སྐད་ཡིག་དང་འབྲེལ་བའི་རྩོམ་ཡིག་གཉིས། གཉིས་པ།

༼ཐོག་མའི་གསལ་བཤད། དེ་རིང་ཡིག་སྣོད་ཁྲོད་ནས་སྐད་ཡིག་དང་འབྲེལ་བའི་རྩོམ་ཡིག་གཉིས་རྙེད་བྱུང་། འདི་དག་ནི་ཚོགས་འདུ་གཉིས་ལ་བྲིས་པའི་ཆེད་རྩོམ་ཡིན་པའི་ཁུལ་རེད། དེ་མུར་ཡིག་སྣོད་དུ་འཇོག་རྒྱུ་ལས་དྲ་ཐོག་ཏུ་བཀྲམས་ཏེ་གླེང་སློང་ཡོང་རེ་བྱས་ཏེ་འདིར་བཀོད་པ་ཡིན། གུས་པས་རྩོམ་འདི་གཉི་ག་འབྲི་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་ཕྱི་མིར་རང་སྐད་སློབ་པའི་གོ་རིམ་ལས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན། འདིར་མ་ཚང་བ་དང་ནོར་བ་མཆིས་རིགས་ལ་དགག་གཞག་གནང་རོགས་ཞུ་བ་ཡིན།༽

བོད་སྐད་སྐད་ཡིག་གཉིས་པའི་ཚུལ་དུ་སློབ་སྐབས་ཀྱི་བྱ་ཚིག་འཆད་ཐབས།

དང་པོ།  སྔོན་གླེང་།

རྩོམ་ཡིག་འདིར་ “བྱ་ཚིག་”གི་འཇུག་པའི་སྐོར་ལ་ད་ཡོད་ཀློག་དེབ་ཁག་ཏུ་གང་ཡོད་པ་དང་།  དེ་བཞིན་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་གཞུང་ལུགས་ན་ཡོད་པའི་འགྲེལ་བཤད།  དེང་སང་གྲགས་ཆེ་བའི་བྱ་ཚིག་གི་འཇུག་པའི་རྣམ་བཤད་ཁག་ལ་དཔྱད་བརྗོད།   གནས་བརྒྱད་དུ་ཡོད་པའི་བྱ་ཚིག་གི་འགྲེལ་བཤད་དང་།  དེ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱ་ཚིག་གི་སློབ་ཁྲིད་འཆད་ཐབས་བཅས་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།

བྱ་ཚིག་གང་ཞིག་རྗོད་པ་ལ་འདྲེན་སྐབས།  བྱ་ཚིག་རང་གི་དུས་གསུམ་གྱི་ངོ་བོ་ཙམ་ཞིག་(འགྲུབ་ གྲུབ། ལྟ་བུ་)མིན་པར།  རྗོད་པའི་དུས་གསུམ་(ང་བོད་ལ་ཕྱིན་པ་ཡིན། ང་ཁྲོམ་ལ་འགྲོ་གི་ཡོད། ལྟ་བུ།) ཀྱང་འདྲེན་དགོས་སྟབས། རྗོད་པ་པོ་ལ་དབང་ཡོད་མེད་ཀྱི་ཁྱད་པར་ལ་བརྟེན་ནས།  རྗོད་པའི་མཇུག་སྡུད་ཀྱི་རྣམ་དབྱེ་ལའང་ཁྱད་པར་འགྲོ་བཞིན་ཡོད།[i]  ༼དམུ་དགེ་བསམ་གཏན། ༢༠༠༢༽ དེའི་ཆེད་དུ་བྱེད་པ་པོ་ཡོད་མེད་(འདི་ལ་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་འགའ་འདུག) ཀྱི་རྣམ་དབྱེ་ཚུལ་བཞིན་སྦྱོར་དགོས།  ཡང་། ང་འགྲོ་དང་ངས་ལྟ་ལྟ་བུའི་རིགས་ལ་བྱེད་སྒྲ་སྦྱོར་མི་སྦྱོར་གྱི་ཁྱད་པར་འབྱེད་ཕྱིར་བྱ་བྱེད་ཐ་དད་པ་དང་ཐ་མི་དད་པའི་རྣམ་དབྱེ་ཡོད།  དེ་བཞིན། རི་བོང་མཐོང་དང་རི་བོང་ལ་ལྟ་ཞེས་པའི་སྐབས་སུ་བྱ་ཡུལ་དང་བྱ་ཚིག་ངོ་བོ་གཅིག་དང་མི་གཅིག་པའི་དབང་གིས་ལ་དོན་གྱི་ཕྲད་འཇུག་མི་འཇུག་གི་ཁྱད་པར་ཡོད།   དེ་ལྟར།  བྱེད་པ་པོ་ཡོད་མེད་དང་བྱ་ཚིག་ཐ་དད་མིན་གྱི་རྣམ་དབྱེ་འདི་ནི་བོད་སྐད་ཀྱི་བྱ་ཚིག་སློབ་པ་ལ་མ་འཆད་ཐབས་མེད་ཀྱི་གནད་དོན་ཞིག་ཆགས་ཡོད།

 

བོད་སྐད་འདི་སྐད་གཉིས་པའི་ཚུལ་དུ་སློབ་སྐབས།  ང་ཚོར་བོད་མི་རྣམས་ལ་དཀའ་ངལ་མེད་མོད་ཕ་སྐད་བོད་སྐད་མིན་པའི་རིགས་ལ་སློབ་དཀའ་ཞིང་འཆད་དགོས་པའི་གནད་དོན་སྐོར་ཞིག་སླེབས་ཡོད།   དེའི་ཁྲོད་ཀྱི་དཀའ་ངལ་ཆེ་ས་གཅིག་ནི་བྱ་ཚིག་གི་སྐོར་འདི་ཡིན།  བོད་སྐད་སྐད་གཉིས་པའི་ཚུལ་དུ་སློབ་པའི་ད་ཡོད་ཀྱི་ཀློག་དེབ་ཁག་ཏུའང་འདིའི་སྐོར་ཁ་གསལ་པོ་ཞིག་མེད།  “བོད་ཀྱི་སྤྱི་སྐད་སློབ་དེབ་”[ii] ༼ Nicolas Tournadre & Sangda Dorje, 2003༽ཅེས་པའི་སློབ་ཚན་བརྒྱད་པ་དང་དགུ་བའི་ནང་། “བྱ་ཚིག་”ལ་རིགས་བཞིར་དབྱེ་སྟེ་དེ་དག་གི་འཇུག་ཚུལ་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་ཡོད། རིགས་བཞི་ནི་བྱེད་པ་པོ་ཡོད་པ་དང་མེད་པ། བྱ་ཚིག་ཐ་དད་པ་དང་མི་དད་པ་བཅས་རེད།  དེ་དང་ལྷན་དུ་བྱ་ཚིག་གི་འཇུག་པ་ཁག་གཅིག་ལ་དཔེ་མཚོན་དང་བཅས་བཀོད་ཡོད།   སློབ་དེབ་འདི་དང་འབྲེལ་ནས་ ལྷ་སའི་བྱ་ཚིག་ ཅེས་པའི་དེབ་ཅིག་ཐོན་ཡོད།  དེབ་འདི་གཉིས་ཀའི་གཞི་འཛིན་ས་ནི་འབའ་བ་སྐལ་བཟང་འགྱུར་མེད་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་བོད་སྐད་ཀློག་དེབ་བརྡ་སྤྲོད་རིག་པའི་ཁྲིད་རྒྱུན་རབ་གསལ་མེ་ལོང་སོགས་ཡིན་ཞེས་གླེང་བརྗོད་དུ་སྤེལ་འདུག

 

གོང་གསལ་དེབ་འདི་དག་གིས་བྱ་ཚིག་ལ་རྣམ་དབྱེ་ཕྱེས་པ་ནི།  བྱེད་པ་པོ་ཡོད་མེད་ཀྱི་ཁྱད་པར་དེ་བྱ་ཚིག་གང་ཞིག་བྱེད་པ་པོ་ཞིག་གིས་ཆེད་དུ་གཉེར་ནས་བྱས་མ་བྱས་ཀྱི་ཐོག་ནས་བཞག་ཅིང་།  བྱ་ཚིག་ཐ་དད་པ་དང་མི་དད་པའི་ཁྱད་པར་ནི་ཨིན་ཇིའི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་བྱ་ཡུལ་ཡོད་པའི་བྱ་ཚིག་(Transitive Verb)དང་བྱ་ཡུལ་མེད་པའི་བྱ་ཚིག་(Intransitive Verb)གི་ཐོག་ནས་བཞག་ཡོད།  འདི་ལ་དཀའ་ངལ་ཞིག་ཡོད།  དེ་ནི་སློབ་མ་ཚོའི་སེམས་ནང་ཨིན་ཇིའི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་འགྲོས་དེ་ཞུགས་རྗེས་དེ་བོད་སྐད་ལ་བཀོལ་དཀའ་བ་དེ་ཡིན།  དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི།  ཨིན་ཇིའི་བྱ་ཚིག་གི་རྣམ་དབྱེ་དེ་ནི་གཙོ་བོར་བྱ་ཚིག་དང་བྱ་བའི་ཡུལ་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ལ་བརྟེན་ཡོད།  བོད་སྐད་ཀྱི་བྱ་ཚིག་ཐ་དད་པ་དང་ཐ་མི་དད་པ་ནི་བྱེད་པ་པོ་དང་བྱ་ཚིག་གི་འབྲེལ་བ་ལ་བརྟེན་ཡོད།

 

བོད་སྐད་ཀྱི་ཀློག་དེབ་གཞན་རྣམས་ལ་མཚོན་ན།  བློ་བཟང་དོན་ལྡན་གྱིས་བརྩམས་པའི་དེང་དུས་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ཅེས་པའི་པོད་དང་པོའི་ནང་། བྱ་ཚིག་གི་དབྱེ་བ་ལ་ ཐ་དད་པ་དང་ཐ་མི་དད་པ་ལ། intentional and unintentional ཞེས་སྦྱར་ནས་དབྱེ་བ་ཕྱེས་འདུག་པ་ནི། གོ་བརྡ་མ་འཕྲོད་པའི་གནད་དོན་ཞིག་ལས་མ་འདས།[iii]

 

