༼༡༨༩༡་དང་༡༨༩༢་ནང་། བོད་དང་སོག་པོ་བརྒྱུད་འགྲུལ་བཞུད་ཀྱི་ཉིན་ཐོ།   ———ཝི་ལཱིན་ ཝོ་སྒྲུ་བིལ་ རོ་ཁུ་ཧིལ། Diary of a journey through Mongolia and Tibet in 1891 and 1892.  by Willian Woodville Rockhil ཡིག་སྒྱུར་བ།   ལྕང་སྐྱ་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ།༽

    སྤྱི་ལོ་༡༨༩༡་ཟླ་༢་ཚེས་༡༢།

དེ་རིང་། ངས་ཉོ་ཅ་ཁ་ཤས་བརྒྱབ་པ་ཡིན། མང་ཤོས་དངོས་པོ་ཁྱད་མཚར་བོ་ཆུང་ཚགས་རེད། མཇུག་དེ་ལ་འགྲུལ་བཞུད་ཀྱི་འཚོ་བ་ལ་ཉེ་བར་མཁོ་བ་རྣམས་ཡིན། མི་མང་བོ་ཞིག་ང་ལ་ལྟ་རུ་ཐོན་སོང་། དུས་སྐབས་འདི་ལ་ང་རང་ཅི་ཞིག་གི་ཆེད་དུ་འདིར་ཡོང་དགོས་པ་ཤེས་འདོད་འདུག ཉིན་གུང་ལ་ང་རང་སྐུ་འབུམ་གྱི་ཁྲོམ་ར་སོང་བ་དང་དངོས་པོ་མཚར་བོ་རེད་ཐོབ་ཐབས་བྱས། ངས་ལྷ་ས་བ་མང་བོ་ཡང་མཐོང་བྱུང་། ཁོང་ཚོས་ཕྲེང་བ་ཚོན་ཕྲ་ཅན་རིགས་མང་བོ་དང་། ཁ་ཆེ་ཤ་སྐམ། སྨན། རྨ་བྱའི་སྒྲོ། སྤོས་སོགས་མང་བོ་བཙོང་བཞིན་འདུག སྨན་གྱི་ཁྲོད་དུ་ངས་བོད་མིས་ཙམ་པ་ཀ་ཞེས་འབོད་པ་དེ་མཐོང་བྱུང་། རྒྱ་ནག་སྐད་དུ་ཞོ་ལེན་ “ཁ་བའི་པདྨ་” ཕལ་ཆེར་སོན་འབྲུ་དེ་ཁ་བའི་འདབ་མ་འདྲ་བོ་ཡོད་སྟབས་ཡིན་རྒྱུ་རེད།

དེ་ལས་མང་བ་། “ལོ་༡༣༢་སྔོན་གྱི་སྐུ་འབུམ་གྱི་ཉིན་གཅིག” »

རྩོམ་པ་པོ། རྔ་བ་ཀུན་བཟང་།

མི་ལ་ལ་ཞིག་ལ་ལོ་ཟླའི་འདས་དོན་དེ་ལྟར་སྨྲ་བ་མེད་པར། མཚོ་ཆེན་ཁའི་ཉ་མོ་བཞིན་འཇམ་ཅག་གེར་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་ལ། ཡང་མི་འགའ་རེ་མདུན་ཕྱོགས་ན་ཅི་ཞིག་ཡོད་མེད་ལ་ལྟ་བཞིན་ཉག་ཁའི་དར་ལྕོག་ཅིག་འདར་འདར་ངང་རླུང་ནག་འཚུབ་མའི་ཁྲོད་ན་གནས་བཞིན་ཡོད་སྲོལ། རེད་དེ། རང་ཉིད་ལ་བྱུང་བའི་ཆེས་ཡ་མཚན་པ་དང་། ནམ་ཡང་བརྗེད་དཀའ་བའི་གནས་ཚུལ་འགའ་ཕྱིར་ཡོང་མེད་ཀྱང་། བསམ་གཞིག་གི་མེ་ལོང་ཁྲོད་ནས་ཕྱིར་ལོག་ཆོག་པར་ཆོས་ཉིད་རིགས་པས་དགག་བྱ་མེད།

དེ་ལས་མང་བ་། “སྙིང་ཉེ་བའི་རྐང་གསུམ་ཁ་ལོ་བ།” »

