རེད། རྒྱ་ནག་གི་ལོ་རྒྱུས་སུ་རྦབ་ཆུ་ནི་ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་སྙན་ངག་གི་ཉམས་མཚོན་བྱེད་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། དཔེར་ན་རྒྱ་ནག་གི་ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྩོམ་པ་པོ། ལི་པེ་༼དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱིས་ཆང་མཐུང་ནས་སྙན་ངག་འབྲི་བའང་ཁོ་ལ་ལབ་བརྡོལ་བྱས་པ་རེད་ཟེར༽སོགས་དང། གསར་བརྗེ་བ་མོའི་ཙེ་ཏུང་སོགས་ཀྱིས་ཀྱང་རྦབ་ཆུ་དཔེ་རུ་བཞག་ནས་སྙན་ངག་གི་རྩོམ་མང་པོ་བྲིས་མྱོང་ཡོད། ཡིན་ནའང་བོད་ཀྱི་མཁས་བ་དག་གིས་རྦབ་ཆུ་ཟེར་བ་དེ་ལ་མཛེས་སྡུག་དང།
དམིགས་གསལ་ཅི་ཡང་བརྩིས་མེད། རྒྱུ་མཚན་ནི་རིག་གནས་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་ལ་མཛེས་སྡུག་དང་ཉམས་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་བཏོད་ཚུལ་ཡོད་པ་དེ་མཚོན་བཞིན་ཡོད་པ་རེད། དཔེར་ན།བོད་ཀྱི་མཁས་པ་དག་དང། ཐ་ན་ཡི་གེ་མི་ཤེས་བའི་ཨ་མ་རྒན་མོ་དག་ལའང།
རི་བོ་འབིགས་བྱེད་བཞིན་དུ་བརྗིད་པའི་སྐུ་དང། ཆུ་བོ་གངྒ་བཞིན་དུ་དག་ཅིང་གསལ་སོགས་ཟེར་དུས། ཁོ་ཚོས་སེམས་སུ་མི་ཟད་པའི་སེམས་ཀྱི་རྒྱུ་བ་དྲག་པོ་ཞིག་ཁྱབ་ཡོང་གིན་ཡོད་ཅིང།དེ་ནི་ལོ་སྟོང་ཕྲག་གཅིག་ཙམ་ལ་སྤྲད་པའི་རིག་གནས་དང། ལོ་རྒྱུས།
སེམས་ཀྱི་འཁྱེར་སྟངས་སོགས་ལ་བརྟེན་ནས་མཛེས་བའི་ཉམས་དེ་ཡོང་གིན་ཡོད་པ་རེད། ཡིན་ནའང་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་རྦབ་ཆུ་ལ་ཁོ་ལྟར་སློབ་གྲྭ་སོང་བ་དང། རྒྱ་ཡིག་ཤེས་བའི་བོད་མི་འགའ་ལ་མ་གཏོགས་སེམས་ཀྱི་ཚོར་བ་ཅི་ཡང་སྟེར་ཐུབ་མི་འདུག་པས།
ལང་ཚོའི་རྦབ་ཆུ་ནི་རིག་གནས་བཙན་འགེབས་རིང་ལུགས་ཀྱི་ཉམས་གཏོད་ཚུལ་ཞིག་རེད།
དེ་བཞིན་རྩོམ་ཚུལ་གྱི་ཐད་ནས་བལྟས་ན་ཡང་། ལང་ཚོའི་རྦབ་ཆུ་ཟེར་བའི་སྙན་རྩོམ་འདིའི་ལ་ཁ་ཅིག་གིས་རང་མོས་སམ་རང་དབང་གི་སྙན་ངག་སོགས་ཟེར་ཅིང།
ཁ་ཅིག་གིས་རྩོམ་ཚུལ་འདི་ནི་སྔོན་ནས་བོད་དུ་ཡོད་པ་ཞིག་དང།ཁ་ཅིག་གིས་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱིས་གསར་ཏུ་བརྩམས་པ་རེད་ཅེས་མང་པོ་བཤད་ཚུལ་ཡོད་མོད། སྔོན་དུ་ཡོད་མེད་དེ་ཚོ་ཕར་བཞག་ནས། གླེང་བར་བྱ་བ་ནི། དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་ལང་ཚོའི་རྦབ་ཆུ་ནི།
དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱིས་གསར་གཏོད་དང།གསར་བ་བརྩམས་པ་སོགས་ཅི་ཡང་མ་ཡིན་པར། རྒྱ་ནག་གི་རང་མོས་སྙན་ངག་ལས་ཐད་ཀར་ལབ་བརྡོལ་བྱས་པ་ཞིག་དང། ཁྱད་པར་རྒྱ་ཡིག་ནས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་པའི་གནམ་བདེ་སྒོ་མོ་ཆེ་ཐང་ཆེན་གྱི་སྙན་ངག་ཟེར་བ།
རྒྱ་ནག་གི་མཁས་བ་མང་པོ་ཞིག་གིས་ཀྲུའུ་ཨེར་ལེན་ལ་སོགས་ལ་མྱ་ངན་དྲན་གསོའི་ཆེད་དུ་བྲིས་བའི་སྙན་རྩོམ་ཁ་ཤས་ཀྱི་ཚིག་བརྗེས་ཏེ་བོད་ཡིག་ཏུ་བྲིས་བ་དེ་རང་ཡིན་པས།
གསར་རྩོམ་ཟེར་བ་ཞིག་རྩ་བ་ཉིད་ནས་མ་རེད་བསམ་བྱུང།༼སྤྱིར་རང་མོས་སྙན་ངག་ཟེར་བ་དང་འདིའི་སྐོར་ཞིབ་ཕྲ་རྗེས་སུ་ཞིབ་དཔྱོད་བྱ་འཐུས༽དོན་གཉེར་ཅན་དག་གིས་རྩོམ་གཤིས་འདི་ལ་་ཞིབ་དཔྱོད་མཛོད་ཅེས་ཡང་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།
སད་ཀྱི་བཅོམ་པའི་མེ་ཏོག
འདི་ནི་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་སྒྲུང་རྩོམ་གྲགས་ཅན་ཞིག་ཡིན་པ་དང། དཔེར་ན། མཚོ་སྔོན་གྱི་དུས་དེབ་སྤྲང་ཆར་ལས་བྱ་དགའ་ཨང་དང་པོ་ཐོབ་པའི་སྒྲུང་རྩོམ་ཞིག་རེད།
མི་མང་པོས་ཀྱང་སྒྲུང་རྩོམ་འདི་ནི།བོད་ཀྱི་དེང་རབས་ཀྱི་ཁྱད་ཏུ་འཕགས་པའི་སྒྲུང་རྩོམ་ཡིན་ཞེས་ཆོ་ལོ་སྟེར་དང་སྟེར་བཞིན་ཡོད། ཡིན་ནའང་ཞིབ་ཏུ་བལྟས་ན། རྩོམ་འདི་ཡང་དུས་སྐབས་དེ་ལ། ས་ཁུལ་འདིར་དར་ཁྱབ་འགྲོ་བཞིན་པའི་གསར་བརྗེའི་རྩོམ་སྒྲུང་ཞིག་ཡིན་པ་ལས། བོད་ཀྱི་རྩོམ་གཤིས་དང་གསར་བ་གཏོད་པ་ཅི་ཡང་མེད་པར་བསམ། བརྗོད་བྱ་གཙོ་བོ་ནི།སྲོལ་རྒྱུན་དང་དེང་རབས་༼དོན་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་རིང་ལུགས༽ཚན་རིག་༼ དོན་གྱིས་རྙིང་གཏོར་གྱི་ལྟ་བ་༽དང་ཆོས་ལུགས་བར་གྱི་འགལ་ཟླ་སོགས་ཡིན་པ་དང། ཤུགས་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་གི་ཕོ་མོ་བར་གྱི་འབྲེལ་བའི་གོམས་གཤིས་སྟེ།
བུད་མེད་ལ་ཐོག་དང་པོར་མཁྲིག་པ་སྤྱོད་མཁན་སུ་ཡིན་པ་ལས་འཕྲོས་ཏེ་བྱུང་བའི་ཟློས་གར་ཅིག་རེད། རྒྱ་ནག་གི་ལུགས་སྲོལ་སྟེ། བུད་མེད་རྣམས་ཀྱིས་ཐོག་མར་འཁྲིག་པ་རང་གི་ཁྱོ་ཀས་སྤྱོད་དགོས་བ་དང། དེ་ནི་བུད་མེད་རྣམས་ཀྱི་རང་གཤིས་ཐམས་ཅད་ཐག་གཅོད་པའི་སྤྱོད་བཟང་དང། ཡ་རབས་སོགས་ཀྱིས་མཚོན་བཞིན་ཡོད་པ་རེད། ཡིན་ནའང་བོད་དུ། འདི་ལྟ་བུའི་ཡུལ་སྲོལ་མི་འདུག་པ་མ་ཟད། བོད་ཀྱི་ཆོས་དང། རིག་གནས་ཀྱི་སྟེང་ནས་ཕོ་མོ་སྐྱ་བོ་དག་གི་འཁྲིག་པ་སྤྱོད་སྟངས་ཀྱི་སྐོར་ནས་དགག་བྱ་དང། རྒྱའི་ལུགས་སྲོལ་ལྟར་མེ་ཏོག་ལེན་པ་ཟེར་བ་འདི་ཡང་གལ་ཆེན་པོ་ཞིག་བརྩིས་བཞིན་མེད། དེ་བས་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་སད་ཀྱི་བཅོམ་པའི་མེ་ཏོག་ནི་རྒྱ་ནག་གི་ལུགས་སྲོལ་མཚོན་པའི་རྩོམ་ཞིག་ལས་བོད་ལ་འབྲེལ་བ་ཅི་ཡང་མེད་པ་མ་ཟད།
རྒྱའི་ཡུལ་སྲོལ་དེ་བོད་ཀྱི་སྟེང་ལ་བཙན་འགེལ་དང་ཤུགས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་གོམས་སྲོལ་ལ་ཁྱད་གསོད་དང། རྒྱའི་གོམས་སྲོལ་ལ་བཟང་བསྟོད་བྱས་ཡོད་པ་དེ་རེད།
རྐང་ལམ་ཕྲ་མོ།
རྐང་ལམ་ཕྲ་མོ་ཟེར་བའི་སྒྲུང་རྩོམ་འདིའི་བརྗོད་བྱ་གཙོ་བོ་ནི། བོད་ཀྱི་སྡེ་བ་ཞིག་ཏུ་རྐང་ལམ་ཕྲ་མོ་ཞིག་ཡོད་ཅིང། རྐང་ལམ་དེ་ནི་ལམ་ཕྲ་ཞིང། ཀྱ་ཀྱོག་མང་པ། འགྲོ་མི་བདེ་བ་སོགས་ཀྱིས་ཁྱད་ཆོས་མང་ནའང། སྡེ་བ་དེའི་མི་རྣམས་ད་དུང་རྐང་ལམ་དེ་ལ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་དུང་ཞེན་དང་།དགའ་སྣང་ཡོད་པ་དང་། དེང་དུས་ལྕགས་ལམ་དང་།རྒྱ་ལམ་སོགས་ཞེང་ཆེ་ཞིང་བརྗིད་ཆགས་མང་པོ་ཡོད་ནའང་། སྡེ་མི་རྣམས་ད་དུང་རྐང་ལམ་ཕྲ་མོ་དེ་ལ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་ཅེས་བའི་བརྗོད་བྱ་གཙོ་བོ་བཟུང་བཤད་ཡོད། དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱིས་རྗེས་སུ་ཞུགས་པ་དག་གིས་བཤད་པ་ལྟར་ན།