Melvyn C. Goldstein གྱིས་བརྩམས་པའི་ Essentials of Modern Literary Tibetan ཞེས་པའི་ཀློག་དེབ་ཏུ། བྱ་ཚིག་ལ་དུས་གསུམ་སྐུལ་ཚིག་གི་དབྱེ་བ་ཕྱེས་འདུག་མོད་བདག་གཞན་སོགས་ཀྱི་ཞིབ་ཆ་མེད་ཅིང་།  བྱ་ཚིག་ལ་དབྱེ་བ་འབྱེད་སྐབས།  Active verb དང་། Involuntary Verb ཞེས་བྱེད་འབྲེལ་དང་བྱེད་མེད་ལས་ཚིག་ལ་སྦྱར་ནས་བྱ་ཚིག་གི་རྣམ་དབྱེ་ཕྱེས་འདུག  དེ་ཡང་འདི་ལྟར།  “In addition to linking and existential verbs, Tibetan has two categories of verbs we shall call active and involuntary.  These verbs convey intentional and unintentional action.”[iv]༼ Melvyn C. Goldstein, 1991, page 46༽ཞེས་བཀོད་འདུག་ལ།  དེའི་ཐོག་ནས་བྱ་ཚིག་གང་ཞིག་ལ་བྱེད་སྒྲ་ཐོབ་པ་དང་གང་ཞིག་ལ་མི་ཐོབ་པའི་རྣམ་དབྱེའང་བཞག་འདུག

 

ཚེ་བརྟན་ཆོས་འབྱོར་ལགས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་ “ལྷ་སའི་རྒྱུན་སྐད་སློབ་དེབ་གཟི་ཡི་དོ་ཤལ་”ཅེས་པའི་ནང་།  བྱ་བྱེད་ཐ་དད་པ་དང་མི་དད་པའི་སྐོར་ལ་ “nominative case” དང་། “instrumental Case” ཞེས་དབྱེ་ཞིང་།  དེ་རེ་རེ་ལ་ཡང་།  direct object དང་ indirect object ཡོད་པ་གཉིས་གཉིས་སུ་ཕྱེ་སྟེ། བྱ་ཚིག་གི་རྣམ་དབྱེ་བཤད་འདུག[v] ༼ Tsetan Chonjore with Andrea Abinanti, 2003, page 225-230༽  དེ་ཡང་སྡེ་ཚན་དང་པོའི་འགྲེལ་བཤད་དུ།  འདི་ལྟར།  “Tibetan nouns and pronouns which act as the subject of a verb and have no specialized case marking are categorized nominative.  The Tibetan nominative case places the emphasis on the action that is being performed by the agent.” [vi]༼ Tsetan Chonjore with Andrea Abinanti, 2003, page 225༽ཞེས་བཀོད་འདུག་ལ།  དེའི་དཔེ་མཚོན་དུ། “ང་ ཁ་ལག་བཟོ་བགྱི་ཡོད།” ལྟ་བུ་བཀོད་འདུག  ཁོང་གིས་འདི་ལྟར་རྣམ་དབྱེ་ཕྱེས་པ་ནི་རིགས་གསར་པ་ཞིག་རེད།  བོད་སྐད་དུ་རྣམ་དབྱེ་འདི་དག་ལ། བྱེད་སྒྲའི་རྣམ་དབྱེ་དང་མིང་རྐྱང་གི་རྣམ་དབྱེ་ཞེས་བཏགས་ནས་དེ་དག་ལ་དངོས་དང་ཤུགས་ཀྱི་བྱ་ཡུལ་ཅན་སྦྱར་ནས་ཕྱེས་པ་ཡིན་འདུག   འོན་ཀྱང་ཁོང་གི་དཔེ་མཚོན་འདིར་དྲངས་པ་ཁོ་ནའི་ཐོག་ནས་ཀྱང་བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་དང་འགལ་ཡོད་པ་མིག་མཐོང་རེད།

 

བྱ་ཚིག་གི་སྐོར་ལ་རྣམ་དབྱེ་ཞིབ་ཅིང་རྒྱས་པར་ཕྱེས་པའི་ཀློག་དེབ་གཞན་ཞིག་ནི།  བྲག་དཀར་རྣམ་རྒྱལ་ཉི་མ་ལགས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་ “བོད་ཀྱི་ཕལ་སྐད་དང་ཡིག་སྐད་དངོས་སུ་བེད་སྤྱོད་གཏོང་སྟངས།”ཞེས་པ་དེ་རེད།  ཁོང་གིས་བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར་འཁོད་པའི་བྱ་ཚིག་གྲངས་ ༡༢༡༠ ཙམ་ཡོད་པ་དེ་ལ་དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་དང་བསྡུར་ནས་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་ཤིང་།  རང་གིས་ བྱ་ཚིག་ ༡༢༥༣ གྱི་ཐོ་བཀོད་ཡོད་ཅེས་བྲིས་འདུག་ལ།[vii]  ༼ Dagkar Namgyal Nyima, 2008, p. 203-468༽ དེ་དག་ཀྱང་ཁོང་གི་ཀློག་དེབ་དེའི་ཤོག་ངོས་ ༢༠༣ ནས་ ༤༦༨ བར་ཤོག་ངོས་ ༢༦༥ བཀོད་འདུག་པ་ནི་བྱ་ཚིག་རེ་རེའི་དུས་གསུམ་སྐུལ་ཚིག་དང་བཅས་པ་ལ་ནང་དོན་དཔེ་མཚོན་དང་བཅས་པ་བོད་ཨིན་སྐད་གཉིས་ཀར་བཀོད་འདུག   ཁོང་གིས་བོད་ཡིག་གི་བྱ་ཚིག་གི་སྐོར་ལ་འགྲེལ་བཤད་བྱེད་སྐབས་འདི་ལྟར།  “There is no standard English equivalent for the Tibetan term bya-byed tha mi dad and bya-byed tha-dad. Until now, most writers have translated these as intransitive and transitive or involuntary and voluntary.  So I myself decided to follow the first description.  Because there is a tendency to use the terms “transitive” and intransitive” wherever we discuss any other language, I shall try to explain Tibetan language in this broad linguistic context.” [viii]ཞེས་བཀོད་འདུག༼ Dagkar Namgyal Nyima, 2008, p. 203༽

 

དབྱེ་ཚུལ་འདི་ནི་གོང་དུ་བཀོད་པའི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་སྐད་སློབ་དེབ་ཀྱི་དབྱེ་ཚུལ་ལ་གཞི་བྱས་པ་ཞིག་རེད།  འོན་ཀྱང་དཀའ་ངལ་ཆེ་ས་ཞིག་ནི་ཨིན་ཡིག་གི་གོ་དོན་དེ་བྱ་བའི་ཡུལ་དང་བྱ་ཚིག་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་ལ་རག་ལས་ཡོད་པ་རེད།  བོད་སྐད་ནི་བྱེད་པ་པོ་དང་བྱ་ཚིག་གི་འབྲེལ་བ་རག་ལས་ཡོད་པ་རེད།  དཔེར་ན། བྱ་ཚིག་ “ལྟ་”ལྟ་བུ་ཞིག་ལ་མཚོན་ན། བོད་སྐད་ལ་བྱ་བྱེད་ཐ་དད་པ་རེད། འོན་ཀྱང་ཨིན་སྐད་ལ་དེ་ནི་ intransitive རེད། གང་ཡིན་ཟེར་ན། བྱ་ཚིག་འདི་ལ་བྱ་བའི་ཡུལ་(indirect object)དགོས་པ་རེད།[ix] ༼ New Oxford American Dictionary ༽

 

འདིར་མ་དྲངས་པའི་དེང་དུས་ཀྱི་བོད་སྐད་ཀློག་དེབ་གཞན་འགའ་ཡོད་པ་རྣམས་ལ་ནི། བྱ་ཚིག་གི་རྣམ་དབྱེ་མི་གསལ་ཞིང་། ཐོར་ཙམ་རེ་ཡོད་པ་རྣམས་ཀྱང་བོད་སྐད་ལ་ཞིབ་འཇུག་ལེགས་པོ་ཞིག་མ་ཐོན་པའི་རྐྱེན་གྱིས་ཕན་ཐོགས་པ་ནི་དེ་ཙམ་མི་འདུག་སྙམ་ལ།  “ང་ ཁ་ལག་བཟོ་གི་ཡོད་”དང་།  “ང་དེབ་ལྟ་གི་ཡོད།”ལྟ་བུའི་ཚིག་གྲུབ་དག་ནི་བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་པའི་རྣམ་གཞག་ལ་འགལ་སྟབས། ངེས་པར་སྤང་བར་འོས་མོད།  སུས་ཀྱང་དོ་སྣང་གནང་གི་མེད་པ་འདྲའོ།།

 

ད་དུང་འདིར་དཔེ་མཚོན་དུ་དྲངས་པའི་ཚིག་གྲུབ་དེ་གཉིས་ལྟ་བུ་ལ་མཚོན་ན། ཡོང་ཁུངས་ནི་ལྷ་སའི་ཁ་སྐད་ལ་ཐུག་ཡོད་ཅིང་། ལྷ་སའི་ཁ་སྐད་ལ་ནི་བྱ་ཚིག་གི་དུས་གསུམ་ཕལ་ཆེར་ཉམས་ཟིན་སྟབས་༼དཔེར་ན། ཡི་གེ་བཏང་གི་ཡིན་ལྟ་བུ༽ལྷ་སའི་སྐད་ལ་གཙིགས་འཛིན་གྱིས་བོད་སྐད་ལ་ཉམས་ཆག་གཏོང་བ་ཞོར་དུ་ཐལ་འདུག་ཅེས་ཀྱང་དྲན་ནོ།།

 

དེ་ཙམ་གྱིས་ད་ལྟའི་བོད་སྐད་ཀློག་དེབ་དག་ན་བྱ་ཚིག་ལ་རྣམ་དབྱེ་ཇི་ལྟར་ཕྱེས་པའི་སྐོར་ཞུས་ཟིན་ནོ།།

 

 

 

གཉིས་པ།  སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་བསྟན་བཅོས་རྣམས་སུ་གསལ་བའི་འགྲེལ་བཤད།

བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་གཞུང་དུ་ཡོད་པའི་བདག་གཞན་སོགས་ཀྱི་གོ་དོན་ལ།  དམུ་དགེ་བསམ་བཏན་ཚང་གིས་འདི་འདྲ་ཞིག་གསུངས་ཡོད།  “བདག་གཞན་གྱི་ཁྱད་པར་ནི་རང་དང་གཞན་ལ་གོ་རྒྱུ་མིན་པར། བྱ་བྱེད་ལས་གསུམ་གྱི་ནང་གི་བྱེད་པ་པོ་དང་བྱེད་པ་གཉིས་ལ་བདག་ཟེར། བྱ་བ་དང་ལས་གཉིས་ལ་གཞན་ཟེར། དེས་ན། འཕྲུལ་འཁོར་བཟོ་བ་བོ་དང་། འཕྲུལ་འཁོར་བཟོ་བྱེད་ཀྱི་ལག་ཆ་གཉིས་བདག་ཡིན་ལ། འཕྲུལ་འཁོར་བཟོ་བའི་བྱ་བ་དང་འཕྲུལ་འཁོར་གཉིས་ལས་ཡིན།” [x] ༼དམུ་དགེ་བསམ་གཏན། ༢༠༠༢ ཤོག་གྲངས་ ༦༣༽ཞེས་དང་།  ཡང་ཁོང་གིས།  “བྱ་བྱེད་ལས་གསུམ་ནི། དཔེར་ན། བཟོ་བ་ཞིག་གིས་འཕྲུལ་འཁོར་ཞིག་བཟོ་བའི་ཚེ།  འཕྲུལ་འཁོར་བཟོ་བ་བྱ་བ།  བཟོ་བ་ཁོ་རང་བྱེད་པ་པོ། འཕྲུལ་འཁོར་ལས་ཡིན་ཏེ། མི་ཞིག་གིས་བཟོ་བ་དེ་ལ། ཁྱོད་ཀྱིས་བྱ་བ་ཅི་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་ཅེས་དྲིས་ན། ངས་འཕྲུལ་འཁོར་བཟོ་བཞིན་ཡོད། ཅེས་ལན་འདེབས། མི་གཞན་ཞིག་ལ་འཕྲུལ་འཁོར་འདི་བཟོ་བའི་བྱེད་པ་པོ་སུ་རེད་ཅེས་དྲིས་ན། བཟོ་བ་འདི་རེད། ཅེས་ལན་འདེབས། ཡང་བཟོ་བ་ཁྱོད་ཀྱིས་ལས་རྒྱུ་བོ་ཅི་རེད་ཅེས་དྲིས་ན། འཕྲུལ་འཁོར་རེད། ཅེས་ལན་འདེབས་སོ༎”[xi] ༼དམུ་དགེ་བསམ་གཏན། ༢༠༠༢ ཤོག་གྲངས་ ༦༢༽ཞེས་གསུངས་ཡོད།

 

བདག་གཞན་དང་བྱ་བྱེད་ལས་གསུམ་གྱི་རྣམ་དབྱེ་དེ་ལྟར་གོ་བ་ལོན་པར་བྱས་རྗེས།  ད་ནི་བྱེད་པ་པོ་གཞན་དང་འབྲེལ་མ་འབྲེལ་དང་། བྱ་བྱེད་ཐ་དད་དང་མ་དད་ཀྱི་ཁྱད་པར་འབྱེད་དགོས།  འདིའི་ཐད་དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་ཚང་གིས། “སྤྱིར་བྱེད་པ་བོ་གཞན་དང་འབྲེལ་བའི་ལས་དང་། བྱེད་པ་བོ་གཞན་དང་མ་འབྲེལ་བའི་ལས་གཉིས་ཡོད་ལ།  དེ་གཉིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ནི། བྱེད་པ་བོ་གཞན་གྱིས་དངོས་སུ་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ཞིག་ཡིན་ན། དེ་ནི་བྱེད་པ་བོ་གཞན་དང་འབྲེལ་བའི་ལས་ཞེས་བྱ།(བསྒྱུར།)   ་་་འདི་ལྟ་བུ་ལ་བྱ་བྱེད་ཐ་དད་པའང་ཟེར།  ལས་དང་བྱ་བ་གང་ཞིག་བྱེད་པ་བོ་གཞན་དངོས་སུ་མེད་པར་རང་གིས་ངང་གིས་འགྲུབ་པར་སྣང་བ་ལྟ་བུ་ཡིན་ན། དེ་ལ་བྱེད་པ་བོ་གཞན་དང་མ་འབྲེལ་བའི་ལས་ཞེས་བྱ། ་་་ འདི་ལྟ་བུ་ལ་བྱ་བྱེད་ཐ་མི་དད་པའང་ཟེར།(འགྱུར)”[xii] ༼དམུ་དགེ་བསམ་གཏན། ༢༠༠༢ ཤོག་གྲངས་ ༦༥༽ཞེས་གསུངས།

 

གོང་གསལ་ནི་བདག་གཞན་དང་བྱ་བྱེད་ལས་གསུམ་གྱི་རྣམ་གཞག་ལ་འགྲེལ་བཤད་བྱེད་པའི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་བསྟན་བཅོས་རྣམས་ཀྱི་སྤྱི་དོན་ལྟ་བུ་ཞིག་རེད།  འོན་ཀྱང་འདི་ཙམ་གྱིས་བྱ་ཚིག་གི་རྣམ་དབྱེ་ལ་འགྲེལ་བཤད་འཐུས་ཚང་ཞིག་བྱེད་ཐུབ་མེད།  དེར་བརྟེན་དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་ཚང་གིས་མུ་མཐུད་ནས་བྱ་ཚིག་གི་རྣམ་དབྱེ་ལ་ཡང་ཡང་བསྐྱར་ནན་གྱིས་འགྲེལ་བཤད་བྱས་ཡོད།   ཁོང་གིས་འགྲེལ་བཤད་བྱེད་སྐབས། “བྱ་ལས་ངོ་བོ་གཅིག་ཏུ་སྦྲེལ་བའི་བྱ་ཚིག་”ཅེས་པའི་རྣམ་དབྱེ་ཞིག་བཏོན།  དེ་འཆད་སྐབས་འདི་ལྟར། “གཞན་ཡང་ལ་དོན་གྱི་སྐབས་འདི་ཤེས་དགོས་ཏེ། དཔེར་ན། དགྲ་བསད། བཟོ་གྲྭ་བཙུགས། འཁོར་ལོ་བསྐོར། ཟ་མ་ཟ། ཞྭ་གྱོན།  གོས་གྱོན། རྒྱན་བཏགས། ཤིང་བཅད། གྲོ་བརྔ། མེ་ཏོག་བཏུས་ལྟ་བུ། བྱ་ལས་ངོ་བོ་གཅིག་ཏུ་སྦྲེལ་བ་རྣམས་ལ་ལས་དང་བྱ་བའི་བར་དུ་ལ་དོན་མི་སྦྱོར་ཏེ། དགྲ་ལ་བསད། བཟོ་གྲྭ་ལ་བཙུགས། འཁོར་ལོ་ལ་བསྐོར། མི་ཟེར། བྱ་ཚིག་དེ་དག་ཡུལ་དང་སྦྲེལ་ནས་སྦྱོར་ན། ཡུལ་དེ་ལ་ལ་དོན་ངེས་པར་སྦྱོར་དགོས་ཏེ། གཡུལ་ས་རུ་དགྲ་བསད། གྲོང་ཁྱེར་དུ་བཟོ་གྲྭ་བཙུགས། བཟོ་ཁང་དུ་འཁོར་ལོ་བསྐོར། དཀར་ཡོལ་ནང་དུ་ཟ་མ་ཟོས་ལྟ་བུའོ༎ ཚིག་དེ་དག་ནི་བྱ་ལས་ངོ་བོ་གཅིག་ལ་ལས་དང་ཡུལ་ཐ་དད་པའི་ཚུལ་དུ་བརྗོད་པའི་ཚིག་ཡིན།”[xiii] ༼དམུ་དགེ་བསམ་གཏན། ༢༠༠༢ ཤོག་གྲངས་ ༢༤༡༽ཞེས་གསུངས་ཡོད།

 

ད་དུང་ཁོང་གིས་མུ་མཐུད་ནས། “གཟུགས་མཐོང་ཞེས་པའང་དེ་དང་འདྲ་སྟེ། ལས་གཟུགས་དང་བྱ་བ་གཟུགས་མཐོང་བ་གཉིས་ངོ་བོ་གཅིག་ཏུ་སྦྲེལ་ནས་བརྗོད་པས། གཟུགས་ལ་མཐོང་མི་ཟེར་ལ། ་་་་ གཟུགས་ལ་ལྟ་ཞེས་པ་དང་མི་འདྲ་སྟེ། དེ་ནི། ཡུལ་དང་ལས་ངོ་བོ་གཅིག་ཏུ་གྱུར་ཅིང་བྱ་ལས་ངོ་བོ་ཐ་དད་པའི་ཚུལ་དུ་ཡོད་དོ༎”[xiv] ༼དམུ་དགེ་བསམ་གཏན། ༢༠༠༢ ཤོག་གྲངས་ ༢༤༡༽ཞེས་དང་།  ཡང་། “ལུས་ལ་གོས་གྱོན་ཞེས་པ། ལས་དང་ཡུལ་ཐ་དད་ལ་བྱ་ལས་གཉིས་ངོ་བོ་གཅིག་པའི་ཚུལ་དུ་སྦྲེལ་ནས་བརྗོད་པས་ཡུལ་ལ་ལ་དོན་ཐོབ་ལ། ལས་ལ་མི་ཐོབ་བོ༎ ་་་ ་་་་སྤང་ཐོག་ཏུ་རྟ་རྒྱུག་བྱེད་ལྟ་བུའི་་་ལ་དོན་སྦྱར་ཡུལ་རྣམས་ནི་བྱ་བ་བྱེད་སའི་ཡུལ་ཡིན་ལ། ་་་སྒྲ་ལ་ཉན་ལྟ་བུའི་་་ལ་དོན་སྦྱར་ཡུལ་རྣམས་ནི་ཁ་གཏད་སའི་ཡུལ་ཡིན་ནོ༎ དེས་ན་རྣམ་དབྱེ་གཉིས་པ་སྦྱར་ཡུལ་གྱི་ཡུལ་ལ་བྱ་བ་བྱེད་སའི་ཡུལ་དང་ཁ་གཏད་སའི་ཡུལ་གཉིས་ཡོད་པ་ཤེས་དགོས༎”[xv] ༼དམུ་དགེ་བསམ་གཏན། ༢༠༠༢ ཤོག་གྲངས་ ༢༤༢༽ ཞེས་གསུངས།

 