རྭ་འཕྲིན ༼ ཨ་རི ༽

ཉིས་སྟོང་ཉི་ཤུ་ལོའི་རྙོག་འཛིང་ཅན་གྱི་ཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་འདེམས་རྩོད་བྱུང་བ་ནས་བཟུང་། ད་ལྟའི་བར་དུ་ཨ་རི་དང་རྒྱ་ནག་གི་གཙོས་འཛམ་གླིང་གི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གནས་བབ་ལ་གནམ་ས་བླ་འོག་ལྟ་བུའི་འགྱུར་བ་བྱུང་དང་འབྱུང་བཞིན་པ་ཀུན་གྱིས་མཁྱེན་གསལ་རེད། དེས་ན་ཁོ་བོས་ཀྱང་རང་ཉིད་བོད་པ་ཞིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས་འཛམ་གླིང་གི་འགྱུར་ལྡོག་མྱུར་མོ་འདིའི་ཁྲོད་དུ་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་གནས་སྟངས་དང་། ང་ཚོས་མ་འོངས་པར་ཁ་ཕྱོགས་ཅི་འདྲ་ཞིག་བསྙེག་ན་ད་གཟོད་ཁེ་ཕན་ཡོད་མེད་ཀྱི་ཕྱོགས་ལ་བསམ་ཚུལ་ཅུང་ཙམ་ཞིག་ཞུ་འདོད་བྱུང་། 

དེ་ལས་མང་བ་། “ཨ་བོད་རྒྱ་གསུམ་གྱི་ཆབ་སྲིད་དང་གནས་བབ་ལས་འཕྲོས་པའི་བསམ་ཚུལ།” »

རྔ་བ་ཀུན་བཟང་།

ཀློག་པ་པོས་ཁྱེད་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་ལ་འདི་ལྟར་གདེང་འཇོག་བྱས་པ་ནི་ཁུངས་མེད་འུར་གཏམ་ཞིག་གཏན་ནས་མིན། གང་ལགས་ཤེ་ན། ཁྱེད་ཀྱིས་ཕྱི་ལོ་༢༠༢༢ལོར་དཔར་དུ་བསྐྲུན་པའི་བརྩམས་ཆོས་གསར་བ“ང་ཚོའི་ལུས་པོས་སའི་གོ་ལའི་རྒྱ་ཁྱོན་འཇལ”(We Measure the earth with our Bodies) ཞེས་པའི་རྟོག་སྒྲུང་འདི་ལུང་པ་མེད་པའི་མི་རིགས་སྣ་ཚོགས་པའི་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རིམ་དང་། འཚོ་བའི་འགྱུར་ལྡོག  དམངས་ཀྱི་བདེ་སྡུག་སོགས་ལ་བསམ་གཞིག་ལེགས་པར་བྱས་པས། ཀློག་པ་པོ་མང་པོས་དགའ་མོས་བྱེད་པ་ནི་དོན་ལ་གནས་པའི་དྲང་གཏམ་ཞིག་རེད།

དེ་ལས་མང་བ་། “ཚེ་རིང་གཡང་འཛོམས་དང་རྟོག་སྒྲུང་།” »

འདན་ཀུན་དགའ། 

རྩིས་འཕྲུལ་སྒྲོམ་སྟེགས་ཀྱི་མདུན་དུ་ཙོག་ཏེ་དྲ་གྲོགས་དུ་མའི་ལྷན་དུ་ཁ་བརྡ་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་ལ་ངས་གཏགས་ཀྱིན་པའི་ཡིག་འབྲུ་མཐའ་དག་དབྱིན་ཡིག་ཡིན་ལ་ཁོ་ཚོའང་དེ་བཞིན་རེད། མཚམས་ལན་རེེར་”ང་ཚོ་བོད་མི”་ཡིན་ཟེར་མཁན་ཁ་ཤས་འདུག་མོད། ཁོང་ཚོ་ལ་ངོ་རྟགས་དང་བདེན་དཔང་ཅི་ཡང་སྟོན་རྒྱུ་མེད་པས་རྐྱེན་དང་མིའི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་དེང་སང་ཨེ་ཤ་ཡ་དང་ཡོ་རོབ། ཧྥེ་གླིང་བཅས་མི་རིགས་ཆེན་པོ་གསུམ་མ་གཏོགས་མེད་ལ། ཁོང་ཚོའི་ཐུན་མོང་གི་ཡི་གེའང་དབྱིན་ཡིག་ལས་མ་འདས་མོད། གླིང་ཆེན་ཁོངས་སོ་སོའི་ས་ཁུལ་རེ་ན་ད་དུང་སྐད་ཡིག་དུ་མའི་ཚེ་སྲོག་གསོན་གནས་བྱས་ཡོད་པར་ཐོས།

དེ་ལས་མང་བ་། “གནའ་བོའི་བོད་ཡིག་བཙལ་བ།” »