སྒྲུང་རྩོམ་བརྗོད་བྱ་གཙོ་བོ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དང་དེང་རབས་ཅན་གཉིས་ཀྱི་འགལ་འབྲེལ་དང། རྐང་ལམ་ཕྲ་མོ་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་དང། གོམས་སྲོལ་ཡིན་པ་དང། གཞུང་ལམ་སོགས་ནི་དེང་རབས་ཅན་ཡིན་ཟེར། དེ་ལྟར་ན། སྒྲུང་རྩོམ་འདི་ཡང་དོན་གྱིས་རིག་གནས་མགོ་འདོགས་རིང་ལུགས་དང། རང་མཐོང་མེད་པའི་རྩོམ་ཞིག་རེད། སྤྱིར་བཏང་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་ཐམས་ཅད་རྐང་ལམ་ཕྲ་མོ་ཞིག་ལ་སྦྱར་བ་ནི། རང་མཐོང་མེད་པ་དང། རྨོངས་བཤད་ཅིག་རེད། རྒྱུ་མཚན་ཅི་རེད་ཟེར་ན། དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱིས་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་ལ་སྦྱངས་བ་འབུར་ཏུ་ཐོན་པ་ཞིག་མ་བྱས། ཡོན་ཏན་དང་དེའི་ཁྱད་ཆོས་མ་རྟོགས།ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་བའི་དུས་སྐབས་སུ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་རྣལ་མ་མཚོན་པའི་དཔེ་དེབ་ཆེས་ཉུང་ཤས་ཞིག་མ་གཏོགས་མེད་ཅིང། དེ་དག་ལ་སྦྱངས་བ་མ་བྱས་པར།འདི་ལྟར་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་ཐམས་ཅད་རྐང་ལམ་ཕྲ་མོ་ཞིག་ཏུ་སྦྱར་བ་ནི། ཤར་ནུབ་གང་གི་མཁས་བའི་ལུགས་དང་མི་མཐུན་ཞིང།དེ་ལྟ་བའི་སྡོམ་ཚིག་རྒྱབ་པ་དེ་ཡང་གསར་བརྗེའི་རང་གཤིས་ལས་གཞན་ཅི་ཡང་མེད། དེ་བས་སྒྲུང་རྩོམ་འདི་ནི་དོན་དངོས་ཁས་མི་ལེན་པའི་གསར་བརྗེ་བ་ཞིག་གི་རང་གཤིས་མཚོན་པའི་སྒྲུང་རྩོམ་ཞིག་མིན་ན། རང་གི་རིག་གནས་ནི་ཕྲ་མོ་དང། གུ་དོགས་པོ། ཀྱག་ཀྱོག་མང་པོ་ཞིག་ཏུ་སྦྱར་ནས་དེང་རབས་ཅན་གྱི་ལྕགས་ལམ་དང་རྒྱ་ལམ་སོགས་ཡོད་པའི་སྐབས་སུ་མཁོ་བ་ཞིག་རེད་དམ་ཅེས་དྲི་ཚིག་བསླངས་མཁན་གྱི་རིག་གནས་མགོ་འདོགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྒྲུང་རྩོམ་ཤིག་རེད།
སྤྲུལ་སྐུ།
སྒྲུང་རྩོམ་འདིས་ཁྱད་པར་ཏུ་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་རྙིང་འདོར་གསར་བརྗེའི་སེམས་ཀྱི་འཁྱེར་སྟངས་དེ་མཚོན་ཡོད། བོད་ཀྱི་དད་སེམས་ཅན་རྣམས་ལ་ཕོག་ཐུག་ཚད་མེད་བཟོས། གོང་ནས་ལོ་རྒྱུས་མདོར་བསྡུས་སུ་བཀོད་ཡོད་པ་བཞིན།
ང་བརྒྱད་ལོ་ནས་ཆོས་སྒོ་བརྒྱབ་པ་དང། དྲུག་ཅུ་རེ་གཉིས་ལ་ཅུང་ཙམ་ཕྱེས། དེ་ནས་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་རྨ་ལྷོ་མི་རིགས་དགེ་ཐོན་སློབ་གྲྭ་འགྲིམས་པའི་ལོ་དེར། རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་མགོ་བརྩམས་ནས། དེང་སྐབས་སུ་ཡོངས་གྲགས་སུ་ཡོད་པའི་“ལོ་བཅུའི་གོད་ཆགས་”ཟེར་བ་དེ་རེད། དོན་དགུ་ཙམ་ནས་”བཅོས་སྒྱུར་སྒོ་འབྱེད་”སྲིད་བྱུས་མགོ་བརྩམས། ལོ་ཕལ་ཆེར་ལོ་ཉི་ཤུ་ཙམ་ལ་ཆོས་སྒྲ་མ་ཐོས་བའི་མི་རྣམས་ཀྱི་ཆོས་སྒྲ་ཐོས་བར་གྱུར། གྲལ་རིམ་འཐའ་རྩོད་སོགས་ཀྱང་རིམ་པར་བརྗེད་པར་གྱུར་ཏེ། ཕྱུགས་ཟོག་དང་ས་ཞིང་སྒེར་ལས་ཅན་དུ་བསྒྱུར། མི་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་སྔོན་གྱིས་སྤྱོད་བཟང་སྟེ། མི་ལ་བརྩི་བཀུར་དང། ཡིད་ཆེས་བྱས་པའི་མགོ་བརྩམས། དེ་བཞིན་དད་ལྡན་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་མ་བསྐུལ་རང་མོས་ཀྱིས་སྔོན་གྱི་བླ་མ་དང། དཔོན་པོ། མཁས་བ། མི་ཤ་ཞེན་ཅན་སོགས་ལ་བརྩི་བཀུར་དང་བློ་འདྲི་བྱེད་སའི་མགོ་བརྩམས། གྲལ་རིམ་ལ་བརྟེན་ནས་མིའི་ཐོང་ཐང་དབྱེ་འབྱེད་བྱེད་པ་དེ་ཡང་རིམ་གྱིས་རྨེག་མེད་གྱུར། དེ་འདྲའི་སྐབས་ཤིག་ལ།དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱིས་“སྤྲུལ་སྐུ”་བརྩམས་ཏེ་།ཕྱོགས་ཀུན་དུ་བཀྲམས།དགུ་རོང་སྤུན་གྲོལ་ལགས་ཀྱིས་ “སྤྲུལ་སྐུ་ལས་མཐོང་བའི་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་ནང་སེམས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན”ལས་བཀོད་པ་ལྟར་ན། དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱིས་སྤྲུལ་སྐུ་ཟེར་བ་སྔ་ཕྱི་ཐེངས་མང་བཅོས་ནས།
ཐོག་མར་“མཚོ་སྔོན་སློབ་གསོ་”ཡི་དུས་དེབ་ཐོག་བསྐུར་པ་དང། དེའི་སྟེང་མ་བཀོད་ཅིང། ༡༩༨༡ལོའི་”སྤྲང་ཆར”སྤེལ་ཐེངས་གསུམ་པའི་ཐོག་བཀོད་པར་བཤད། མཁས་ དབང་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་རིན་པོ་ཆེ་སོགས་ཀྱིས་བསྟན་པ་ཡང་དར་ཏུ་འབོད་པའི་བསྟན་པ་ཤིན་ཏུ་ཉག་ཕྲ་བ་དེ་འདྲའི་དུས་སྐབས་སུ། དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱིས་རྩལ་ཆེན་པོ་བཏོན་ནས་འདི་ལྟ་བུའི་སྒྲུང་རྩོམ་ཞིག་སྤེལ་དགོས་བའི་རྒྱུ་མཚན་ག་རེ་ཡིན་ནམ། དུས་སྐབས་དེ་ལ་དངོས་གནས་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱིས་སྒྲུང་གཏམ་ནང་བཤད་པའི་སྤྲུལ་སྐུ་དེ་འདྲས་ས་སྟེང་བཀང་ནས་། བོད་སྤྱི་བའི་གནད་དོན་ཞིག་ཏུ་ཆགས་བསྡད་ཡོད་དམ་ཟེར་ན། བོད་ཁམས་ཡོངས་སུ་སྤྲུལ་སྐུ་རྫུན་མ་དང། ཡང་ན་མི་འགའ་ཤས་ཀྱིས་སྤྲུལ་སྐུ་ལ་ཁ་གཡར་ཏེ། གཞན་ལ་མགོ་སྐོར་གཏོང་བ་ཡོད་སྲིད་པ་རེད།ཡིན་ནའང་ཕྲན་གྱིས་མཐའ་གཅིག་དུ་བཤད་ཆོག་པ་གཅིག་ནི། དུས་སྐབས་དེར་སྤྲུལ་སྐུ་རྫུན་མ་ཕར་ཞོག སྤྲུལ་སྐུ་དངོས་མ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་རང་ཉིད་སྤྲུལ་སྐུ་ཡིན་པའི་ཁས་ལེན་ཐུབ་གྱིས་མེད་ཅིང། དགོན་པ་མང་པོ་ཤིག་ད་དུང་བསྐྱར་གསོ་བྱས་མེད་པ་མ་ཟད།སྲིད་གཞུང་གིས་ཀྱང་སྤྲུལ་སྐུ་ཟེར་བ་ཞིག་ཡོད་པ་ཁས་ལེན་བཞིན་མེད་པ་དང། དེ་ལ་ཆོག་མཆན་ཀྱང་སྤྲོད་ཀིན་མེད། དེ་བས་དུས་སྐབས་དེ་ལ་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱིས་ཤིན་ཏུ་དམིགས་གསལ་ཞིག་ཆེན་པོ་ཞིག་ལ་བརྩིས་ཏེ་སྤྲུལ་སྐུ་བརྩམས་པ་ནི། ཁོའི་སེམས་ཀྱི་རྙིང་གཏོར་གྱི་ལྟ་བ་དང།གྲལ་རིམ་འཐབ་རྩོད་ཅིག་ལས་གཞན་ཅི་ཡང་མ་རེད།
བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང། རཱ་མ་ཎའི་རྟོགས་བརྗོད།
དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་གསུང་འབུམ་ནང་དུ་རྙིང་འདོར་གྱི་ལྟ་བ་མཚོན་པའི་ལྟ་བ་དང། གསར་བརྗེའི་སྙན་ངག་དང་འབོད་ཚིག་གང་མང་ཡོད་པ་མ་ཟད།
བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཞིབ་དཔྱད་བྱེད་པའི་རྩོམ་འགའ་རེ་དང།ལྷག་པར་ཏུ་རཱ་མ་ཎའི་རྟོགས་བརྗོད་སོགས་མཚོན་པའི་རྒྱ་གར་གྱི་གནའ་བོའི་ཆེད་དུ་བྲིས་བའི་རྩོམ་ཁ་ཤས་ཀྱང་ཡོད། དེ་མིན་ཁོང་གིས་ཞང་ཞུང་ཆོས་དབང་གྲགས་པའི་མཛད་པའི་རཱ་མ་ཎའི་རྟོགས་ བརྗོད་དཔེ་ཁྲིད་བྱས་པའི་སྒྲ་ཐག་ཀྱང་ཡོད། ཁ་ཅིག་གིས་འདི་ནི་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་རྙིང་གཏོར་གྱི་གསར་བརྗེ་བ་ཞིག་མ་ཡིན་པར། ཁོ་ཚོས་བཏགས་པའི་”སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་”དང། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་དགའ་མཁན་ཡིན་པ་སོགས་སྒྲུབ་བཞིན་ཡོད། ཧོབ་ཀྱིས་བལྟས་ཏེ། འདི་ལྟ་བུའི་འཆར་སྣང་ཡོང་སྲིད། ཡིན་ནའང་ཞིབ་དུ་དཔྱད་དུས། དེ་ ཡང་དུས་སྐབས་དེ་ལ་པེ་ཅིང་དུ་མ་ཧ་ཙི་ན་དག་གི་ཁྲོད་དུ་དར་པའི་ཤེས་རིག་ཅིག་ བོད་དུ་དར་པ་ཡིན་པ་ལས་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་ལ་དགའ་ནས་སྤེལ་བ་ཞིག་མ་ཡིན་པར་བསམ།
རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་ཟེར་ན། དུས་སྐབས་དེ་ལ་རྒྱ་ནག་ཏུ། རཱ་མ་ཎའི་རྟོགས་བརྗོད་དང། ཏུན་ཧུང་གི་གཏེར་ཡིག་སོགས་ལ་ཞིབ་དཔྱོད་དང། དོ་སྣང་བྱས་པའི་དུས་སྐབས་ཤིག་རེད། རྒྱ་ནག་གི་མཁས་བ་ཆེན་པོ་ཅིས་ཤང་ལེན་ (季羡林) ཟེར་བའི་མཁས་བ་འདིས་རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་ཆེན་མོའི་སྐབས་སུ་རཱ་མ་ཎའི་རྟོགས་བརྗོད་ཆེན་པོ་ཟེར་བ་ཞིག་རྒྱ་ནག་གི་སྐད་ཏུ་བསྒྱུར། ཕྱིས་སུ་རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་སྐབས་སུ་རང་རྣམ་ཞིག་ཀྱང་བརྩམས། དོན་གྲུབ་རྒྱལ་པེ་ཅིང་ན་སློབ་གཉེར་བྱས་སྐབས་སུ།
རྒྱའི་མཁས་བ་སྐད་གྲགས་ཆེན་པོ་ཡིན་ཞིང། ལྷག་པར་ཏུ་རཱ་མ་ཎའི་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་སྐོར་ལ་་གྲགས་སྙན་ཆེན་པོ་ཡོད་པས། རྒྱ་ནག་གི་མི་མང་པོས་དོ་སྣང་ཆེན་པོ་བྱས་བཞིན་ཡོད། དེ་བས་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་ཀྱང་རི་བོང་ཅལ་གྱིས་རྗེས་སུ་འབྲངས་ཏེ།རཱ་མ་ཎའི་རྟོགས་བརྗོད་སོགས་ལ་སློབ་གཉེར་དང། དོན་གཉེར་བྱས་པ་རེད་སྙམ། དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་ཞང་ཞུང་ཆོས་དབང་གྲགས་པ་སོགས་ཀྱི་རཱ་མ་ཎའི་རྟོགས་བརྗོད་སོགས་རྩལ་དུ་བཏོན་པའང། རྒྱ་མཁས་བ་དེའི་གསུང་ལ་ཟུར་རྒྱན་ལྟ་བུ་ཁྲིད་པ་ལས། བོད་རང་གི་རིག་གནས་དུང་ནས་རཱ་མ་ཎའི་རྟོགས་བརྗོད་སོགས་ཁྲིད་པ་མ་རེད་བསམ་བྱུང། དེ་བཞིན་མགུར་གླུ་དང། ཁྱད་པར་ཏུན་ཧུང་གི་གཏེར་ཡིག་ལ་ཞིབ་མཇུག་བྱས་པ་ཡང་དེ་དུས་པེ་ཅིང་དུ་ཡོད་པའི་རྒྱ་རིགས་ཀྱི་བོད་ཀྱི་མཁས་བ་དག་གི་ཁྲོད་དུ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་སའི་་ཆེས་དགའ་བའི་བརྗོད་བྱར་ གྱུར་ཡོད་པར་བརྟེན། དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱིས་དེ་དག་གི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ནས་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་ཡིན་པ་ལས། རང་སྐྱ་ཐུབ་པའི་ངང་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་ལ་དུང་བ་དང། དགའ་བ་བྱས་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་མིན་པར་འདོད།
ར་མ་ཎའི་རྟོགས་བརྗོད་ཡིན་ནའང་འདྲ། དེ་བཞིན་ཏུན་ཧོང་གཏེར་ཡིག་ཡིནའང་འདྲ། འདི་ཐམས་ཅད་དོན་གྱིས་སེར་མོའི་རིག་གནས༼ཁོ་ཚོས་དེ་ལྟར་འདོད༽དང། ལོ་རྒྱུས་ལ་ལྡོག་ཕྱོགས་སུ་ལངས་བ་ཞིག་དང།
པེ་ཅིང་གི་མཁས་བ་དེ་ཚོའི་ལྟ་བ་དག་ཤུགས་དྲག་ཏུ་བོད་དུ་སྤེལ་བ་དེ་རེད། དོན་གྲུབ་རྒྱལ་པེ་ཅིང་དུ་ཡོད་དུས། རྒྱ་ནག་གི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཝང་ཡོ་དང་འབྲེལ་བ་ཆེན་པོ་ཡོད་པར་བཤད་ཅིང།སྐབས་རེ་ཁོའི་ནང་དུ་སོང་ནས་བསྡད་ཡོད་པ་མ་ཟད།
ཝང་ཡོ་ཡིས་ཅི་གསུང་ཕལ་ཆེར་བླ་མའི་གསུང་བཞིན་བརྩི་བཞིན་ཡོད་པར་བཤད། ཝང་ཡོ་ནི་ཏུན་ཧུང་གི་གཏེར་ཡིག་སོགས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་མཁན་གཙོ་བོ་དེ་ཡིན་ཞིང། དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱིས་ཆེད་དུ་ཏུན་ཧུང་གི་གཏེར་ཡིག་སོགས་ལ་དོ་སྣང་བྱས་པ་དང།
བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་སོགས་ལ་དོ་སྣང་དེ་ཙམ་བྱས་མེད་པ་དེའང། ཝང་ཡོ་སོགས་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་ཡིན་པ་གསལ་བོ་རེད། ཁོང་ལ་རང་གི་མཁས་བ་དག་ལ་བརྩི་བཀུར་མེད་པ་དང། རྒྱའི་མཁས་བ་དག་ལ་བླ་མ་ལྟ་བུའི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་ཡོད་པ་དེས་ཁོའི་བྲན་གཡོག་ལྟ་བུའི་སེམས་ཤུགས་དང།
རང་སྨད་གཞན་བསྟོད་ཀྱི་སེམས་ཀྱི་འཁྱེར་སྟངས་དེ་མཚོན་འདུག་པ་མ་ཟད། སྤྱིར་བཏང་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་སོགས་གཙོ་བྱས་བའི་བོད་ཀྱི་གསར་བརྗེ་བ་དག་གི་ཏུན་ཧུང་གཏེར་ཡིག་དང། རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་ལས་བྱུང་བའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་ལ་བརྩི་བཀུར་དང། བོད་ཀྱི་མཁས་བ་དག་གིས་རྩོམ་ལ་མཐོང་ཆུང་དང་། བརྙས་བཅོས་ བྱེད་པའི་སྲོལ་ཞིག་འདུག་པ་མ་ཟད། ཏུན་ཧུང་གཏེར་ཡིག་དང། རྒྱས་བྲིས་བ་ཡོད་ཚད་ཚད་ལྡན་ཞིག་ཏུ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་པའི་སེམས་ཀྱི་འཁྱེར་སྲོལ་ཞིག་ཏན་ཏན་ཞིག་འདུག། ༼བོད་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཡིན་ཟེར་བ་དག་གི་སྐོར་ལ་རྗེས་སུ་བརྗོད༽
“དེང་རབས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིགས”ལ་རྐུབ་སྟེགས་སྤྲད་པ།
དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱིས་རང་སྲོག་རང་གིས་བཅད་པའི་ལོ་དེ་ཙམ་ནས་བཟུང། བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་གི་རྒྱུན་མཐུད་པ་དང། ཤེས་རིག་རྣལ་མ་སློབ་པའི་སྐལ་བ་ཙམ་ཡོད་པར་གྱུར། བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་གི་བསྟི་གནས་སུ་གྱུར་པའི་དགོན་ཆེན་དག་ཀྱང་སླར་གསོ་བྱས། དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་བསླབ་གྲྭ་སོ་སོར་སློབ་ཁྲིད་བྱེད་པའི་མགོ་ཚུགས་ཏེ། ཁྱད་པར་ཏུ་རིགས་པ་དང་གཏན་ཚིགས་གཙོ་བོ་གྱུར་པའི་ཤེས་བྱའི་གནས་ལ་འཇུག་པའི་སྐལ་བ་བྱུང། གཙོ་བོ་རང་སྟོབས་ཀྱིས་འཇིག་རྟེན་གྱི་རྣམ་བཞག་སོགས་ལ་རིགས་པས་བརྩད་གཅོད་པ་དང།
འཇིག་རྟེན་གྱི་ཤེས་བྱ་ཐམས་ཅད་ཤེས་འདོད་པའི་ཀུན་སློང་རྣམ་པར་གཡོས། དུས་སྐབས་དེ་ལ་དགོན་སྡེ་སོགས་ལ་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་མང་པོ་བསྐྱེད་བསྲིད་བྱས་པ་མ་ཟད། རྗེས་སུ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ལས་ཁུངས་སུ་ཡང་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་གི་རྩོམ་སྒྲིག་པ་དང།
ཞིབ་འཇུག་པ་མང་པོ་ཞིག་བསྐྱེད་བསྲིང་བྱས།དཔེར་ན་ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གི་འཇིགས་མེད་བསམ་གྲུབ་དང། ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་ཆུ་སྐྱེས་དགེ་འདུན་བསམ་གཏན། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་དགེ་འདུན།
དེ་བཞིན་དབུས་གཙང་གི་འབྲི་གུང་དཀོན་མཆོག་རྒྱ་མཚོ་སོགས་རེད།
དེ་འདྲའི་དུས་སྐབས་ཞིག་ལ་ཡང། རིག་གནས་གསར་བརྗེ་བ་འགའ་ཤས་བྱུང་ཞིང། དེ་དག་གིས་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་ལྟར་རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་ཚིག་དང། མའོ་སོགས་ཀྱི་སྐད་ཆ་ལུང་འདྲེན་ཐད་ཀར་བྱས་མེད་པར། རྩོམ་འདི་དག་ལ། མིང་སྙན་པོ།དེང་རབས་ཅན། དམངས་གཙོ། རང་དབང། མིའི་ཐོབ་ཐང་ཟེར་བ་སོགས་ཀྱིས་མིང་སྙན་པོ་བཏགས་ནས་སྤེལ་བཞིན་འདུག། འདིས་མི་མང་པོ་ཤིག་གི་སེམས་རབ་རིབ་ཏུ་བཏང་བ་དང། དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་རྩོམ་དང།