དེས་ན།  བྱ་ཚིག་སྦྱོར་སྐབས་ཡུལ་ལ་ལྟོས་བཅས་ཡིན་པ་དང་།  ཡུལ་དེ་ལ་ཡང་ “བྱ་བ་བྱེད་སའི་ཡུལ་”དང་ “ཁ་གཏད་སའི་ཡུལ་”གཉིས་ཡོད་པ་བསྒྲུབས། སྐབས་འདིར་ཁོང་གིས་ད་དུང་འགྲེལ་བཤད་འདི་འདྲ་ཞིག་ཀྱང་གནང་ཡོད་དེ།  “གཞན་ཡང་ཚན་རིག་གི་གཞུང་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད།  ཅེས་པ་ལ་མཚོན་ན། ཚན་རིག་གི་གཞུང་དེ་ཡུལ་དང་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་པ་བྱ་བ་བྱས་ཚེ། ཚན་རིག་གི་གཞུང་ཞེས་པ་ལ་གཉིས་པ་ལས་སུ་བྱ་བའི་ལ་དོན་ཐོབ་མོད། ཚན་རིག་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་ཅེས་བརྗོད་ཚེ། ཚིག་ཧྲིལ་བོ་བྱ་ཚིག་ཡིན་པས། ཡུལ་དང་བྱ་བའི་ཚིག་སོ་སོར་མེད་གཤིས་ལ་དོན་ཐོབ་ཚུལ་མེད་དོ༎”[xvi]༼དམུ་དགེ་བསམ་གཏན། ༢༠༠༢ ཤོག་གྲངས་ ༢༤༦༽ཞེས་གསུངས་ནས་ “ཚན་རིག་གི་གཞུང་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་”ལྟ་བུ་ཚིག་ཧྲིལ་པོ་བྱ་ཚིག་ཡིན་གསུངས་འདུག  དེས་ན་བྱ་ཚིག་ཁག་ཅིག་ལ་ “བྱ་ཚིག་”དང་། “བྱ་བའི་ཡུལ་གྱི་ཆ་”གཉིས་སོ་སོར་འབྱེད་དང་མི་འབྱེད་ཀྱི་འདམ་ང་ཡོད་པ་ཞིག་ཀྱང་གྲུབ་འདུག

 

རིགས་པ་འདི་ལ་བརྟེན་ནས་བྱ་ཚིག་གང་ཞིག་ལ་བྱེད་སྒྲ་ཐོབ་དང་མི་ཐོབ་ཀྱི་ཁྱད་པར་འབྱེད་པའི་ཐད་ལའང་འདི་ལྟར། “ ང་འགྲོ  རྟ་བརྒྱུགས། བྱ་འཕུར་ལྟ་བུ་ལ་གསུམ་པ་བྱེད་པ་མི་ཐོབ་སྟེ། བྱེད་པ་པོ་དང་བྱ་བ་གཉིས་ངོ་བོ་གཅིག་པའི་ཚུལ་དུ་གནས་པ་ཡིན་པས་སོ༎  དེ་ཡང་ཡིན་ཏེ། ང་འགྲོ་ཞེས་པ་ལ་མཚོན་ན། འགྲོ་བ་བོ་ང་རེད་ལ་འགྲོ་བྱ་ཡང་ང་རེད།”[xvii] ༼དམུ་དགེ་བསམ་གཏན། ༢༠༠༢ ཤོག་གྲངས་ ༢༤༦༽ཅེས་གསུངས་འདུག   དེས་ན།  བྱེད་པ་པོ་དང་བྱ་ཚིག་གི་འབྲེལ་བ་དང་།  ཡང་ན་བྱ་བའི་ཡུལ་དང་བྱ་ཚིག་གི་འབྲེལ་བ་དེ་ངོ་བོ་གཅིག་དང་མི་གཅིག་གི་གནད་དོན་ནི་བྱེད་སྒྲ་དང་ལ་དོན་གྱི་ཕྲད་འཇུག་དང་མི་འཇུག་གི་གནད་དོན་དེ་ཆགས་འདུག

 

གོང་དུ་ལུང་དྲངས་པའི་རིགས་དེ་རྣམས་ནི་སུམ་རྟགས་འགྲེལ་བཤད་ཁག་ན་གསལ་ཁ་དོད་ཤོས་སུ་མངོན་པའི་ལུང་དག་ཡིན་ལ།  གཞན་རྣམས་ནི་ཧ་ལམ་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་འགྲེལ་བཤད་དག་ལས་བརྒལ་མ་ནུས་པར་སྣང་།  འོན་ཀྱང་དོར་ཞི་གདོང་དྲུག་སྙེམས་བློས་བརྩམས་པའི་ “བྱ་ཚིག་གི་རྣམ་བཤད་”ལས་འདི་ལྟར། “བྱ་བའི་ཡུལ་ཞེས་པའི་སྟེང་ན་ཉོག་འཁྲུལ་མང་བས་འདིར་བྱ་བྱེད་ལས་གསུམ་གྱི་ལས་ཀྱི་དངོས་པོ་དེ་ལ་བྱ་བའི་ལྟོས་གཞི་ཞེས་པ་ཡིན། ་་་་ བྱ་བའི་ལྟོས་གཞིའི་ངོས་ནས་ཕྱེ་ན། བྱ་བའི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་པའི་རིགས་༼ཤིང་གཅོད་༽དང་། བྱ་བའི་ཤུགས་རྐྱེན་མི་ཐེབས་པའི་རིགས་༼མིག་གིས་གཟུགས་ལ་ལྟ།༽གཉིས་ཡོད།  ་་་ བྱ་བའི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་མི་ཐེབས་ཀྱི་ལྟོས་གཞི་གཉིས་སོ་སོར་འབྱེད་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ནི། བྱ་བའི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་པའི་ལྟོས་གཞི་དང་བྱ་ཚིག་བར་ལ་ལ་དོན་གྱི་རྣམ་དབྱེ་མི་འཐོབ་ཅིང་། བྱ་བའི་ཤུགས་རྐྱེན་མི་ཐེབས་པའི་ལྟོས་གཞི་དང་བྱ་ཚིག་གི་བར་ལ་ལ་དོན་གྱི་རྣམ་དབྱེ་འཇོག་དགོས་པའི་ཁྱད་པར་འབྱེད་པའི་ཆེད་ཡིན།”[xviii]༼དོར་ཞི་གདོང་དྲུག་སྙེམས་བློ། ༢༠༠༩ ཤོག་གྲངས། ༢༣༽ཞེས་གསུངས་འདུག   འགྲེལ་བཤད་འདི་ནི་ཨིན་ཇིའི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་འགྲེལ་བཤད་དཔེར་ན།  direct object དང་། indirect object ཞེས་པའི་རྣམ་དབྱེ་འབྱེད་སྟངས་ཧ་ལམ་མཚུངས་པ་འདྲ།  འོན་ཀྱང་ཁོང་གིས་ཁ་ཇེ་གསལ་དུ་བཏང་ནས་ཚིག་འདི་འདྲ་ཞིག་གསུངས་འདུག  “གལ་ཏེ་དངོས་པོ་རང་སྟེང་གི་བྱ་བ་དེ་ཡུལ་དུས་གང་ལ་འབྱུང་བ་སོགས་བརྗོད་ན། ཡུལ་དུས་ཀྱི་མིང་གི་མཐར་ལ་དོན་གྱི་རྣམ་དབྱེ་འཇོག་དགོས། དཔེར་ན། ཐང་ལ་རྩྭ་སྐྱེས། ་་་”[xix]༼ དོར་ཞི་གདོང་དྲུག་སྙེམས་བློ། བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ༢༠༠༩ ཤོག་གྲངས། ༢༤༽  ཞེས་བྱ་ཚིག་གི་འཇུག་པ་འཆད་སྐབས།  “ཡུལ་དང་དུས་”ལ་ལྟོས་དགོས་པའི་ཚུལ་གསུངས་འདུག

 

མཁྱེན་རབ་འོད་གསལ་གྱིས་བརྩམས་པའི་རྟགས་ཀྱི་འཇུག་པའི་དཀའ་འགྲེལ་གནད་ཀྱི་སྒྲོན་མེ་ཞེས་པར་བྱ་བྱེད་ལས་གསུམ་དང་བདག་གཞན་བཅས་པའི་རྣམ་དབྱེ་ལ་འགྲེལ་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་ཞིག་བཀོད་འདུག  དེ་ནི་འདི་ལྟར།  “་་་ གང་ཐ་དད་པ་ཡིན་པ་དང་།  གང་ཐ་མི་དད་པ་ཡིན་གྱི་དབྱེ་བ་འབྱེད་སྐབས་ཐོག་མར་འབྲི་དང་བཞུགས་ཟེར་བ་གཉིས་ཀ་བྱ་ཚིག་ཡིན་པ་གསལ་པོར་ངོས་ཟིན་པ་བྱས་ཏེ།  ད་གཟོད་འབྲི་ཞེས་པ་ཐ་དད་པ་སྟེ།  བྲི་བྱའི་ཡི་གེ་དང་།  འབྲི་པ་པོ་བཀྲ་ཤིས་གཉིས་དངོས་པོ་ཐ་དད་དུ་ཡོད་པ་དང་།  བཞུགས་ཞེས་པ་ཐ་མི་དད་པ་སྟེ་བཞུགས་བྱ་དང་བཞུགས་པ་པོ་གཉིས་ཀ་བཀྲ་ཤིས་ཉིད་ལས་གཞན་དུ་མེད་་་་”[xx]་༼མཁྱེན་རབ་འོད་གསལ།  ༡༩༩༥  ཤོག་གྲངས་ ༡༩༽ ཞེས་དང་། “བྱ་ཚིག་ལའང་བྱ་བྱེད་ཐ་དད་པ་དང་།  ཐ་མི་དད་པ་གཉིས་ཡོད་པ་ལས། ཐ་དད་པ་ལའང་ནང་གསེས་སུ་ལས་ཚིག་དབྱེ་བ་དགུ་ལྡན་དང་། བདུན་ལྡན།  དེ་བཞིན་ཐ་མི་དད་པ་ལའང་ལས་ཚིག་དབྱེ་བ་ལྔ་ལྡན་དང་།  དབྱེ་བ་གསུམ་ལྡན།  ཡང་ལས་ཚིག་དབྱེ་བ་ལྔ་ལྡན་བཅས་ཡོད་་་་”[xxi] ༼མཁྱེན་རབ་འོད་གསལ།  ༡༩༩༥  ཤོག་གྲངས་ ༢༣༽ ཞེས་གསུངས།

 