ནག་ཀྱཱ་བ་ཤ་བོ་ཚེ་རིང་།

ཉི་མ་ནུབ་རིའི་རྩེ་རུ་ཁད་ཀྱིས་བཞུད་པ་དང་། མཚམས་སྤྲིན་གསར་བའི་ཐུ་འོག་ཏུ་ལུས་པའི་གནའ་བོའི་མཁར་གྲོང་འདི་ཀོའི་བྱ་ཚོགས་ཀྱི་གཤོག་སྣེ་མཉེན་མོ་རྒྱང་དུ་གཏད་ཅིང་བྲེལ་ཟིང་གིས་བགྲོད་པའི་མི་ཚོགས་ཀྱི་གོམ་སྟབས། མྱུར་མགྱོགས་ཀྱིས་བཞུད་པའི་རླངས་འཁོར་གྱི་རྔམ་ཁ། འུར་སྒྲ་ཡིས་ཁེངས་པའི་ཁོར་ཡུག་གི་གྲུ་ཟུར་རེ་རེ་རིམ་གྱིས་ལྷོད་ཅག་གེར་གྱུར་བ་དང་། ས་སྲོད་ཀྱི་མུན་པ་ཟབ་མོ་དལ་བ་དལ་བུར་ས་གཞིའི་ཕང་བར་སླེབས་བྱུང་། 

ཁེར་རྐྱང་གི་གོམ་པ་ཕྱི་རོལ་དུ་བསྟར་བའི་ལྗིད་ཏིག་ཏིག་གི་རྡོག་འགྲོས་ཁྲོད། ནག་ཡོར་ཡོར་དུ་འདར་བའི་གྲིབ་གཟུགས་དང་ལྷན་དུ་མི་མངོན་པར་བསྐྱོད་པའི་ངའི་སེམས་འགྱུ་ཟབ་མོ། ཐར་ཐོར་གྱི་མི་ཚོགས་ཀྱི་གྲས་ནས་སྐར་མདའ་བཞིན་རྒྱང་རིང་དུ་འཐེན་པ་དང་། གཞུང་ལམ་གཡས་གཡོན་གྱི་སྒྲོན་འོད་མོག་པོ་མུན་པའི་འཚུབ་ཁ་དང་བསྟུན་ནས་ཇེ་གསལ་ནས་ཇེ་གསལ་དུ་གྱུར་བས། ཨ་སྔོན་གྱི་སྐར་ཚོགས་དང་གློག་ཞུན་གྱི་འོད་སྣང་ཁྲོད། ང་རང་གཞི་ནས་འཆམ་འཆམ་དུ་བསྐྱོད་པ་ཡིན།

དེ་ལས་མང་བ་། “སྒྲོན་འོད།” »

ནག་ཀྱཱ་བ་ཤ་བོ་ཚེ་རིང་།      

དགོང་ཟས་ཟོས་རྗེས། ནམ་རྒྱུན་ང་རང་སྒོ་ཕྱིར་འཆམ་འཆམ་དུ་འགྲོ་བར་གོམས་ཡོད། ད་ལོའི་ལོ་སར་གྱི་དུས་སུ་བྲེལ་ཟིང་ཇི་འདྲ་ཆེ་ན་ཡང་། ཕྱི་རུ་འཆམ་འཆམ་དུ་དུས་ལྟར་འགྲོ་བ་ནི་རང་གི་འཚོ་བའི་གྲུབ་ཆ་ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད།འཆམ་འཆམ་དུ་འགྲོ་ཐེངས་རེར་ལྭ་བ་དྲོན་མོ་གྱོན་ནས་རོང་བོ་གྲོང་རྡལ་གྱི་གཞུང་ལམ་བརྒྱུད་དེ་ཧ་ལམ་དུས་ཚོད་གཅིག་ལྷག་གི་རིང་དུ་རྐང་ཐང་ལ་ཅུང་མྱུར་མོས་བསྐྱོད་པ་ཡིན།འདི་ལྟར་འཆམ་འཆམ་དུ་འགྲོ་ཐེངས་རེར་ས་རུབ་ནས་རྒྱང་མིག་ཆད་ཡོད་པས། དགུན་ཁར་གཞུང་ལམ་གཡས་གཡོན་གྱི་གློག་སྒྲོན་དཀར་ལམ་མེར་འོད་དུ་འཚེར་བ་དང་ང་རང་གི་སེམས་པ། ད་རུང་རྡོག་འགྲོས་རེ་རེ་ཡང་འོད་ལྟར་འཚེར་བཞིན་བསྐྱོད་པས། ངའི་སེམས་སྟེང་གི་ངལ་བ་དང་སྡུག་བསྔལ་ཡོད་ཚད་ཕྱི་རུ་སྤྱུགས་ནས་གོམ་པ་རེ་རེ་འདི་ནས་སྤོས།བར་མི་ཆད་པའི་རླངས་འཁོར་དང་ལམ་འགྲོ་བ་མང་པོའི་ཕར་འགྲོ་ཚུར་འོང་གི་ཁྲོད། རྒྱུན་པར་ངས་རང་སེམས་ལྷོད་ལ་བབས་ནས་གོམ་པ་རེ་རེའི་གསེབ་ཏུ་སེམས་པ་རེ་རེ་གཏོར་བ་ཡིན། ཞི་འཇགས་ཀྱི་མཁའ་རླུང་གཙང་མ་དང་ལྷན་དུ། ང་རང་འདི་ལྟར་ཀྱག་ཀྱོག་གི་སྲང་ལམ་བརྒྱུད་དེ་འཆམ་འཆམ་དུ་སོང་།ལན་རེར་གྲང་རླུང་གིས་གདོང་ལ་ཤེད་ཀྱིས་བྲན་ཚེ། ན་ཟུག་དང་གྲང་ངར་ཤས་མི་བཟོད་པ་སྟེར་ལ། ལན་རེར་ཁ་བའི་འདབ་མས་སྐྲ་རྐང་གི་ཉག་མ་རེ་རེར་ཧྲིལ་གྱིས་གཡོགས་ཚེ། དགའ་སྤྲོ་དང་སྐྱོ་སྡུག་གྲངས་ཀྱིས་མི་ཟིན་པ་སྩོལ་ལ། ལན་རེར་རྡུལ་འཚུབ་ཀྱིས་མཐོང་ལམ་གོ་མཚམས་མེད་