དེང་རབས་རྩོམ་རིགས་ཟེར་བ་སོགས་ནི་དེང་རབས་ཅན་གྱི་མཚོན་རྟགས་ལྟ་བུ་དང། ཡར་རྒྱས་ཀྱི་རྣམ་པ་ལྟ་བུ་བརྩི་བཞིན་འདུག རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་གསར་པ་འདིའང་སློབ་མའི་ཉལ་ཁང་དང་ཆང་ཁང་ནང་ནས་རིམ་གྱིས་ཁྱབ་ཏེ། ད་ལྟ་བོད་ཕྱི་ནང་ཀུན་དུ་ལྟ་བ་འདི་གནས་ཡོད་པ་མ་ཟད།
མུ་མཐུད་དུ་གནས་རྒྱུ་ཡིན་པའང་ཏན་ཏན་རེད། རྙིང་འདོར་གྱི་ལྟ་བ་གསར་པ་འདི་ལ་བརྟེན་ནས། བོད་ནང་དུ་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་མཚོན་པའི་དཔེ་དེབ་དང། རྩོམ་སོགས་ཐོན་དང་ཐོན་མུས་རེད། ལོ་སྔོན་མའི་ནང་དུ་རང་གྲོལ་ཞིབ་འཇུག་ཅེས་བའི་དེབ་ཕྲེང་དང་པོ་ཐོན་པ་དང། དེ་བཞིན་ད་ལོ་རྨ་ལྷོ་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་གྱི་དྲིལ་བསྒྲགས་ལས་ཁུངས་ཀྱིས། མི་དམངས་ཀྱིས་ཁྲལ་དངུལ་བཀོལ་ཏེ།རང་གྲོལ་ཞེས་བའི་དུས་དེབ་ཞིག་འདོན་འཆར་གྱིས་ས་ཕྱོགས་ཀུན་དུ་དྲིལ་བསྒྲགས་བྱེད་བཞིན་འདུག་པ་མ་ཟད། ཁོ་ཚོས་སློབ་གྲྭ་དང། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྒྱང་བསྒྲགས་དང། ཚགས་པར། དྲ་རྒྱ་སོགས་བེད་སྤྱད་ནས་རྒྱ་ཆེན་པོ་སྤེལ་བཞིན་འདུག།
ཡ་མཚར་པ་ཞིག་ལ། བར་སྐབས་ཀྱི་་རྙིང་གཏོར་གྱི་ལྟ་བ་དེ་ཕྱི་རྒྱལ་དུ་ཡོད་པའི་བོད་ཀྱི་སློབ་གཉེར་བ་དག་གི་ཁྲོད་དུའང་ཁྱབ་ཏེ། ད་ལྟ་ཕྱི་རྒྱལ་དུ་ཡོད་པའི་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིགས་ཀྱི་དུས་དེབ་དང།ཚགས་པར།
དྲ་རྒྱ་སོགས་སུ་རྙིང་གཏོར་གྱི་ལྟ་བ་འདི་རྒྱ་ཁྱབ་དུ་ཡོད་པ་མ་ཟད། དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་ཚིག་སྟེ། རྙིང་ཞེན་དང། རྨོངས་དད། གཞོན་ནུ་སོགས་ཀྱི་གསར་བརྗེའི་ཚིག་རྒྱ་ཁྱབ་དུ་བཀོལ་བཞིན་འདུག། ཁ་ཅིག་གིས་འབྱོར་མེད་གྲལ་རིམ་སྲིད་དབང་སྒེར་འཛིན་བྱེད་དགོས་ཞེས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་་འགུལ་ཡང་མང་པོ་སྤེལ་བཞིན་ཡོད་པ་རེད།
དེ་བཞིན་ཕེ་གླིང་པ་འགའ་ཤས་ཀྱིས་ཅི་མི་སྙམ་པར་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་ ནི་”དེང་རབས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིགས་གསར་གཏོད་མཁན”་རེད་ཅེས་དང།“བོད་རིགས་གཞོན་ ནུ་རྣམས་ཀྱི་བསམ་བློའི་སྙིང་སྟོབས་དང་ན་ཟུག་མཚོན་ཡོད”་ཅེས་འུད་སྒྲོག་བྱས་ དང་བྱེད་བཞིན་པ་རེད།
ཕྱི་རྒྱལ་དུ་རྙིང་གཏོར་གྱི་ལྟ་བ་འདི་སྤེལ་མཁན་གཙོ་བོ་དེང་དུས་ཨ་རི་ལ་བཞུགས་པའི་པདྨ་འབུམ་ཡིན། ཁོས་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་སྐོར་ལ་རྩོམ་འགའ་ཤས་སྤེལ་ཡོད།
ཁོང་ནི་ཕྱི་རྒྱལ་དུ་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་དང་དེང་རབས་ཀྱི་རྩོམ་རིགས་ཀྱི་ཐད་དུ་”སྲོལ་འབྱེད་པ”ལྟ་བུ་ཡིན་ཞེས་༼ཆོས་སྐྱོང༽བཤད་མཁན་འདུག།པད་མ་འབུམ་ཡང་རིག་གསར་ཀྱི་སྐབས་སུ་འཚར་ཞིང། ཁོང་གིས་རིག་གསར་སྐོར་གྱི་དཔེ་དེབ་ཀྱི་ནང་དུ་གསུང་བ་བཞིན་མོའི་ཙེ་ཏུང་གི་གསུང་རྩོམ་སྦྱངས་ནས་ཡོང་བ་ཞིག་ཡིན།
རྙིང་གཏོར་དང། གྲལ་རིམ་འཐབ་རྩོད་སོགས་ཁོའི་ཤེས་བྱ་སྤྱོང་བའི་རྨང་རྡོ་ལྟ་བུ་གྱུར་ཡོད། ཕྱི་ལོ་༡༩༩༡་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་ཀྱི་སྐོར་ཚོགས་འདུ་བསྡུས་བ་དང། ༡༩༩༤ལོ་ལ་འཕགས་ཡུལ་ངྷ་ས་ནས་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་ལྗགས་རྩོམ་ཟེར་བ་པར་སྐྲུན་བྱས།
དེའི་སྔོན་བརྗོད་དུ་པད་མ་འབུམ་གྱིས་༼དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་མི་ཚེ༽ཟེར་བ་ཞིག་པར་བསྐྲུན་བྱས་བ་དང། དེའི་རྗེས་རིམ་གྱིས་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་ཟེར་བ་་ཕྱིའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ཏུ་རིམ་བཞིན་ཁྱབ་པར་གྱུར་ཅིང།
དགེ་ཆོས་ཀྱི་རྣམ་ཐར་རིག་བྱེད་གཏམ་རྒྱུད་དུ་བཟོ་མཁན་མཁས་མ་བདེ་སྦྱིན་བཟང་མོ་སོགས་ཀྱིས་ཡང་དགེ་ཆོས་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་བཞིན། ཡང་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་”ལོ་རྒྱུས་བཟོ་མགོ་བརྩམས”། སྤྱིར་བཏང་འདི་དག་ནི་ཕྱི་རྒྱལ་བ་ཚོས་རང་་བཟོས་དང་རྟོག་བཏགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་ལས་བོད་ལ་འབྲེལ་བ་ཅི་ཡང་མེད། ཕྱིས་སུ་སྐལ་བ་ལྡན་ན་ཕྲན་གྱིས་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་བོད་ཀྱི་མཁས་བ་དག་གིས་རང་རང་གི་རྟོག་ངོར་བཟོས་བའི་གཏམ་རྒྱུད་དང། དེ་དག་གི་སེམས པའི་མཁྱེར་སྟངས་སོགས(Orientalism) ཞིབ་ཏུ་འབྲི་རྩིས་ཡོད་པས། དེ་རུ་གཟིགས་པར་མཚལ། པད་མ་འབུམ་སོགས་ལ་བརྟེན་ནས་བོད་དུ་གཞུང་གི་སློབ་གྲྭར་འགྲོ་ མྱོང་བའི་བོད་ཀྱི་ཡོན་ཏན་པ་དག་གིས་རྙིང་གཏོར་གྱི་ལྟ་བ་འདི་རྒྱ་ཆེན་པོ་སྤེལ་ མགོ་ཚུགས།
ད་ལྟ་གོ་ཐོས་སུ་ཁོ་ཚོའི་རྗེས་སུ་རྒྱུགས་པའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་ཡོན་ཅན་ཡང་ མང་རབས་བཤད།༼འདིའི་སྐོར་ཕྱི་རྒྱལ་དུ་བཞུགས་པའི་བོད་ཀྱི་མཁས་དབང་ཞིག་གིས་ གིས་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་བྱ་ཞེས་རེ་བ་ཡང་བཤད༽
པད་མ་འབུམ་སོགས་ཀྱི་རྩོམ་ལས་ཤེས་བ་ནི། གྲལ་རིམ་འཐབ་རྩོད་དང། སྲོལ་རྒྱུན་དང་དེང་རབས། རྙིང་བ་དང་གསར་བ། ཆོས་ལུགས་དང་ཚན་རིག། ཆོས་བ་དང་སྐྱ་བོ།
སློབ་གྲྭ་བ་དང་གྲྭ་བ་སོགས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཡང་རང་བཞིན་གྱི་ཤར་ཡོངས་ཞིང། སྲོལ་རྒྱུན་ཡིན་ན་དོགས་གཞི་བྱ་འོས་བ་དང། དེང་རབས་ཡིན་ན་མཐའ་གཅིག་ཏུ་ཁས་ལེན་དགོས་བ། རྙིང་བ་ནི་གསར་བ་འགོག་པའི་རྒྱུ་དང་རྐྱེན་ལྟ་བུ་དང། ཆོས་ལུགས་ཡིན་ན་ཚན་རིག་མ་ཡིན་པ་དང། ཚན་རིག་ཡིན་ན་ཆོས་ལུགས་མ་ཡིན་པ། དེ་བཞིན་སྐྱ་བོ་ཡི་གེ་ཤེས་བ་དག་ལ་ཡོན་ཏན་པ་དང་ཤེས་ཡོན་ཅན་གྱི་མིང་བོས་ནས་མིང་སྙན་པོ་རེ་འདོགས། དེ་དག་ནི་མཐའ་གཅིག་ཏུ་འགལ་བའི་རང་བཞིན་དང།
གཅིག་ཤོས་ཡོད་ན་གཅིག་ཤོས་མེད་པར་འདོད་པའི་སེམས་ཀྱི་མཁྱེར་སྲོལ་ཞིག་ཁོ་ཚོར་ལྷན་སྐྱེས་སུ་འདུག། དེ་ལས་ཀྱང་འཇིགས་སུ་རུང་བ་ཞིག་ནི། གནའ་བོའི་མཁས་པས་བརྩམས་པའི་དཔེ་ཆ་དག་དཔེ་ཀློག་ཙམ་ཡང་མ་བྱས་པར། དེ་དག་ནི་ལོ་དུས་ག་གེ་མོ་ཞིག་གི་སྔོན་དུ་བརྩམས་པ་ཡིན་ཕྱིར། རྙིང་བ་ཡིན་པས་དེང་གི་དུས་སུ་དགོས་བ་མེད་དོ་ཞེས་རྙིང་འདོར་སེམས་ཀྱི་འཁྱེར་སྟངས་ཞིག་དེང་རབས་བོད་ཀྱི་ཤེས་ཡོན་ཅན་དུ་རློམ་པ་དག་གི་སེམས་ངོགས་ན་ཏན་ཏན་འདུག
ཞོགས་དུང་སོགས་ཀྱི་རྙིང་གཏོར་གྱི་ལྟ་བ།