འདི་ལྟར་བལྟས་སྐབས།  གོང་གསལ་གྱི་སུམ་རྟགས་འགྲེལ་བ་དམིགས་བསལ་བ་རེ་ཟུང་མ་གཏོགས།  སྤྱི་བྱིངས་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་དག་ན་བྱ་ཚིག་གི་འཇུག་པ་འཆད་སྐབས་གཙོ་བོར་བྱ་ཚིག་གང་ཞིག་གི་དག་ཆ་དེ་ཇི་ལྟར་འབྲི་དགོས་པ་དེ་བཤད་ཡོད་པར་སྣང་ཞིང་།   དེ་ཡང་དཔེར་ན། སྒྲུབ་དང་བསྒྲུབ།  བསྒྲུབ། སྒྲུབས། དང་དེས་དྲངས་པའི་གྲུབ། འགྲུབ་ལྟ་བུའོ།།   གནད་འདི་འཆད་པ་ཤུགས་ཆེ་རུ་འགྲོ་བའི་རྒྱུ་མཚན་ནི། རྩ་བར། ཕོ་ནི་འདས་དང་གཞན་བསྒྲུབ་ཕྱིར།། སོགས་ལ་ཐུག་ཅིང་།  དེ་ལ་བརྟེན་ནས་དུས་གསུམ་སྤྱི་དང་ཐོར་བུ་སོགས་ཀྱི་རྣམ་དབྱེ་སོགས་ཡོང་བ་རེད་ལ།  རྣམ་དབྱེ་འདི་དག་ལས་བརྒལ་ནས་བྱ་ཚིག་གི་སྦྱོར་བ་འཆད་པ་ནི་ཧ་ལམ་ཉུང་བའམ་མེད་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་པར་སྣང་།

 

ད་ནི་བྱ་ཚིག་གི་འཇུག་པ་སྟེ།  བྱ་ཚིག་གང་ཞིག་ཚིག་གྲུབ་བམ་རྗོད་པའི་ཁོངས་སུ་ཇི་ལྟར་འདྲེན་ཞེས་པའི་ཐད་ལ། གོང་གསལ་ལྟར་གྱི་འཁྲུལ་གཞི་ཆེ་ཞིང་འགྲེལ་བཤད་དཀོན་མོད།   ཉེ་དུས་བརྩམས་པའི་སུམ་རྟགས་འགྲེལ་བཤད་གསར་པ་དག་ན།  དཔེར་ན།  “ཁ་སང་ཁྱོད་སླེབས་སྐབས་ངས་དེབ་ཀློག་བཞིན་ཡོད།” ལྟ་བུ་འདས་པའི་ད་ལྟ་བ་སྟོན་པ་སོགས་ཀྱི་དཔེ་མཚོན་བཀོད་འདུག་ལ།  དེའི་མཚན་གཞིར་རུང་བ་ཞིག་ནི།  བོད་སྐད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་གསར་བསྒྲིགས་སྨྲ་སྒོའི་ལྡེ་མིག་གི་ལེའུ་བཅུ་གཅིག་པར་དབྱེ་ཞིབ་ཀྱིས་རྗོད་པའི་དཔེ་མཚོན་ཡང་མཛད་འདུག་པ་དེ་རེད། [xxii]༼གླང་རི་བ་ཐུབ་བསྟན་སྦྱིན་པ། ༢༠༡༠ ༽  འོན་ཀྱང་བྱ་ཚིག་གང་ཞིག་ལ་བྱེད་པ་དང་གང་ཞིག་ལ་ལ་དོན་འཇུག་མི་འཇུག་རྣམ་དབྱེ་མགུ་ཁེངས་པ་ཞིག་རྙེད་མ་བྱུང་ལགས།

 

 

 

གསུམ་པ།  དེང་དུས་བོད་སྐད་ཀློག་དེབ་གྲགས་ཆེ་བ་དག་ན་གསལ་བའི་བྱ་ཚིག་གི་འཇུག་པ་དང་དེའི་རྣམ་དབྱེ།

ད་ལྟའི་བོད་སྐད་འདི་སྐད་གཉིས་པའི་ཚུལ་དུ་སློབ་པའི་ཀློག་དེབ་གྲགས་ཆེ་བ་དག་ན། བྱ་བྱེད་ཐ་དད་པ་དང་ཐ་མི་དད་པ། བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག་དང་བྱེད་མེད་ལས་ཚིག་སོགས་བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་རྟགས་ཀྱི་འཇུག་པའི་དགོངས་པ་ལ་བསྟུན་ཐོག  དེ་དག་གི་རྣམ་དབྱེ་དཔེར་ན།  དངོས་ཀྱི་བྱེད་སྒྲ་དང་བརྒྱུད་པའི་བྱེད་སྒྲ་སོགས་གསར་དུ་བསྣན་ནས་བཀྲལ་ཡོད་ཅིང་།  དེ་ལྟར་བཀྲལ་བའི་ཁྲོད་ན་གསལ་ཁ་ཐོན་ཞིང་གྲགས་ཆེ་བ་ནི། ལྷ་སའི་བྱ་ཚིག་དང་བོད་ཀྱི་སྤྱི་སྐད་སློབ་དེབ་གཉིས་ཡིན།

 

བོད་ཀྱི་སྤྱི་སྐད་སློབ་དེབ་ཀྱི་སློབ་དེབ་བརྒྱད་པའི་ནང་།  classes of verbs ཞེས་པའི་སྡེ་ཚན་གྱི་ཁོངས་ནས་བྱ་ཚིག་ལ་རིགས་བཞིར་ཕྱེས་ཤིང་།  དེ་དག་ནི་ བྱ་ཚིག་ཐ་དད་པ་(transitive)དང་ཐ་མི་དད་པ(intranstive)།   བྱ་ཚིག་རང་དབང་ཅན་(Volitional)དང་བྱ་ཚིག་གཞན་དབང་ཅན་(Non-Volitional)བཅས་རེད།[xxiii] ༼(Nicolas Tournadre and Sangda Dorje, 2003, pp. 141-147)  ༽

 

འདིར་བྱ་ཚིག་ཐ་དད་མིན་དེ་ཨིན་སྐད་ཀྱི་ Transitive and intransitive ཞེས་བསྒྱུར་བ་དེ་ལ་གླང་རི་བ་ཐུབ་བསྟན་སྦྱིན་པ་ལགས་ཀྱིས་ཀྱང་འདི་ལྟར།  “དེ་ཡང་འཛམ་གླིང་སྐད་ཡིག་ཆེ་ཁག་གཞན་མང་པོར་བྱ་ཚིག་ལ་རྩ་བའི་རིགས་གཉིས་སུ་དབྱེ་སྟེ། བྱ་ཚིག་དེའི་སྟོན་པའི་བྱ་བ་དེ་འཇུག་པ་ན་བྱ་བ་རང་ཉིད་ལས་གཞན་པའི་བྱ་རྒྱུའི་དོན་གཞན་ཞིག་ཡོད་པ་དང་མེད་པ་གཉིས་ལ་རིམ་པ་བཞིན།  བྱ་ཡུལ་དངོས་དགོས་པ་དང་མི་དགོས་པའི་བྱ་ཚིག་བཅས་སུ་ཕྱེ་བ་སྤྱི་སྲོལ་ལྟར་གྱུར་ཡོད།” ཅེས་བཀོད་ནས་དེའི་མཆན་དུ། “ཨིན་སྐད་ནང་བྱ་ཚིག་དེ་གཉིས་ལ་རིམ་པ་བཞིན།  transitive verb དང་ intransitive verb ཟེར།  དེང་དུས་བརྡ་སྤྲོད་སྨྲ་བ་འགས།  དབྱེ་ཚུལ་འདི་ལ་བྱ་བྱེད་ཐ་དད་དང་ཐ་མི་དད་པའི་རྣམ་དབྱེ་ཞེས་ཐ་སྙད་བྱ་ཡི་འདུག་མོད།  དེ་ནི་འཁྲུལ་གཞིའི་གནས་ཏེ་་་་”ཞེས་སོགས་གསུངས་འདུག[xxiv] ༼གླང་རི་བ་ཐུབ་བསྟན་སྦྱིན་པ། ༢༠༡༠ ཤོག་གྲངས་ ༡༦༠༽

 

བོད་ཀྱི་སྤྱི་སྐད་ཀློག་དེབ་འདིའི་ཁྲོད་དུ་བྱུང་བའི་རྣམ་དབྱེ་ཁག་ལ་གཞི་འཛིན་གྱིས། ལྷ་སའི་བྱ་ཚིག་ན་ཡོད་པའི་བྱ་ཚིག་གི་འཇུག་པ་བདུན་དེ་བཀོད་པ་ཡིན་འདུག་ལ[xxv]།  དེའི་རེའུ་མིག་དྲ་རྒྱ་ནས་འདིར་དྲངས་ཡོད།

(An Overview of the Verbal Arguments: Original Chart by Nicholas Tournadre, Sangda Dorje, and Edward Garrett)

	Subjectབདག	Indirect Objectགཞན་བྱ་བའི་ཡུལ།	Objectགཞན་བྱ་བའི་ལས།	Examplesདཔེར་ན།
Transitive Verbs
Direct Ergative	བྱེད་སྒྲ།ergative		ངོ་བོ་ཙམ།absolutive	ཉོ། འབྲི ཟ། ལྟ། སློབ་སྦྱོང་བྱེད། སྐད་གཏོང༌། གསོད།
Indirect Ergative	བྱེད་སྒྲ།ergative	ལ་དོན།dative		ཁ་པར་རྒྱག མགོ་སྐོར་གཏོང༌། སེམས་ཁྲལ་བྱེད།
Ditransitive Ergative	བྱེད་སྒྲ།ergative	ལ་དོན།dative	ངོ་བོ་ཙམ།absolutive	སྟེར། བསྐུར། སྤྲོད། ངོ་སྤྲོད་བྱེད།
བྱེད་སྒྲས་སྟོང་པ་འདུ་ཤེས་བྱ་ཚིགAffective	ངོ་བོ་ཙམ།absolutive	ལ་དོན།dative		དགའ། ཞེད། ཚིག་པ་ཟ།
བྱ་བ་བདག་ལ་ཕྱོགས་པའི་བྱ་ཚིགBenefactive	ལ་དོན།dative	ངོ་བོ་ཙམ།absolutive		རྙེད། རག ཐོབ།
Intransitive Verbs
ཐ་མི་དད་པའི་བྱ་ཚིགIntransitive/Monovalent	ངོ་བོ་ཙམ།absolutive			འགྲོ ཤི། སྡོད། ན། ཤར། ཡར་རྒྱས་འགྲོ
Zero Valency				ཆར་པ་གཏོང༌། ཐོག་རྒྱག

 