ལོ་རབས་དགུ་བཅུ་བའི་མཇུག་ནི། མི་མང་གི་དཔལ་འབྱོར་འདུ་འགོད་ཐད་ནས་ཡར་རྒྱས་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པ་དང། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་འདི་ཡང་ཆོས་སྡེ་ཆེན་པོ་དག་དང།ལུང་ཁུག་དག་ནས་མ་ བསྡད་པར་རིམ་གྱིས་ཁྲོམ་རའི་དཔལ་འབྱོར་དང་མཉམ་དུ་འཛམ་གླིང་གང་སར་ཁྱབ་བཞིན་པ་ དང།ལྷག་པར་མ་ཧ་ཙི་ནིའི་ཡུལ་ཁམས་སོགས་ལ་ཁྱབ་པའི་མགོ་ཚུགས།དེ་ནང་དུ་གྲྭ་བ་དང་ཆོས་གྲྭ་འགྲིམས་པ་རྣམས་ཀྱིས་དམིགས་གསལ་གྱི་ནུས་བ་ཁྱད་པར་ཅན་ཐོན། གྲྭ་བ་དེ་དག་ཆོས་སྤེལ་བ་ཙམ་གྱི་མི་ཚད་པར། དཔལ་འབྱོད་འདུ་འགོད་དང། སློབ་གྲྭ་འཛུགས་པ་དང་དྭ་ཕྲུག་ཁང། སྨན་ཁང་དང། སྨན་སྦྱིན་སོགས་ཀྱི་ཐད་ལ་ལས་ཀ་མང་པོ་བྱས། དེ་དང་མཉམ་དུ་དཀོར་གྱི་རྣམ་སྨིན་ལྟ་བུའི་གྲྭ་བ་འགའ་ཤས་ཀྱིས་ཆོས་ལ་མིང་བཏགས་པའི་ཆོས་ཚོང་རྒྱག་པའི་མགོ་བརྩམས། ཁ་ཅིག་གིས་ཆོས་དང་འཇིག་རྟེན་གང་ལའང་འགལ་བའི་གནད་དོན་མང་པོ་བྱུང། སྤྱིར་བཏང་མི་སྡེ་གང་གི་ནང་དུའང་བྱུང་སྲིད་པའི་གནད་དོན་དག་ཡིན་པ་དང།དམིགས་བསལ་བ་ཅི་ཡང་མ་རེད། ཡང་དུས་སྐབས་དེ་ལ་དམིགས་བསལ་ཁྱད་པར་ཅན་ཞིག་བྱུང་བ་ནི། གྲྭ་བ་དག་གིས་དཔེ་དེབ་འབྲི་བ་དང། རྩོམ་སོགས་མང་པོ་སྤེལ། དེ་ནི་དམིགས་བསལ་ཅན་ཞིག་ཡིན། རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་ཟེར་ན། ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་བའི་ནང་དུ། གཞུང་གི་དུས་དེབ་དང་། ཚགས་པར་སོགས་སུ་རྩོམ་འབྲི་མཁན་མང་ཆེ་བ་ནི་ལས་བྱེད་པ་དང། སློབ་གྲྭ་བ་དག་རེད། གྲྭ་བ་ཚོ་དང་བསྡུར་ཚེ། ལས་བྱེད་པ་རྣམས་དང་།
གཞུང་གི་མཁས་བ་རྣམས་ལ་མི་ཟད་པའི་དཀའ་ངལ་འཕྲད་ཡོད། ཟླ་ཕོགས་སྟེར་མ་ཐུབ་པའི་དཀའ་ངལ་ཡོད་པ་མ་ཟད། སློབ་གྲྭ་རྣམས་ལ་ལས་ཀ་ཚུལ་བཞིན་དུ་བགོ་མ་ཐུབ་པ་དང། ཁྱད་པར་ཏུ་སྔོན་གྱིས་ “ཟངས་ཆེན་ནང་གི་ཁ་ལག”་ཟ་བའི་དུས་སྐབས་ལས་མཇུག་རྫོགས་ཏེ། མ་རྩའི་དཔལ་འབྱོར་ཅན་ཏུ་བསྒྱུར་པར་མི་ཟད་པའི་དཀའ་ངལ་ཆེན་པོ་འཕྲད་ཡོད། དུས་སྐབས་འདི་འདྲ་ཞིག་ལ་བོད་ཀྱི་རྙིང་བཞི་(四旧)སྟེ་། སེམས་ཀྱི་འཁྱེར་སྟངས་རྙིང་བ། རིག་གནས་རྙིང་བ། གོམས་སྲོལ་རྙིང་བ། སྤྱོད་པ་རྙིང་བ་བཅས་ལ་རྒོལ་བའི་ལྟ་བ་བྱུང་བ་དང། ལྟ་བ་འདི་རྒྱུན་འཛིན་དང་དར་སྤེལ་བྱེད་མཁན་གཙོ་བོའི་གྲས་ནི་ཞོགས་དུང་དང། མེ་ལྕེ་།འཇམ་དབྱངས་སྐྱིད་སོགས་རེད། ཕྲན་ཨ་རིའི་མཐོ་རིམ་གཙུག་ལག་བསླབ་གྲྭ་ཞིག་ཏུ་ཨ་རིའི་སྲིད་དོན་རིག་པ་དང་དཔལ་འབྱོར་རྣམ་བཤད་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་སོགས་ལ་སློབ་གཉེར་བྱས་སྐབས། སྔོན་གྱི་་ཆོས་གྲོགས་ཤིག་གིས། “ད་ལམ་ཞོགས་དུང་ཟེར་བ་ཞིག་གིས་རྩོམ་མང་པོ་བྲིས་ཏེ། རིག་གནས་གསར་བརྗེ་སློང་གིན་འདུག་”ཅེས་བཤད་བྱུང། དེ་དུས་ཁོང་གིས་བྲིས་བའི་ཆེད་རྩོམ་དེ་དག་ཀློག་འདོད་ཀྱི་འདུན་པ་ཆེན་པོ་སྐྱེས་བྱུང་མོད། ཡུད་ཙམ་ཞིག་ལ་ཀློག་ཐུབ་པའི་སྐལ་བ་མ་བྱུང། དེའི་རྗེས་བོད་དུ་ལོག་ཏེ།ཞོགས་དུང་གིས་བྲིས་བའི་རྩོམ་ཐམས་ཅད་ལ་བལྟས་བ་ཡིན། རྩོམ་གྱི་འབྲི་སྟངས། སེམས་ཀྱི་འཆར་སྟངས་ཚང་མ་རིག་གསར་སྐབས་ཀྱི་རྙིང་གཏོར་སྐབས་ཀྱི་ལྟ་བ་ཞིག་ལས་གཞན་ཆེན་པོ་མཐོང་ཐུབ་མ་སོང་མོད།ནུབ་དུ་ཆབ་སྲིད་སོགས་ཀྱི་ལྟ་བ་སྟེ།མིའི་རང་བཞིན་ གནས་རིགས་ཀྱི་(Individualism)ལྟ་བའི་མིང་ལ། མི་གཞིའི་དང་མི་སྒེར་གྱི་ཐོབ་ཐང་ཟེར་བ་སོགས་བཏགས་ནས། དོན་གྱིས་རྙིང་གཏོར་གྱི་ལྟ་བ་ཞིག་ལབ་བཞིན་པ་ལས་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡང་མི་འདུག་བསམ་ནས་བཞག་པ་ཡིན། རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་ཟེར་ན། རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་ཆེན་པོ་ནི་འདས་སོང་སྙམ་པའི་སེམས་ཀྱི་འཁྱེར་སྟངས་ཞིག་དང། དོན་མེད་པའི་གཏམ་དེ་དག་ལ་དཔྱོད་པའི་གནས་ཞིག་མ་མཐོང་བར་བཞག་པ་ཡིན། ཡིན་ནའང་ལོ་འགའ་ཤས་ཀྱི་སྔོན་དུ། ཁོ་ཚོས་རྙིང་གཏོར་གྱི་ལྟ་བ་འདི། རིག་གཞུང་ཁོ་ན་ལ་ངོས་འཛིན་མ་བྱས་པར།
སྔོན་ཆད་དང་མི་འདྲ་བར་རྙིང་གཏོར་གྱི་ལྟ་བ་འདི་རིམ་གྱིས་བོད་ཀྱི་བྱིས་པ་བསམ་མེད་དང། སློབ་གྲྭ་བ་ལས་ཀ་མ་རེག་པ་དང། དགོན་པའི་སྒྲིག་འོག་ནས་ཕུད་པའི་གྲྭ་ཟུར་དག་གི་ཁྲོད་དུ་སྤེལ་ཅི་ཐུབ་དང། རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་དང་།བགྲོ་གླེང་ལ་ཁ་གཡར་ཏེ་སྤེལ་ཅི་ཐུབ་བྱ་བཞིན་འདུག ཁོ་ཚོའི་འདོད་པའི་”སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་”ལ་དགག་རྒྱག་གི་ཚོགས་འདུ་ཡང་མང་པོ་ཚོགས་ཡོད་པར་ངེས། དེ་བཞིན་རྙིང་གཏོར་གྱི་ལྟ་བ་མཚོན་པའི་དཔེ་དེབ་དང་དྲ་རྒྱ་སོགས་ཆེད་དུ་བཙུགས་ཏེ་རྙིང་འདོར་གྱི་ལྟ་བ་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་སྤེལ་བཞིན་འདུག། མེ་ལྕེ་དང། སེང་རྡོར། རྣོ་སྤྲེང་སོགས་ཀྱིས་དཔེ་དེབ་་བྲིས་ཡོད་པ་དེ་བཞིན་རེད། ཞོགས་དུང་གིས་“འཕག་འཚག་གི་ང་རོ”ཟེར་པའི་རྩོམ་ཞིག་མཚོ་སྔོན་བོད་ཡིག་གསར་འགྱུར་ཏུ་བཀོད་ཅིང། དེ་ནས་རིམ་གྱི་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་སྤེལ། ཕྱིས་སུ་རྩོམ་དེ་ལ་འགྲེལ་བ་དང་ཡང་འགྲེལ་སོགས་མང་པོ་བརྩམས་ནས།
ཕྱི་ལོ་༢༠༠༡ལོ་ལ་དཔེ་དེབ་དུའང་བཀོད་ཅིང། ཡང་༢༠༠༨ལོ་ལ་ཐེངས་གཉིས་པ་དཔར་སྐྲུན་བྱས་ཏེ། ཕྱོགས་ཀུན་རྒྱ་ཁྱབ་དུ་སྤེལ་འདུག། ཞོགས་དུང་གི་ལྟ་བ་ནི་འདི་ལྟར། ཁོང་གིས་“རྒུད་པ་མཐའ་དག་གི་རྩ་བ་ནི་བག་ཆགས་རྙིང་བ་འདི་ཉིད་རེད།བག་ཆགས་རྙིང་བ་འདི་མི་ལོ་སྟོང་ཕྲག་ལོན་པའི་རིག་གནས་ཤིག་གི་མངལ་ལས་འཁྲུངས་ཤིང། མི་ལོ་སྟོང་ཕྲག་ལོན་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཤན་ཆེ་བའི་ཁོར་ཡུག་ནས་འཚར་ལོངས་བྱུང་བ་རེད”ཅེས་བཤད་པ་ལྟར། ཞོགས་དུང་གིས་བོད་ཀྱི་རྒུད་པ་ཡོད་ཚད་སྟེ།
དཔེར་ན་དབྱིན་ཇི་སོགས་ཀྱིས་བོད་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱས་པ་དང། མི་བསད་པ། རྒྱུ་འཕྲོག་པ། ཐ་ན་མིའི་ན་ཚ་བྱུང་བ། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་དང། རིག་གནས་ལ་འཆང་བའི་སེམས་པའི་འཁྱེར་སྟངས་ཞིག་ཡིན་པ་དང། སེམས་ཀྱི་འཁྱེར་སྟངས་དེ་ལོ་སྟོང་ཕྲག་མང་པོ་རིང་གི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་དང། ལོ་རྒྱུས་ལས་བྱུང་བ་རེད་ཅེས་བཤད་འདུག། ལྟ་ཚུལ་འདི་ནི་རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་ཆེན་པོ་སྐབས་ཀྱི་༼མོའི་གསུང་རྩོམ་གཅེས་ བསྡུས་༽ལས་བྱུང་པའི་ལྟ་བའི་གཞི་ལམ་འབྲས་གསུམ་གང་གི་ཐད་ནས་ཆུ་ལ་ཆུ་བཞག་པ་ བཞིན་དུ་ངོ་འཕྲོད་ཡོང་གིན་འདུག དཔེར་ན་གཉིས་ཀས་“རིག་གནས”་ཟེར་བ་ནི་”འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས”ཞིག་དང། དེ་ནི་“སྤྱི་ཚོགས”་ཞིག་དང། ཆབ་སྲིད་དང་། དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་ཡིན་པར་འདོད་པ་དང་། མོའི་ཙེ་ཏུང་གིས་འདོད་པའི་རིག་གནས་རྙིང་བ་ནི། ཁུང་ཙི་ལ་སོགས་འདུས་བའི“ལུགས་སྲོལ་རྙིང་བ་དང། བསམ་བློ་རྙིང་བ”དང་།དེ་མིན་ད་དུང་ “བཙན་རྒྱལ་རིང་ལུགས་དང”་དང་”བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་ཕྱེད་ཙམ་”གྱི་རིག་གནས་དེ་གཉིས་རེད། ཞོགས་དུང་གི་འདོད་པའི་རིག་གནས་རྙིང་བ་ནི། ཁོ་རང་གིས་བཏགས་པའི་”ལྷ་ཆོས་རིང་ལུགས”སྟེ། འདོར་ན་སྔོན་གྱི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཐམས་ཅད་ནང་དུ་བསྡུ། དམར་ཕྱོགས་ཀྱི་གསར་བརྗེ་ནི། དྲག་ཆས་ཅན་གྱི་གསར་བརྗེ་ཁོ་ན་མ་ཡིན་པར། རིག་གནས་ཀྱི་གསར་བརྗེ་ཞིག་ཡིན་ཞེས་བཤད་པ་ཡོད་པ་རེད། མོའི་ཙེ་ཏུང་གིས་ཀྱང“རིག་གནས་རྙིང་པས་དབང་དུ་སྒྱུར་པ་ཡིན་ཙང།བླུན་ རྨོངས་དང་རྗེས་ལུས་ལ་གྱུར་པའི་ཀྲུང་གོའི་རིག་གནས་འདི་རིག་གནས་གསར་པས་དབང་དུ་ སྒྱུར་བ་ནས།དཔལ་ཡོན་དར་བ་དང།སྔོན་ཐོན་ཆེ་བའི་ཀྲུང་གོ་ཅིག་ལའང་སྒྱུར་དགོས་པ་ རེད།ཚིག་གཅིག་ལ་བསྡུས་ནས་བཤད་ན་ང་ཚོས་ཀྲུང་གོ་གསར་བ་ཞིག་འཛུགས་དགོས་གི་རེད། ཀྲུང་ཧྭ་མི་རིགས་གི་རིག་གནས་གསར་བ་ཞིག་འཛུག ས་རྒྱུ་དེ་ནི་ང་ཚོའི་རིག་གནས་ཐད་ཀྱི་དམིགས་ཡུལ་དེ་རེད།”༼མོའི་ཙེ་ཏུང་གི་ གསུང་རྩོམ་གཅེས་བསྡུས་གཉིས་བ།༥༤༤༽་ལས་ཞེས་བཤད་ཡོད། དེ་བཞིན་ཞོགས་དུང་གིས་བོད་འདི་ཡར་རྒྱས་འགྲོ་དགོས་ན། བག་ཆགས་རྙིང་བ་ཐམས་ཅད་བཅོམ་ཏེ། གསར་བ་གསར་རྐྱང་ཞིག་འཛུགས་དགོས་ཞེས་བ་དེ་རེད་ཅེས་བཤད་ཡོད་པ་རེད།ཁོང་གིས་གསར་རྐྱང་དེ་ནི་“དྲག་ཆས་ཀྱི་གསར་བརྗེ་སློང་བ་དང”དང་འདྲ་བར་ “བསམ་བློའི་འཐབ་རྩོད་”་བྱེད་དགོས་བ་དང། “ལྷ་འདྲེ་དང་བདག་མེད་སོགས་ཀྱིས་དབང་སྒྱུར་ལ་རྒོལ་ཕྱིར། བློ་རིག་གསར་པའི་གསར་བརྗེ་སློང་བ་ཡིན”ཞེས་གསལ་བོ་བརྗོད་ཡོད། ཚིག་སྤྱོར་འདིའི་ནང་གི་བདག་མེད་ཟེར་པའི་ཚིག་འདི་བླངས་ཚེ། ཆུ་ལ་ཆུ་བཞག་པ་བཞིན་དུ་དམར་སྲུང་དམག་གི་ལྟ་བ་ཇི་བཞིན་དུ་བཤད་ཡོད། རིག་གསར་གྱི་སྐབས་སུ་གྲལ་རིམ་འཐབ་རྩོད་དང། ལྷག་པར་ཏུ་རིག་གཞུང་གི་དགྲ་གྲོགས་ནི་གསལ་བོ་བཤད་ཡོད། ཅི་ཡིན་ཟེར་ན། འཐབ་རྩོད་བྱ་ཡུལ་གྱི་དགྲ་ཞིག་དགོས་བ་དང། དེ་ཡོད་པ་ཙམ་གྱིས་མི་ཆོག་པར། གསར་བརྗེའི་ཆེད་དུ་དགྲ་བོ་དེ་དག་གཏོར་དགོས་བར་བཤད།
ཞོགས་དུང་གིས་ཀྱང་དགྲ་གྲོགས་ཀྱི་དབྱེ་བ་གསལ་བོ་ཕྱེས་ཏེ། དགྲ་བོ་ལ་འཐབ་རྩོད་བྱེད་དགོས་བར་བཤད་ཡོད། ཞོགས་དུང་གི“གྲོགས་པོ”ནི་རིག་གནས་གསར་བརྗེ་སློང་མཁན་དང། “དགྲ་བོ”ནི་ཁོ་ཚོའི་ལྟ་བ་ལ་ངོ་རྒོལ་བྱེད་མཁན་ཡིན་གསལ་བོ་བྱས་ནས་བཤད་འདུག།
སྤྱིར་བཏང་དེང་གི་སྐབས་ལ་དེ་ལྟ་བུ་ཤི་གསོན་གྱི་གྲལ་རིམ་གྱི་འཐབ་རྩོད་ནི་ཅི་ལ་དགོས་སམ་ཞེས་དོགས་འཆར་ཡོང་མོད། ཁོ་ཚོ་ལ་མཛེམ་དོགས་ཅུང་ཙམ་ཡང་མེད་པར་མུ་འཐུད་དུ། ”དུས་རབས་དང་མཐུན་པའི་”གཏམ་ལ་“བདུད་ཀྱི་གཡབ་མོ་དང་བསྟན་གཤིག་ཐན་ལྟས་”སུ་བསྒོམས་པ་རྣམས་ཁོ་ཚོའི“བསམ་བློའི་དགྲ་ཟླ”དང། དེ་བཞིན་ “བསམ་བློ་གསར་པ”དགའ་བའི་ཐལ་མོ་རྡེབ་མཁན་རྣམས་ནི།ཁོང་ཚོའི་ “གྲོགས་དམ་པ”་ཡིན་ཞེས་དགྲ་གྲོགས་ཀྱི་ཁྱད་པར་གསལ་བོ་ཕྱེས། དེ་བཞིན་ཁོང་ཚོའི་གསར་བརྗེའི་ལས་ཀ་འདི་དཀའ་ངལ་ཅན་་ཡིན་པའི་སྐོར་ཡང་ཞོགས་དུང་གིས“བག་ཆགས་རྙིང་བ་བཅོམ་བརླག་དང། གཏོར་བཤིག་གཏོང་བ་ནི་ལས་སླ་མོ་ཞིག་མིན།” ཞེས་གསལ་བོ་བཤད་ཡོད། ཞོགས་དུང་གི་རྩོམ་འདིའི་རྗེས་སུ། ཞོགས་དུང་གི་རྗེས་སུ་བརྒྱུགས་པའི་”ན་གཞོན”་རྩོམ་པ་པོ་ཟེར་བ་སྐོར་ཅིག་བྱུང་སྟེ། དེ་དག་གིས་ཀྱང་ཞོགས་དུང་གི་ལྟ་བ་འདི་གཞི་རྒྱ་ཆེན་པོས་སྤེལ་མགོ་བརྩམས། འདི་དག་གི་ནང་ནས། མེ་ལྕེ་ཟེར་བ་དང། འཇམ་དབྱངས་སྐྱིད་ཟེར་བ། སེང་རྡོར། རྣོ་སྤྲེང་སོགས་འདུས་ཡོད་ཅིང། ཁོ་ཚོས་ཀྱང་ཅི་མི་སྙམ་པར་རིག་གནས་གསར་བ་དང། ལྟ་གྲུབ་གསར་པ་ལ་ཁ་གཡར་ཏེ།“རྙིང་གཏོར་”་ལྟ་བ་འདི་ཕྱོགས་ཀུན་དུ་སྤེལ་བར་བརྩམས། ཁོ་ཚོའི་རྙིང་གཏོར་གྱི་ལྟ་བ་དང། གསར་བརྗེའི་ཀུན་སློང་སོགས་ཞོགས་དུང་ལས་ཁྱད་པར་ཅི་ཡང་མེད་ཅིང། རྙིང་ པ་གཏོར་བའི་རྗེས་སུ་འབྲས་བུ་ནི་འདི་ལྟར་“ངས་བསམ་ན་བོད་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རྣམ་པ་ གསར་བ་ཞིག་འབྱུང་དགོས་ན་ཐོག་མར་བསམ་བློ་བཅིངས་འགྲོལ་དང་།
བསམ་བློ་གསར་བརྗེ་ནས་མགོ་རྩོམ་དགོས་བ་རེད”༼མི་གཞིའི་སྙིང་སྟོབས་༽སོགས་ལས་བཤད། སྤྱིར་བཏང་མི་འདི་དག་ལ་གསར་བརྗེའི་སྙིང་སྟོབས་ཡོད་པ་ནི་སུས་ཀྱང་བསྙོན་ཏུ་མེད་པ་ཞིག་དང། ཁོང་ཚོའི་སེམས་ཀྱི་ཕུགས་སུ་བོད་མི་རིགས་འདི་བཞིན་ཡར་རྒྱས་དང། སྟོབས་དང་འབྱོར་བ་ཅིག་ཏུ་སྒྲུབ་འདོད་པའང་སྨོས་མེད་ཅིག་རེད།
ཡིན་ནའང་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དང་། ཡུལ་སྲོལ། སེམས་ཀྱི་འཁྱེར་སྲོལ། ཐ་ན་གུས་ཞབས་སོགས་མཚོན་བྱེད་ལུས་ཀྱི་སྤྱོད་པ་ཐམས་ཅད་བགེགས་སུ་བརྩི་བཞིན་པ་འདིའང་བསྙོན་དུ་མེད་པ་ཞིག་རེད། གསར་བརྗེ་བ་ཚོའི་རང་གཤིས་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ། ཕྲན་གྱིས་ལོ་མང་པོར་བོད་ཀྱི་གསར་བརྗེ་བ་འདི་ཚོའི་གསར་བརྗེའི་རང་གཤིས་ཐུན་མོང་པ་ཞིག་ཤེས་བ་ནི། ཁོ་ཚོས་དོན་མེད་པར་རྒྱུ་མཚན་དང། ཁུངས་ལུང་སོགས་ཅི་ཡང་མེད་པར། སྐད་ཆེན་པོའི་རང་གིས་ཅི་ཞིག་ཤེས་ཁུལ་གྱི་གཏམ་ཆེན་པོ་སྤེལ་བ་དག་རེད། རིགས་པ་དང་གཏན་ཚིགས་སོགས་མེད་ཅིང། ཚན་རིག་གི་ལམ་དུ་འགྲོ་བྱེད་ཀྱི་རིམ་པ་སྟེ། དང་པོ་རྒྱ་ཆེན་ཐོས་བ་་མང་དུ་སྩོལ་བ་དང་། བར་ཏུ་གཞུང་ལུགས་ཐམས་ཀྱི་དོན་ཡང་དག་པར་རྟོགས་པ། མཐར་དཔྱད་པར་བྱ་བའི་གཞི་ཐམས་ཅད་རྫས་སྦྱོར་ཁང་དང། ཉམས་མྱོང་དངོས་ཀྱི་སྟེང་ནས་བདེན་པ་ར་སྤྲོད་པ་སོགས་ཀྱི་ཐབས་དང་ཤེས་རབ་སྦྱར་ནས་བདེན་པ་ངོ་སྤྲོད་དང་། རིགས་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་སོགས་རྩ་བ་ཉིད་ནས་མི་འདུག དོན་གྲུབ་རྒྱལ་དང་། པད་མ་འབུམ། ཞོགས་དུང་སོགས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་གི་རྣལ་མ་ལ་སྦྱོང་བ་རྣལ་མ་བྱས་མེད་པ་མ་ཟད། ནང་ཆོས་ཀྱི་གཞི་ལམ་འབྲས་གང་ཡིན་ལ་སྦྱོང་བ་དང། ཆེད་དུ་སློབ་གཉེར་བྱས་པ་དེ་བས་ཀྱང་མེད། ཡིན་ནའང་ཁོ་ཚོས་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་ཡོངས་རྫོགས་དང། ནང་ཆོས། དེ་བཞིན་དེ་དག་གི་རྗེས་སུ་ཞུགས་པ་དག་ལ་སྡོམ་ཚིག་ཆེན་པོ་རྒྱག་པའི་སྲོལ་དང་ལུགས་ཞིག་ཡོད། དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་ལྟ་བ་གོང་དུ་བརྗོད་ཡོད་པ་ལྟར། རྙིང་ཞེན་དང། སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཞེས་མིང་བཏགས་ནས། དེ་དག་ད་ལྟ་སྤྱི་ཚོགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་དུས་སྐབས་སུ་དེ་དགོས་མིན་གྱི་དོགས་པ་བསླངས། པད་མ་འབུམ་དང། ཞོགས་དུང་གཉིས་ཀ་མཚོན་ན་དེ་བཞིན་རེད། བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དང། ཁྱད་པར་ཏུ་ནང་ཆོས་ཀྱི་གཞི་ལམ་འབྲས་གསུམ་གྱི་གཞུང་ལ་སྦྱོང་བ་བྱས་ མེད་པ།ནང་ཆོས་ལ་ཅུང་ཙམ་སྤྱོང་བ་ཞིག་གིས་བལྟས་ཀྱང་མངོན་གསལ་རེད།༼འདིའི་སྐོར་ ཞོགས་དུང་སོགས་ལ་ལན་སློག་མཁན་དག་གིས་མང་དུ་བྲིས་འདུག་ཡོད་པར་བཤད་པས་དེ་དག་དུ་་གཟིགས་པར་འཚལ༽ཡིན་ནའང་ཁོ་གཉིས་ཀྱིས་ཅི་མི་སྙམ་པར་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དང།
ནང་ཆོས་ལ་སྡོམ་ཚིག་མང་པོ་བརྒྱབ་ཡོད། དཔེར་ ན་པད་མ་འབུམ་གྱིས་“མི་ཞིག་གི་སྤྱོད་ལམ་གྱི་སྟེང་ནས་སྐྱོན་ཆ་རེ་གཉིས་མཐོང་ན་ དེའི་རྒྱུད་ན་ཤེས་སྟོབས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ཅི་འདྲའི་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡོད་ཀྱང་མཐོང་མི་ ཐུབ་པ་ནི་ནང་བ་སངས་རྒྱས་པ་རྣམས་ཀྱི་ཐུན་མོང་གི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཡིན”འདི་ལྟར་ནང་ བ་སངས་རྒྱས་བའི་གྲུབ་མཐའ།
ཆོས་འབྱུང། རྗེས་འཇུག་པ། སེམས་ཀྱི་མཁྱེར་སྲོལ་དག་ལ་སྡོམ་ཚིག་ཆེན་པོ་རྒྱབ་ཡོད་པ་དེ་བཞིན་རེད། པད་མ་འབུམ་ལྟར་ཞོགས་དུང་གིས་ཀྱང་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་གི་ཐད་ལ་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་སྦྱངས་བ་ཞན་ཞིང། གཞུང་ལུགས་ཀྱི་གནད་ཕར་ཞོག། ཐ་ན་སྤྱིར་བཏང་གི་འགྲོ་སྟངས་ཙམ་ཡང་ཤེས་བཞིན་མེད་ནའང། མ་ཤེས་བ་དང་མི་གོ་བའི་ཚུལ་གྱིས་མི་འདུག་པར་ཆེན་པོ་ཞིག་གོ་ཁུལ་གྱི་བསྟན་བཅོས་གང་ཡིན་ལ་མི་ཟད་པའི་ལོག་འགྲེལ་མང་པོ་བརྒྱབ་ཡོད། དཔེར་ན། ཁོས་བཙན་པོའི་འཛམ་གླིང་་རྒྱས་བཤད་ཀྱི་སྐོར་ལ་འདི་ལྟར་བཤད་ཡོད། “ཡང་ མི་ལོ་མང་པོ་མ་ཕྱིན་པའི་སྤྱི་ལོ1789ལོར། ཧྥ་རན་སི་པ་རྣམས་ཀྱིས་མི་བུའི་ཐོབ་ཐང་དེ་དག་ཁོ་ཚོའི《མི་བུའི་ཐོབ་ཐང་གསལ་ བསྒྲགས》སུ་གསལ་པོར་བཀོད་དུས་སུ། བོད་རྣམས་ཀྱིས་རང་དབང་དང་འདྲ་མཉམ་ཞེས་པ་གོ་ཐོས་ཡོད་པ་ལྟ་ཞོག འཛམ་གླིང་ཞེས་པའང་ག་འདྲ་ཞིག་ཡིན་པ་ཧ་གོ་མེད་པའི་ཚོད་རེད། རྒྱུ་མཚན་ནི། འཛམ་གླིང་ཞེས་པ་ངོ་སྤྲོད་རགས་རིམ་མཛད་མཁན་གྱི་བཙན་པོ་ནོ་མིན་ཧན་འཇམ་དཔལ་ ཆོས་ཀྱི་བསྟན་འཛིན་འཕྲིན་ལས་འཁྲུངས་མ་ཐག་པའི་ལོ་རེད། ཁོང་གིས་ཕྱིས་སུ《འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད》(1830ལོ)བརྩམས་གནང་ནའང་། འཛམ་གླིང་ཧྲིལ་པོ་མ་ཡིན་པའི་ཡུལ་གྲུ་སྐོར་ཞིག་གི་སྣོད་བཅུད་དག་ལྷ་སྒྲུང་དང་ གནའ་ཐོས། མཚར་གཏམ་གྱིས་བཅིངས་ཏེ་ལྷ་ཆོས་ཀྱི་ཕྱག་མཛུབ་གཡོས་པ་ཙམ་ལས་མི་ཆོས་ཀྱི་བློ་ མིག་སྤྱོད་ཐུབ་མེད་པ་འདྲ།”སྐད་ཆ་འདི་ནི་མ་བརྟག་པ་དང། མ་དཔྱད་པ།རྒྱུ་མཚན་དང་གནས་ལུགས་ཅི་ཡང་མེད་པའི་ལོང་གཏམ་འགའ་ཞིག་རེད། སྨིན་གྲོལ་ནོ་མོན་ཧན་གྱིས་འཛམ་གླིང་༼ཁོང་གིས་འཛམ་གླིང་ཞེས་བ་ཡོ་རོབ་དང་ཨ་ཤེའི་གླིང་གཉིས་ལ་འདོད༽གཙོ་བྱས་བའི་བྱང་སྒྲ་མི་སྙན་༼བྱང་གླིང༽ནུབ་བ་ལང་སྤྱོད༼ཨ་ཧྥེ་རི་ཀ༽དང་ཤར་ལུས་འཕགས་གླིང༼ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡ༽སོགས་འདུས་བའི་ སའི་གོ་ལའི་ཡུལ་ཁམས་ཆེ་བ་ཕལ་ཆེར་བ་གསུང་ཡོད་པ་མ་ཟད། དུས་སྐབས་དེ་ལ་ཨ་ཤེའི་གླིང་དུ་སྐྱེས་མ་མྱོང་བའི་ཚན་རིག་པ་ངོ་མཚར་བ་ཞིག་ཡིན་པ་བདག་གིས་ལུང་དང་རིགས་པས་སྒྲུབ་ཐུབ། ཞོགས་དུང་གིས་བཞག་པའི་སྡོམ་ཚིག་དེ་ནི་ཆེས་མ་དག་པ་ཞིག་རེད། ཞོར་ཏུ་ཞོགས་དུང་གིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས་པ་དང།
༢༠༠༩ལོ་ལ་མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་སྐྲུན་བྱས་པའི་འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད་དེ་ནི་ཡིག་ནོར་ཕར་ཞོག། མགོ་འཁྲུགས་ཡ་ལྡེབ་ཅན་བྱས་ནས༼འདིའི་སྐོར་རྗེས་སུ་གསལ་བོ་ཞུ་ཆོག༽དཔར་སྐྲུན་བྱས་འདུག། ནོར་འཁྲུལ་འདི་དག་ནི་མཁས་བའི་རང་བཞིན་གྱི་ནོར་བ་སོགས་མ་ཡིན་པར།
རྙིང་བ་ཐམས་ཅད་ལ་བརྩི་བཀུར་མ་བྱས་བའི་རྟགས་སུ་མངོན་པ་མ་ཟད། བོད་ཀྱི་ཀློག་པ་པོ་རྣམས་ལ་མཐོང་ཆུང་ཞིག་དང། ཁོའི་སེམས་ཀྱི་འཁྱེར་སྟངས་དེ་མཚོན་བཞིན་ཡོད་པ་རེད། དེ་བཞིན་བོད་ཀྱི་གསར་བརྗེ་བ་གཞན་དག་ཡང་འདི་འདྲ་བ་ཞིག་རེད། དཔེར་ན་སེང་རྡོར་ཟེར་བ་ཞིག་གིས་ཕྲན་གྱིས་བྲིས་བའི་”འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད་སྐོར་གྱི་དོགས་དཔྱོད”་ཟེར་བ་དེ་ལ་བལྟས་རྗེས་། ཁོང་གིས་“སོ་སྙི་མོ་ཅན་གྱི་དགེ་ཆོས་མི་ཆོད”ཅེས་བའི་རྩོམ་ཞིག་སྤེལ་ཁུལ་གྱིས་ང་ལ་ལན་འདེབས་ཙམ་བྱས་བཞིན་འདུག་མོད། སེང་རྡོར་གྱིས་བདག་གི་རྩོམ་དེའི་བརྗོད་དོན་གཙོ་བོ་རྟོགས་པ་ཕར་ཞོག མཐའ་ན་དཔྱད་བརྗོད་རྩོམ་གྱི་འགྲོ་ཚུལ་ཙམ་ཡང་མ་ཤེས་པར་འདི་ལྟར།”ཁྱོད་ཀྱི་དགོས་མེད་ཀྱི་དོགས་པ་ཆེས་ཆུང་ཙུག་སྟེ།འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད་ ཟེར་པ་ནི་དགེ་ཆོས་ལགས་ཀྱི་ཕྱག་རྩོམ་མ་རེད་ཅེས་པ་འདི་བག་ཙམ་ཞིག་བཤད་ན། ལར་འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད་ལས་བསྟན་པའི་ས་ཁམས་དང་གྲངས་རྩིས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་འདི་རིགས་ནི་མིའི་རིགས་ཡོངས་རྫོགས་ཀྱི་ཀླད་པའི་ནོམ་སྐལ་དུ་བརྩི་རུང་བ་ཙམ་ལས།མི་བུ་ཆེ་གེ་མོས་བརྩམས་པ་ཡིན་མིན་གྱི་ཡུས་ཆེ་བྱ་རྒྱུ་ཁྱོན་ནས་མ་ཡོད་དེ”་དང། “འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད་ཅེས་པ་འདི་རང་ཁྱོད་ཅག་གི་ཨ་མཚར་དུ་བརྩི་བའི་ཅི་ཞིག་གི་བཙན་པོ་ནོ་མོན་ཧན་གྱི་ཡིན་པར་བྱས་ནའང་གནས་ལུགས་ནི་སྔར་བཞིན་ཏེ།འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད་ཀྱི་རྩ་བའི་ཤེས་བྱ་དེ་དག་གི་ལམ་གཏོད་མཁན་ནི་སྔར་བཞིན་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཚན་རིག་པ་བགྲེས་པོ་དེ་དག་ལས་སུ་ཡང་མིན་པས་སོ།”ཟེར། སྤྱིར་བཏང་ཕྲན་གྱིས་བྲིས་བའི་ཐོ་ཡིག་དེ་ཞིབ་དུ་ཀློག་པ་ཡིན་ན་སེང་རྡོར་གྱིས་བྲིས་བའི་སྐད་ཆ་དེ་དག་ལ་ལན་འདེབས་དགོས་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡང་མི་འདུག རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་ཟེར་ན། ངས་ལོ་གྲངས་མང་པོ་ཞིག་དྲངས་ཡོད་པ་དེ་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་”འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད”་མ་བརྩམས་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་དུ་དྲངས་བ་ལས། འཛམ་གླིང་སྤྱི་ལ་ཡོད་པའི་ལོ་གྲངས་དང་གྲངས་རྩིས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་ཡིན་མིན་གྱི་སྐད་ཆ་ཞིག་ནམ་ཡང་བཤད་མེད་པ་མ་ཟད། དགེ་ཆོས་ཀྱི་གསུང་འབུམ་ནང་གི་ “འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད”བཙན་པོ་ནོ་མོན་ཧན་གྱིས་བརྩམས་པ་རེད་ཅེས་རྩ་བ་ཉིད་ནས་བཤད་མེད།
སྤྱིར་མཁས་བ་སུ་དང་སུ་ཡིན་རུང་ནོར་འཁྲུལ་ཡོད་པ་དང། དེ་བཞིན་ཕྱི་ནང་གིས་མཁས་བ་སུ་ཡིན་ཀྱང་དད་པ་དང། རིགས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་ཤེས་བྱ་གང་ཡིན་ལ་སྡོམ་ཚིག་ཆེན་པོ་རྒྱག་བཞིན་ཡོད་པ་རེད། ཡིན་ནའང་འདི་ལྟར་གསར་རྙིང་བཀར་བ་དང།
བཅོས་མའི་རྣམ་འགྱུར་འོག་གི་ཆེ་ཚུགས་བསྟན་ནས་ལོ་རྒྱུས་དང་ཤེས་རིག་ཐམས་ཅད་ལ། རང་གིས་སྦྱངས་བ་དང་ཐ་ན་དཔེ་ཀློག་ཙམ་ཡང་མ་བྱས་པར་དོན་མེད་ཀྱི་སྡོམ་ཚིག་ཆེན་པོ་ཞིག་རྒྱག་བཞིན་པའི་སེམས་ཀྱི་འཁྱེར་སྟངས་འདི་ཡང། ལོ་རྒྱུས་ཁྱད་པར་ཅན་དང། ལྟ་བ་ཁྱད་པ་ཅན་ཞིག་གི་འོག་ནས་བྱུང་བ་ཡིན་པར་འདོད་ཅིང། དེ་ནི་བོད་ཀྱི་གསར་བརྗེ་བ་དག་གི་སེམས་ཀྱི་འཁྱེར་སྟངས་ཁྱད་པར་ཅན་དེ་མཚོན་པར་མངོན་ནོ།
མཐའ་སྡོམ་ནི།