གོང་གསལ་རེའུ་མིག་འདི་དག་ནི་དཔེ་མཚོན་ཙམ་ཡིན་ཞིང་།   འདི་དག་གི་དཔེར་བརྗོད་དང་བཅས་པའི་ཞིབ་གསལ་གྱི་རྣམ་དབྱེ་ནི་གོང་གསལ་དེབ་གཉིས་དང་། དེ་བཞིན་བོད་ཀྱི་གློག་རྡུལ་རྒྱལ་སྒོ་ཞེས་པའི་དྲ་བ་ནས་གཟིགས་ཐུབ།[xxvi]

 

ཉིན་རེའི་སློབ་ཁྲིད་ཀྱི་ཉམས་མྱོང་ཁྲོད་དུ།  ཐོན་གསར་པའི་རྣམ་དབྱེ་འདི་འཆད་འཁྲིད་བྱེད་པ་ལ་དཀའ་ངལ་ཁག་གཉིས་བྱུང་།  དཀའ་ངལ་དང་པོ་དེ་ནི་རྣམ་དབྱེ་འདི་དག་ཀྱང་མཐར་གཏུགས་ན་བྱེད་པ་པོ་དང་བྱ་ཚིག་ཐ་དད་ཡིན་མིན་དང་།  བྱ་བའི་ཡུལ་དང་བྱ་ཚིག་ཐ་དད་ཡིན་མིན་གྱི་གནད་དེ་ལ་ཐུག་འདུག་ཅིང་།  གནད་དེ་ལ་འདི་འདྲའི་རེའུ་མིག་ཅིག་དགོས་མིན་ཆ་མ་འཚལ་བ་དེ་ཡིན།   དཀའ་ངལ་གཉིས་པ་ནི།   སློབ་ཚན་སྐབས་སུ་བྱ་ཚིག་དཔེར་ན།  “ལྟ་” ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་ན། སློབ་མས་བྱ་ཚིག་དེ་ཚིག་གྲུབ་ཏུ་མ་སྤྱད་གོང་ལ་འཇུག་པ་བདུན་གྱི་གང་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པ་དེ་ཤེས་དགོས།  དེ་ལ་འཇུག་པ་བདུན་དེ་དྲན་དགོས།  དེ་ནས་ “ངས་རི་ལ་ལྟ་གི་ཡོད། ཡིན་ན་ཡང་། རི་མཐོང་གི་མི་འདུག”ལྟ་བུའི་རྗོད་པ་འཆད་དགོས།  འདི་ལྟར་བཤད་སྐབས་རེའུ་མིག་འདིས་བྱ་ཚིག་གི་འཇུག་པའི་རྣམ་གཞག་རིག་པ་ཞིག་ལ་ཕན་ན་ལས།  བོད་སྐད་ཤོད་རྒྱུ་ལ་མགོ་རྙོག་ཆེ་ཙམ་ཡོད་པ་ར་འཕྲོད་བྱུང་ངོ་།།

 

 

 

བཞི་པ།  གནས་བརྒྱད་དུ་གསུངས་པའི་ “བྱེད་པའི་གནས་” བཤད་པ།

གནས་བརྒྱད་རྩ་བ་ནི་བསྟན་འགྱུར་ཁྲོད་དུ་བཞུགས་ཤིང་།  སྡེ་དགེ་བསྟན་འགྱུར་གྱི་སྣ་ཚོགས་ཅོའི་ཤོག་གྲངས་ ༡༦༣ ན ༡ པོར་འཁོད།  དབུར་ “གནས་བརྒྱད་ཆེན་པོའི་རྩ་བ་བཞུགས་”ཞེས་གསལ་ཞིང་།  མཇུག་ཏུ་ “ཅེ་ཁྱི་འབྲུག་གིས་བྱཱ་ཀ་ར་ཎའི་སྐད་མདོ་ཙམ་ཞིག་བསྒྱུར་བ་གནས་བརྒྱད་པོའི་རྩ་བ་རྫོགས་སོ།།”ཞེས་གསལ།

 

གནས་བརྒྱད་དུ་བྱཱ་ཀ་ར་ཎའི་སྐད་ནི་གནས་བརྒྱད་དེ་བྱེད་པའི་གནས་དང་བསྡུ་བའི་གནས་དང་། བསྒྱུར་བའི་གནས་དང་སོགས་དྲངས་ནས་འདིར་ལྟར། “དེ་ལ་བྱེད་པའི་གནས་ནི། བྱེད་པའི་ཚིག་བརྒྱད་ཀྱི་ལུགས་དང་། ཚིག་དྲུག་གི་ལུགས་དང། ཚིག་བཞིའི་ལུགས་སོ༎  དེ་ལ་ཚིག་བརྒྱད་ནི། གང་བྱེད། གང་ལ་བྱེད། གང་གིས་བྱེད། གང་གི་ཕྱིར་བྱེད། གང་ལས་བྱེད། གང་གི་བྱེད། གང་ན་བྱེད།  གང་ཞེས་བྱ་བ་བྱེད། དང་པོ་ངོ་བོའི་ཚིག  གཉིས་པ་དམིགས་འཛིན་པའི་ཚིག གསུམ་པ་བྱེད་པའི་ཚིག  བཞི་པ་ཆེད་དུ་བྱ་བའི་ཚིག  ལྔ་བ་འབྱུང་གནས་ཀྱི་ཚིག  དྲུག་པ་འབྲེལ་པའི་ཚིག བདུན་པ་གནས་གཞིའི་ཚིག  བརྒྱད་པ་གདགས་པའི་ཚིག” ཅེས་གསུངས།[xxvii]  ༼ཅེ་ཁྱི་འབྲུག  སྡེ་དགེ་ ཤོག་གྲངས་ ༡༦༣༽

 

དེ་ནས་མུ་མཐུད་དེ་ཚིག་དྲུག་གི་ལུགས་དང་ཚིག་བཞིའི་ལུགས་ཀྱང་འདི་ལྟར། “ཚིག་དྲུག་ནི་གང་བྱེད། གང་ལ་བྱེད། གང་གིས་བྱེད། གང་གི་ཕྱིར་བྱེད། གང་ལས་བྱེད། གང་ལ་བྱེད།  དང་པོ་ངོ་བོའི་ཚིག  གཉིས་པ་ལས་ཀྱི་ཚིག གསུམ་པ་བྱེད་པའི་ཚིག  བཞི་པ་དགོས་ཆེད་ཀྱི་ཚིག ལྔ་པ་རྒྱུའི་ཚིག དྲུག་པ་གནས་གཞིའི་ཚིག   ཚིག་བཞིའི་ནི་གང་བྱེད། གང་ལ་བྱེད། གང་གིས་བྱེད། གང་ན་བྱེད། དང་པོ་དངོས་པོའི་ཚིག  གཉིས་པ་ལས་ཀྱི་ཚིག  གསུམ་པ་བྱེད་པའི་ཚིག བཞི་པ་གཞིའི་ཚིག དེ་དག་ནི་བྱེད་པའི་གནས་ཞེས་བྱ་སྟེ། སྐད་ཀྱི་དབྱིངས་ལ་བསྒྱུར་བའི་ལུགས་ཡིན་པས། ལུགས་རེ་རེས་བྱས་པ་གཅིག་ལ་སྦྱོར་བ་ཡིན་གྱི། བིབྷཀྟ་ལྟ་བུ་མིང་ངོ་ཅོག་གི་སྒྲ་ལ་སྦྱོར་བ་མ་ཡིན་ནོ༎”[xxviii] ༼ཅེ་ཁྱི་འབྲུག  སྡེ་དགེ་ ཤོག་གྲངས་ ༡༦༣༽ཞེས་གསུངས།

 

དེས་ན། འདིར་ བྱེད་པའི་གནས་ བརྒྱད་ དང་། དྲུག  བཞིའི་ལུགས་སུ་གསུངས་ཡོད་ཅིང་།  དེ་དག་ནི་ “བྱ་ཚིག་”གང་ཞིག་ “ཚིག་གྲུབ་”བམ་ “རྗོད་པའི་” ནང་འདྲེན་སྐབས་ བྱ་ཚིག་གི་འཇུག་པ་འཆད་པ་ཡིན་པར་འདོད། དེས་ན། བྱ་ཚིག་རྣམས་རྗོད་པ་ལ་ཞུགས་པའི་ཚེ། གང་། གང་ལ། སུ། ནམ་ཞིག  གང་ལྟར། གང་གི་ཕྱིར་སོགས་ཀྱི་དྲི་བ་ལ་ལན་འདེབས་བྱེད་པའི་ཚུལ་སྟོན་པ་ཡིན།

 

དེ་ལྟར་ན། རྟགས་ཀྱི་འཇུག་པའི་སྐབས་སུ། བྱ་ཚིག་གི་དག་ཆ་འཆད་ཡོད་པར་འདོད་ལ། གནས་བརྒྱད་ཀྱི་སྐབས་འདིར་བྱ་ཚིག་རྣམས་ཚིག་གྲུབ་ཏུ་འཇུག་པའི་ཚེ། ཇི་ལྟར་འཇུག་པའི་རིམ་པ་འཆད་པ་ཡིན་ལ། རིམ་པ་དེ་ལ་བྱེད་པའི་གནས་ཞེས་མིང་བཏགས་པར་འདོད།  དེ་ཡང་ལྟ་བདེའི་སླད་དུ་གནས་བརྒྱད་ཀྱི་བྱེད་པའི་གནས་སྒྲུབ་སྟངས་དེ་རེའུ་མིག་ཏུ་དྲངས་ན་འདིར་ལྟར།

ཚིག་བརྒྱད་ལུགས	དཔེ་མཚོན་	ཚིག་དྲུག་ལུགས་	དཔེ་མཚོན་	ཚིག་བཞིའི་ལུགས།	དཔེ་མཚོན་
གང་བྱེད་	ལབ་	གང་བྱེད་	སློབ་	གང་བྱེད་	བྲིས་
གང་ལ་བྱེད་	ཁྱེད་ལ་ལབ།	གང་ལ་བྱེད་	ཁྱེད་ལ་སློབ་	གང་ལ་བྱེད་	ཤོག་གུ་ལ་
གང་གིས་བྱེད་	ངས་ལབ་	གང་གིས་བྱེད་	དགེ་རྒན་གྱིས་	གང་གིས་བྱེད་	ངས་
གང་གི་ཕྱིར་བྱེད་	ཟས་ཟ་བའི་ཆེད་	གང་གི་ཕྱིར་བྱེད་	སློབ་སྦྱོང་གི་ཆེད་དུ་
གང་ལས་བྱེད་	ཁ་པར་ལས་	གང་ལས་བྱེད་	ཀློག་དེབ་ནས་
གང་གི་བྱེད་	ངའི་སྐད་ཆ་		སློབ་ཚན་གྱི་
གང་ན་བྱེད་	འཛིན་གྲྭ་ན་	གང་ལ་བྱེད་	འཛིན་གྲྭ་རུ་	གང་ན་བྱེད་	འཛིན་གྲྭ་ན་
གང་ཞེས་བྱ་བ་བྱེད།	ལབ་ཅེས་བྱ་བ་