༼ཀ༽དེང་རབས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིགས་ཟེར་བ་འདི་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་ལས་མགོ་བརྩམས་ཞིང། རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་ཆེན་མོའི་རྗེས་སུ་བྱུང་བ་ཡིན་ཕྱིར། ཚིག་གི་སྡེབ་སྤྱོར་སྒྲིག་ཚུལ་དང། རྩོམ་གྱི་སྒྲིག་སྟངས། མཛེས་བའི་ཉམས་གཏོད་ཚུལ། ལུས་ངག་ཡིད་གསུམ་ཀྱི་རྣམ་འགྱུར་ཐམས་ཅད་ལ་མ་ཧ་ཙི་ནའི་ཡུལ་གྱི་ཤན་མ་ཞུགས་པ་ཞིག་ཧ་ལམ་མེད་ཅིང། ལྷག་པར་ཏུ་རིག་གནས་གསར་བརྗེ་ཆེན་མོ་ཞེས་བའི་དུས་འགྱུར་ཆེན་མོ་དེ་ཡིས་ཤན་མ་ཞུགས་པ་ཞིག་གཏན་ནས་མི་འདུག་པས། དོན་གྱིས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིགས་ཟེར་བ་འདི་བོད་རང་གི་རྩོམ་ཞིག་གཏན་ནས་མ་ཡིན་པར། དུས་ཁྱད་པར་ཅན་གྱི་ནང། མི་ཁྱད་པར་ཅན་འགའ་ཞིག་གིས་སྲིད་གཞུང་གི་ལས་ཁུངས་དང། དེང་རབས་ཀྱི་འཕྲུལ་ཆས། ཨུ་ཚུགས་ཆེན་པོས་སྒོ་ནས་བོད་ཡིག་ཏུ་སྤེལ་བ་ཞིག་རེད།
༼ཁ༽དེ་བཞིན་དེང་རབས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིགས་ཟེར་བ་འདི། སློབ་གྲྭའི་ཉལ་ཁང་། ལས་ཁུངས་ནང་ནས་ཕྱིར་ཐོན་པ་ཡིན་ཕྱིར། རྩམ་དྲི་བྲོ་བའི་བོད་ཀྱི་འབྲོག་པ་དང། ཞིང་བ་སོགས་ཀྱི་མཚོན་པའི་བོད་ཀྱི་མི་མང་ལ་འབྲེལ་བ་ཅི་ཡང་མེད།
༼ག༽དེང་རབས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིགས་ཀྱི་རྗེས་སུ་འཇུག་པ་དག་ནི། རྩ་བའི་ཆ་ནས་རྙིང་གཏོར་གྱི་གསར་བརྗེ་བ་དག་ཡིན་ཞིང། ཁོ་ཚོ་བོད་མི་ཡོངས་དང་མི་འདྲ་བར། བོད་ཀྱི་སྔོན་སྲོལ་གྱི་རིག་གཞུང་དང་།རང་མོས་ཀྱི་སྒྲིག་འཛུགས་༼དགོན་པ༽། སྔོན་གྱི་སྤྱོད་བཟང་༼མི་དགེ་བ་བཅུ་སོགས༽ལ་རྩ་བའི་ཆ་ནས་ཡིད་ཆེས་དང་། དད་པ་མེད་པར་མ་ཟད། འཇིག་རྟེན་ནི་ཐེ་ཚོམ་གྱི་སྒོ་ནས་བལྟ་མཁན། མི་གཤིས་བཅོས་མའི་རང་བཞིན་ཅན་དག་ཡིན།
ང༽ཆེས་འཇིགས་སུ་རུང་བ་ནི། བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིགས་ལ་རྗེས་སུ་འཇུག་པ་དག་ལ། རིགས་པ་དང་། གཏན་ཚིགས་མེད་ཅིང་། སློབ་གྲྭའི་ནང་གི་རང་གཤིས་སྟེ།ཅི་མི་སྙམ་པར་སྐད་ཆེན་པོ་དག་སྒྲོག་མཁན་གྱི་རང་གཤིས་དེ།ཁོ་ཚོའི་རྩོམ་ཚང་མའི་ནང་ཁྱད་ཆོས་གསལ་བོ་ཡོད།
༼ཅ༽བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིགས་ཞིབ་འཇུག་པ་དག་གིས་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་དང་། ཞོགས་དུང་སོགས་ཀྱི་སློབ་གསོའི་རྒྱབ་ལྗོངས་དང་། ཁྱད་པར་རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་ཆེན་པོའི་ལྟ་གྲུབ། ཚིག་སྦྱོར། སེམས་ཀྱི་འཁྱེར་སྟངས་སོགས་ལ་ཞིབ་དཔྱོད་མ་བྱས་བས་ཁོ་ཚོའི་ཞིབ་འཇུག་དེ་ཆ་མ་ཚང་བ་དང། ཕྱོགས་རེ་བ་ཞིག་རེད། མཐའ་མའི་སྐད་ཆ་ལྟ་བུ་ལ། རྙིང་གཏོར་གྱི་ལྟ་བ་འདི་ནི་རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་ལྟ་བ་ཡིན་ཞིང། དེ་ནི་ཕྱིའི་རིག་གནས་སྟེ། དགོན་པ་དང། ལྷ་སྐུ། དེ་བཞིན་དཔེ་དེབ་སོགས་བཅོམ་ཚར་པའི་རྗེས་སུ།
མི་རྣམས་ཀྱི་སེམས་ཁོང་གི་རིག་གནས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་ཙམ་ཡོད་པ་དེ་བཅོམ་ཆེད་དུ་བསམ་བཞིན་དུ་སྤེལ་བ་ཞིག་ཡིན། དེ་བས་ད་ལྟ་རྙིང་གཏོར་གྱི་ལྟ་བ་འདི་དམངས་གཙོ་དང་། ཚན་རིག ཡར་རྒྱས་སོགས་ལ་འབྲེལ་བ་ཅི་ཡང་མེད་པར་བོད་མི་རིགས་དང།
ཤེས་རིག་འདི་དགོས་མིན་གྱི་གནད་དོན་དེ་ཡིན། གསར་བརྗེ་བ་དག་གིས་བོད་ཀྱི་ཕྱིའི་རིག་གནས་ཐམས་ཅད་བཅོམ་ཚར་པ་རེད། ད་ལྟ་ལྷག་ལུས་སུ་ཡོད་པ་ནི། ནང་གི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་དང་། འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་དེ་རེད།
ད་ལྟ་ཁྱོད་ཚོས་བོད་མི་མང་གི་་ནང་གི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་ཕྲ་མོ་དེ་ཡང་བཅོམ་བསམ་པ་ནི། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་། ཤེས་རིག། བོད་མི་མང་ལ་འགན་མ་འཁུར་བ་ཞིག་དང་། དོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ནག་ཉེས་ཞིག་རེད། དེ་བས་ཁྱེད་ཅག་ལ་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་མང་པོ་རིང་དུ་བརྒྱུད་ཡོང་བའི་ནང་གི་འདུ་ཤེས་དེ་ཙམ་ཞིག་ལྷག་ལུས་སུ་འཇོག་པར་བྱ་ཞེས་མིག་ཆུ་དང་བཅས་བོད་ཀྱི་ གསར་བརྗེ་བ་དག་ལ་ཞུས་བ་ཡིན།
ཟུར་ཞུ།
ཕྲན་གྱིས་བྲིས་བའི་བསྟན་བཅོས་འདི་བཞིན། དྲ་རྒྱ་གཞན་དུ་འགོད་པ་དང། པར་སྐྲུན་བྱེད་པ། ཡང་ན་ཡིག་བསྒྱུར་བྱེད་པ་སོགས་ཀྱི་ཐོབ་ཐང། བརྗོད་བྱ་དང་རྗོད་བྱེད་ལ་མ་གནོད་པའི་འོག་ནས་དགག་རྒྱ་སོགས་ཅི་ཡང་མེད། རང་གི་དམིགས་དོན་ནི་རིགས་པ་དང་གཏན་ཚིགས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་་སྐད་ཆ་ཞིག་གི་མགོ་སློང་བའི་ཆེད་དུ་བྲིས་བ་ཡིན། བརྗོད་བྱ་དང་རྗོད་བྱེད་གང་གི་ཐད་ནས་མི་ཁག་གཅིག་གིས་རྣ་ལམ་དུ་མི་འགྲོ་བ་དང། ཐལ་ཆེ་བ་འགའ་ཡོད་སྲིད་མོད། ཞིབ་ཏུ་བསམ་ན་གང་གིས་ཐད་ནས་ཀྱང་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་ཡོངས་རྫོགས་རྩ་གཏོར་གཏོང་དགོས་ཟེར་བ་ལས་འཇམ་པོར་ཡོད། རྩོམ་ཐུང་འདི་ལའང་དགེ་ཆོས་སྐོར་གྱི་རྩོད་རྙོག་ལྟར། ངའི་མགོ་ལ་ས་རྩོད་དང། ཆུ་རྩོད། དོན་མེད་སྒྲོ་བཏགས་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་མང་པོ་ཡོང་རྒྱུ་ཡིན་པའང་ཐེ་ཚོམ་མེད། ཡིན་ནའང་རྩོམ་འདིའི་དོན་གནད་ལ་ལུང་རིགས་གང་གི་ཐད་ནས་ལན་ཐོག་འདྲ་བ་ཞིག་ཡོང་བའི་རེ་བ་མེད། རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་ཞེ་ན། གོང་དུ་མང་པོ་བཤད་ཡོད་པ་བཞིན། བོད་ཀྱི་གསར་བརྗེ་བ་དག་ལ་རིགས་པ་མེད། གཏན་ཚིགས་མེད། ཡོད་པ་ནི་རིག་གསར་ལྟར་སྐད་འབོད་དྲག་པོ་བྱ་རྒྱུ་དེ་རེད། དེ་བས་མང་པོ་ཞིག་གིས་མ་གོ་ཁུལ་ལམ། མ་ཤེས་ཁུལ་བྱེད་ནས་སྡོད་པའང་ཡོང་བའང་སྔོན་དཔག་ཡོད། སྤྱིར་བཏང་རྙིང་གཏོར་གྱི་ལྟ་བ་འདི་ད་ལྟ་རིག་པའི་གནས་ཞིག་ལ་བརྩིས་ཏེ། ཆུ་ཚོད་མང་པོར་འཕྲོ་བརླག་གིས་ལན་འདེབས་སོགས་བྱ་དགོས་བ་ནི་དུས་མི་འདྲ་བ་ཞིག་སླེབས་པ་མཚོན་ཡོད།
དཔེ་དེབ་རྣམས་ཀྱི་ཐོ་བཀོད་པ།
༼༡༽མོའི་ཙེ་ཏུང་གི་གཅེས་བསྡུས། དང་པོ། གཉིས་བ། གསུམ། བཞི་བ། ༡༩༦༧། པེ་ཅིན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང།
༼༢༽དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་གསུང་འབུམ། པོད་ཆ་ཚང། ༡༩༩༧། པེ་ཅིན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང།
༼༣༽དཔྱོད་ཤེས་རྒྱང་འབོད། ཞོགས་དུང་གིས་བརྩམས། ༢༠༠༨། ལན་ཀྲིག། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང།
༼༤༽རང་གྲོལ་ཞིབ་འཇུག། ཆོས་སྐྱོང་གིས་བརྩམས། ༢༠༠༦། ལན་ཀྲིག། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང།
༼༥༽པད་མ་འབུམ། ༡༩༩༩. མི་རབས་གསར་པའི་སྙིང་ཁམས་ཀྱི་འཕར་ལྡིང་། སྙན་ངག་གསར་པའི་སྐོར་གླེང་བ།
་༢༠༠༠ དྲན་ཐོ་སྨིན་དྲུག་སྐེ་འཁྱོག་
་༢༠༠༡ དྲན་ཐོ་རྡོ་རིང་མ།