 

ད་ནི་གོང་གསལ་གྱི་རེའུ་མིག་དེ་དག་རྗོད་པའི་རྣམ་པར་དྲངས་ན།

 

 

ཚིག་བརྒྱད་ཀྱི་ལུགས།

“ཚེ་རིང་གིས་ བཀྲ་ཤིས་ལ་ ཚོགས་འདུའི་ཆེད་ ཁྱིམ་ནས་ཐོན་རོགས་ཞེས་པའི་གཞུང་གི་ཡི་གེ་དེ་ ཁོའི་མདུན་དུ་ བསྐྱལ་བ་རེད།” ལྟ་བུ།  ཚིག་གྲུབ་འདིའི་ནང་བྱེད་པའི་གནས་བརྒྱད་དེ་ “གང་བྱེད། གང་ལ་བྱེད། གང་གིས་བྱེད། གང་གི་ཕྱིར་བྱེད། གང་ལས་བྱེད། གང་གི་བྱེད། གང་ན་བྱེད།  གང་ཞེས་བྱ་བ་བྱེད།” རྣམས་ཁ་ཚང་བར་ཡོད།

 

ཚིག་དྲུག་གི་ལུགས།

“ཚེ་རིང་གིས་ བཀྲ་ཤིས་ལ་ ཚོགས་འདུའི་ཆེད་ ཐོན་རོགས་ ཞེས་ཁོའི་ཁྱིམ་དུ་ ལབ་པ་རེད།” ལྟ་བུ།  འདི་ལ་ཡང་གོང་གསལ་ལྟར། “གང་བྱེད། གང་ལ་བྱེད། གང་གིས་བྱེད། གང་གི་ཕྱིར་བྱེད། གང་ལས་བྱེད། གང་ལ་བྱེད།”ཅེས་ཚང་བ་རེད།

 

ཚིག་བཞིའི་ལུགས།

“སྟོན་པས་ མཉན་ཡོད་དུ་ རྒྱལ་པོ་གསལ་རྒྱལ་ལ་ སྦྱིན་པའི་ཕན་ཡོན་ བསྟན་པ་རེད།” ལྟ་བུ་ལ་མཚོན་ན་ཡང་།  “གང་བྱེད། གང་ལ་བྱེད། གང་གིས་བྱེད། གང་ན་བྱེད།” ཅེས་པའི་དོན་རྣམས་ཚང་བསྡད་ཡོད་པ་རེད།

 

གནས་བརྒྱད་ཀྱི་འགྲེལ་པ་ཐ་སྙད་རིག་པའི་ཐི་གུ་ཞེས་བྱ་བ་རཀ་ར་རིན་པོ་ཆེས་མཛད་པ་དེ་བཞིན་དྷ་ས་རིགས་ལམ་སློབ་གཉེར་ཁང་ནས་དཔར་སྐྲུན་ཞུས་འདུག་ཅིང་།  དེར་འདིར་གསལ་བའི་བྱེད་པའི་གནས་རེ་རེའི་དཔེ་མཚོན་དང་བཅས་པ་བཀོད་འདུག [xxix]༼རཀ་ར་བཀྲས་མཐོང་ཐུབ་བསྟན་ཆོས་དར། ཤོག་གྲངས་ ༡༤-༡༥༽

 

གནས་བརྒྱད་ཀྱི་བྱེད་པའི་གནས་བཤད་པ་འདི་དག་ནི་ “བྱ་ཚིག་”གང་ཞིག་ “ཚིག་གྲུབ་”བམ་ “རྗོད་པའི་” ནང་འདྲེན་སྐབས་ བྱ་ཚིག་གི་འཇུག་པ་འཆད་པ་ཡིན་ལ།  དེས་ན། བྱ་ཚིག་རྣམས་རྗོད་པ་ལ་ཞུགས་པའི་ཚེ། གང་། གང་ལ། སུ། ནམ་ཞིག  གང་ལྟར། གང་གི་ཕྱིར་སོགས་ཀྱི་དྲི་བ་ལ་ལན་འདེབས་བྱེད་པའི་ཚུལ་སྟོན་པ་ཡིན།

 

ད་དུང་ཞོར་དུ་ཞུ་རྒྱུ་ཞིག་ལ། བོད་ཡིག་གི་བྱ་ཚིག་ཡིན་གཤིས།  འབྲུ་གཅིག་གིས་གྲུབ་དགོས་པར་འདོད། དེ་ཡང་། སློབ།  སྦྱོང་། ལྟ་བུ།  དེས་ན། སློབ་སྦྱོང་བྱེད། ལྟ་བུ་བྱ་ཚིག་མིན་ནམ་ཟེར་ན། སྐབས་འདིའི་བྱ་ཚིག་ནི་ “བྱེད་”ཅེས་པ་དེ་ཡིན་ལ། སློབ་སྦྱོང་ནི་གང་ཞིག་བྱེད་པའི་བྱ་བའི་ཡུལ་ཡིན་པར་འདོད།

 

མཚམས་འདིར་གནས་བརྒྱད་ཀྱི་བྱེད་པའི་གནས་ཀྱི་དབྱེ་བ་རྣམས་རེ་རེ་བཞིན་མཚན་གཞི་དང་བཅས་བཀོད་ན་འདི་ལྟར།

 

༡༽ ག་རེ་བྱེད་གི་ཡོད།  གང་བྱེད།

ག་རེ་བྱེད་གི་ཡོད། ཡང་ན། གང་བྱེད། ཞེས་པ་ནི་དྲི་བ་ཡིན། དྲི་བ་འདི་ལན་འདེབས་སྐབས་ ལ་དོན་གྱི་ཕྲད་མི་འཇུག་པ་ཡིན། དེ་ལ་ཡང་།  བྱ་ཚིག་(Verb)དང་བྱ་བའི་ཡུལ་(Object) ངོ་བོ་གཅིག་པ་ཅན་དང་།  བྱ་ཚིག་(Verb)དང་བྱེད་པ་པོ་(Subject)ངོ་བོ་གཅིག་པ་ཅན་གྱི་རིགས་གཉིས་འདུག

—  སློབ་སྦྱོང་བྱེད།

—  དགྲ་བསད། ལྟ་བུ།

འདི་ལ་དམུ་དགེ་བསམ་བཏན་ཚང་གིས་ བྱ་ལས་ངོ་བོ་གཅིག་ཏུ་སྦྲེལ་བའི་བྱ་ཚིག་ཅེས་ཀྱང་གསུངས།[xxx] ༼དམུ་དགེ་བསམ་གཏན།  ༢༠༠༢ ཤོག་གྲངས་ ༢༤༡༽

 

གང་ བྱེད།  ཡང་། སུ་ན།  ཡང་ན། གང་བྱུང་། ཅི་བྱུང་།

གང་བྱེད་ཅེས་པའི་སྒྲ་འདི་ སུ་ལྟ་བུའི་སྤྱི་སྒྲ་ལའང་གོ་ལ། དེ་ལྟར་ན། སུ་འགྲོ། སུ་འཕུར། ལྟ་བུའི་དྲི་བ་ལ་ལན་འདེབས་པའི་བྱ་ཚིག་ཅིག་ཡིན་ཚེ། བྱེད་པ་པོ་དང་བྱ་བ་ངོ་བོ་གཅིག་ཡིན་ལ། དེའི་སྐབས་སུ།

—  བྱ་འཕུར།

—  ང་འགྲོ། ཞེས་ཕྲད་མེད་པར་སྦྱོར་དགོས།

དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་ཚང་གིས། “ང་འགྲོ  རྟ་བརྒྱུགས། བྱ་འཕུར་ལྟ་བུ་ལ་གསུམ་པ་བྱེད་པ་མི་ཐོབ་སྟེ། བྱེད་པ་པོ་དང་བྱ་བ་གཉིས་ངོ་བོ་གཅིག་པའི་ཚུལ་དུ་གནས་པ་ཡིན་པས་སོ༎  དེ་ཡང་ཡིན་ཏེ། ང་འགྲོ་ཞེས་པ་ལ་མཚོན་ན། འགྲོ་བ་བོ་ང་རེད་ལ་འགྲོ་བྱ་ཡང་ང་རེད།་་་་”[xxxi] ༼དམུ་དགེ་བསམ་གཏན།  ༢༠༠༢ ཤོག་གྲངས་ ༢༤༦༽

 

༢༽ སུས་བྱེད།  གང་གིས་བྱེད།

བྱེད་པ་པོ་སུ་ཞིག་གིས་བྱ་བ་གང་ཞིག་བྱེད་པའི་དྲི་བ་ལ་ལན་འདེབས་པའི་བྱ་ཚིག་ཅིག་ཡིན་ན། དཔེར་ན། སུས་བྱས་པ་རེད།  གང་གིས་བྱས་པ་རེད། ཅེས་པ་ལྟ་བུའི་དྲི་བ་ལ་འདེབས་པའི་བྱ་ཚིག་ཅིག་ཡིན་ཚེ། བྱེད་པ་པོ་ལ་བྱེད་སྒྲ་སྦྱོར་དགོས་ཏེ། དཔེར་ན།

• བློ་བཟང་གིས་བྱས་པ་རེད།
• བློ་བཟང་གི་ལག་པས་བྱས་པ་རེད།

 

༣༽ གང་ལ་བྱེད།  ག་དུས་བྱེད། ག་བ་ལ་བྱེད།

བྱ་ཚིག་དེས་ བྱ་བ་གང་ཞིག་གནས་སམ་ཡུལ་གང་དུ་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་བྱས་པ་སྟོན་ཚེ། དེ་ལ་ལ་དོན་གྱི་ཕྲད་འཇུག་པ་ཡིན་ཏེ།

—  བློ་བཟང་ བོད་ལ་ཕྱིན་པ་རེད།

—  བློ་བཟང་གིས་ བསྟན་འཛིན་ལ་ གསང་བ་ལབ་པ་རེད།

—  བློ་བཟང་ ཟླ་བ་སྔོན་མར་ བོད་ལ་ཕྱིན་པ་རེད།

དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་ཚང་གིས། “ལུས་ལ་གོས་གྱོན་ཞེས་པ། ལས་དང་ཡུལ་ཐ་དད་ལ་བྱ་ལས་གཉིས་ངོ་བོ་གཅིག་པའི་ཚུལ་དུ་སྦྲེལ་ནས་བརྗོད་པས་ཡུལ་ལ་ལ་དོན་ཐོབ་ལ། ལས་ལ་མི་ཐོབ་བོ༎” ཞེས་གསུངས་ཤིང་། ཡང་། ཁོང་གིས། “་་་སྤང་ཐོག་ཏུ་རྟ་རྒྱུག་བྱེད་ལྟ་བུའི་་་ལ་དོན་སྦྱར་ཡུལ་རྣམས་ནི་བྱ་བ་བྱེད་སའི་ཡུལ་ཡིན་ལ། ་་་སྒྲ་ལ་ཉན་ལྟ་བུའི་་་ལ་དོན་སྦྱར་ཡུལ་རྣམས་ནི་ཁ་གཏད་སའི་ཡུལ་ཡིན་ནོ༎ དེས་ན་རྣམ་དབྱེ་གཉིས་སྦྱར་ཡུལ་གྱི་ཡུལ་ལ་བྱ་བ་བྱེད་སའི་ཡུལ་དང་ཁ་གཏད་སའི་ཡུལ་གཉིས་ཡོད་པ་ཤེས་དགོས༎”[xxxii]  ༼དམུ་དགེ་བསམ་གཏན།  ༢༠༠༢ ཤོག་གྲངས་ ༢༤༢༽

 

དོར་ཞི་གདོང་དྲུག་སྙེམས་བློས་ཀྱང་། “གལ་ཏེ་དངོས་པོ་རང་སྟེང་གི་བྱ་བ་དེ་ཡུལ་དུས་གང་ལ་འབྱུང་བ་སོགས་བརྗོད་ན། ཡུལ་དུས་ཀྱི་མིང་གི་མཐར་ལ་དོན་གྱི་རྣམ་དབྱེ་འཇོག་དགོས། དཔེར་ན། ཐང་ལ་རྩྭ་སྐྱེས། ་་་” ཞེས་གསུངས།[xxxiii] ༼དོར་ཞི་གདོང་དྲུག་སྙེམས་བློ།  ༢༠༠༩ ཤོག་གྲངས། ༢༤༽   འདི་དང་མགྲིན་མཚུངས་པར་དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ཀྱིས་ཀྱང་འདི་ལྟར།   “གོང་གསལ་བྱ་བ་ཞིག་བྱ་བའི་ཡུལ་ཕལ་བ་སྟེ་ལས་ཙམ་ལ་སྦྱར་ན།  དེ་གཉིས་ཀའི་བར་དུ་ལ་དོན་ཞིག་འཇུག་དགོས་ཏེ།  ཆོས་གཉིས་ཀྱི་ངོ་བོ་མ་འདྲེས་པར་སོ་སོར་དབྱེ་བའི་ཆེད་དུ་ཡིན་ཞིང་།   བྱ་བ་གང་ཞིག་བྱ་བའི་ཡུལ་གཙོ་བོ་སྟེ། ལས་དངོས་ལ་སྦྱར་ན།  དེ་གཉིས་ཀའི་བར་ལ་དོན་འཇུག་མི་རུང་སྟེ། ལས་དང་བྱ་བའི་ངོ་བོ་ཐ་དད་དུ་མི་སྣང་བའི་ཕྱིར་ཡིན།  དཔེར་ན། བླ་བྲང་དུ་འགྲོ་དང་།  བླ་བྲང་འགྲོ་ཟེར་བ་གཉིས་དོན་མི་གཅིག  སྔ་མ་ནི་བླ་བྲང་བྱ་བའི་ཡུལ་དུ་བཟུང་ནས། དེ་ལ་འགྲོ་བ་བོ་འགྲོ་བའི་དོན་ཅན་དུ་གྱུར་ཡོད་ལ།  ཕྱི་མ་ནི་བླ་བྲང་འགྲོ་བ་བོར་གྱུར་ནས། དེ་རང་འགྲོ་བའི་དོན་ཅན་དུ་གྱུར་ཏོ།།”[xxxiv] ཞེས་བཀྲལ་འདུག ༼དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས། ༡༩༩༨ ཤོག་གྲངས་ ༦༽

 

 

 

༤༽ གང་གི་ཕྱིར་བྱེད།

བྱ་ཚིག་གང་ཞིག་ དགོས་དོན་གང་ཞིག་གི་སླད་དུ་ བྱས། ཞེས་པའི་དྲི་བ་ལ་ལན་འདེབས་ན། དགོས་དོན་གྱི་མིང་རྐྱང་ལ་ལ་དོན་ཐོབ་པ་ཡིན།

དཔེར་ན།

—  ཁོང་གིས་ སློབ་སྦྱོང་གི་ཆེད་དུ་ འབད་བརྩོན་བྱས་པ་རེད། ལྟ་བུ།

 

གོང་གི་དཔེ་མཚོན་ཁག་ཏུ་མཚོན་པར་བྱས་པ་ཇི་བཞིན།  བྱ་ཚིག་གང་ཞིག་རྗོད་པའི་ནང་ཞུགས་སྐབས། ལ་དོན་དང་བྱེད་འབྲེལ་གྱི་ཕྲད་དགོས་དང་མི་དགོས་ནི་བྱ་ཚིག་ཉིད་ལ་རག་ལས་པ་ཡིན། དཔེར་ན། “འགྲོ་”ཞེས་པ་ལ་མཚོན་ན། “སུ་འགྲོ་”ཞེས་པའི་དྲི་བའི་ལན་དུ་འཇུག་ལ། དེ་ལ། “ཆེ་གེ་མོ་འགྲོ”ཞེས་བརྗོད། ད་དུང་རྗོད་པ་འདི་ཁ་ཚང་མིན། “ཆེ་གེ་མོ་གང་དུ་འགྲོ་”ཟེར་ན། ཆེ་གེ་མོ་ ག་གེ་མོར་འགྲོ་”ཞེས་ཡུལ་ལ་ལ་དོན་སྦྱར་ནས་འཆད།

 

ཡང་ན།  བལྟ་ཞེས་པའི་བྱ་ཚིག་ལ་མཚོན། སུས་བལྟ་ཞེས་པའི་དྲི་བའི་ལན་དུ་ཡིན་སྟབས། ཚེ་རིང་གིས་བལྟ། ཞེས་ལན་འདེབས། དེས་ན། ཚེ་རིང་གིས་གང་དུ་བལྟ་ཞེས་དྲིས་སྐབས། ཚེ་རིང་གིས་རི་ལ་བལྟ། ཞེས་རྗོད་པ་འདི་ཚང་བར་བྱེད།

 

མཐོང་ལྟ་བུ་ལ་མཚོན་ན། སུས་མཐོང་ཟེར་ན། ངས་མཐོང་ཞེས་འཇུག ཁྱོད་ཀྱིས་ག་རེ་མཐོང་ཟེར་ན། ངས་ གློག་བརྙན་མཐོང་ཞེས་འཇུག་པ་ལྟ་བུ་ཡིན་ལ།  འདི་ལ་ཡང་བྱེད་པ་པོར་བྱེད་སྒྲ་ཐོབ་ལ།  བྱ་བའི་ཡུལ་ནི་གང་ཞིག་ཅེས་པའི་དོན་ཡིན་སྟབས། ལ་དོན་མི་ཐོབ་བོ།།

 

བྱ་ཚིག་རྙེད་ལྟ་བུ་ལ་མཚོན་ན།  ག་རེ་རྙེད་ཅེས་པའི་དྲི་ལན་ཡིན། དེ་ལ་ལྡེ་མིག་རྙེད་ཅེས་བརྗོད། ལྡེ་མིག་དེ་སུས་རྙེད་ཟེར་ན། ལྡེ་མིག་དེ་ངས་རྙེད་ཅེས་ཟེར། ལྡེ་མིག་དེ་སུ་ལ་རྙེད་ཟེར་ན། ལྡེ་མིག་དེ་ང་ལ་རྙེད། ཅེས་ཟེར།

 

ཡང་། ཁྲོ་ལྟ་བུ་ཡིན། སུ་ཁྲོ་དང་སུ་ལ་ཁྲོ་ཞེས་པའི་ལན་དུ་གོང་གི་དཔེས་འདྲེན་ནོ༎

 

དེས་ན་སློབ་ཁྲིད་སྐབས་ལ་དོན་གྱི་ཕྲད་དགོས་དང་མི་དགོས་འཆད་སྐབས་སུ།  གང་དུའམ།(where) ནམ་ཞིག་(when)ཅེས་པ་ལ་ལན་འདེབས་སྐབས་སུ་ལ་དོན་གྱི་ཕྲད་དགོས་ལ།  སུས་བྱས་པ་རེད་ཅེས་པའི་དྲི་བ་ལ་ལན་འདེབས་སྐབས་བྱེད་སྒྲ་དགོས་པ་རེད།  ཁ་སང་ང་བོད་ནས་ཡོང་པ་ཡིན་ལྟ་བུའི་དུས་ལ་དམིགས་བསལ་ཡོད་དོ།། འདི་ལྟར་བཤད་ཚེ་འཆད་སླ་ཞིང་།  སློབ་མས་ཀྱང་སྤྱོད་བདེ་བར་འགྲོ་བ་ནི་མྱོང་བས་གྲུབ་བོ།།

 

དེས་ན།  བོད་སྐད་སྐད་གཉིས་པའི་ཚུལ་དུ་སློབ་སྐབས།  གནས་བརྒྱད་ཀྱི་དགོངས་པ་ལྟར།  བྱ་ཚིག་གང་ཞིག་གིས་དྲི་བ་ཅི་ཞིག་ལ་ལན་འདེབས་པ་དེ་གཙོ་བོར་བྱས་ནས།   སློབ་མ་རྣམས་ལ་དེའི་འགྲོ་སྟངས་སེམས་ལ་ངེས་པར་བྱས་རྗེས། མགོ་ཉོག་པོའི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་རྣམ་དབྱེ་རྣམས་དང་ཁ་བྲལ་བྱས་ཏེ།  བོད་སྐད་འཆད་ཉན་འབྲི་ཀློག་བྱང་བ་ལ་འཇུག་པར་བྱའོ།།