དེ་ལས་མང་བ་། “འཆམ་འཆམ་དུ་ཕྱིན་པ།” »

རྔ་བ་ཀུན་བཟང་། 

དེ་རིང་ཉིན་རྒྱབ་དུས་ཚོད་དྲུག་པ་ཙམ་ལ། ང་རང་མེ་འཁོར་འབབ་ཚུགས་ནས་ཨ་མ་བདག་མེད་ཅིག་ལ་ཐུག སྐབས་དེ་དུས་ང་ཧ་ཅང་ཐང་ཆད་ནས་ལམ་ཟུར་ལ་བསྡད་ཡོད།  གློ་བུར་དུ་རྒྱབ་ནས་སྐད་བཏང་སོང་། དེ་མ་ཐག་ཁོག་སོབ་ཅན་གྱི་ཨ་མ་རྒན་མོ་ཞིག་ཁོག་སྟོད་སྨད་གཉིས་ལ་ལྭ་བ་ཤམ་ཤམ་ཞིག་གྱོན་ནས། ལག་གཡས་པ་ལ་མཁར་རྒྱུག་ཅིག་དང་ལག་པ་གཡོན་པ་ལ་ཁུག་སྟོང་དཀར་པོ་ཞིག་འཁུར་བ་དང་། རྐང་མགོ་ལ་བསིལ་ལྷམ་རྙིང་པ་ཞིག་གོན་ནས་རྐང་པའི་མཐེ་བོང་ཐོག་ལ་རྨ་བཟོས་པས་རྨ་རས་ཀྱག་ཀྱོག་ཅིག་གིས་བཏུམས་འདུག རྨ་རས་ལ་བལྟས་ན་སྨན་ཁང་ནས་མིན་པ་ཐག་གིས་ཆོད། སྐབས་དེ་འདྲ་ཞིག་ལ་ང་སྐས་འཛེག་ཐོག་ནས་མར་འབབ་ཡ་ལ་རོགས་པ་བྱེད་ཟེར།  དེ་མ་ཐག་ང་ཡར་ལངས་ནས་ཨ་མ་དེར་རོགས་པ་བྱེད་ཞོར་ལ། “ཁྱོད་གང་ནས་ཡོང་བ་ཡིན། མཚན་འདི་འདྲ་ཞིག་ལ་གང་དུ་འགྲོ་ཡ་ཡིན། ནང་གང་ན་ཡོད་” ཅེས་དྲི་བ་འགའ་སྐུར་ཤོར་སོང་། ཨ་མས་བཤད་ན་“ང་ལ་ནང་མེད། གར་འགྲོ་མེད།  ཟ་མ་ཞིག་ཟ་འདོད་གིས། ”ཞེས་ང་ལ་བཤད་སོང་། དེ་ནས་ངས་མོ་རང་སྐས་འཛེག་ལས་མར་འབབ་ཚར་ནས། མོ་རང་ལམ་ཟུར་ལ་སྡོད་དུ་བཅུགས་ནས་ང་རང་སྲང་ལམ་གྱི་ཟ་མ་ཞིག་ཉོ་སར་སོང་། ལམ་འཁྲིས་སུ་རྒྱ་གར་གྱི་ཟ་ཁང་ཆུང་ཆུང་ཞིག་འདུག སྦྱིན་བདག་ལ་

དེ་ལས་མང་བ་། “ཨ་མ་བདག་མེད།” »

རག་རྡོ་བློ་བཟང་བསྟན་འཛིན།

རི་མཐོ་ས་གཙང་གངས་རིས་བརྗིད། །ཆུ་ཀླུང་མ་ལུས་འབྱུང་བའི་གཞི། །

ཤར་ཕྱོགས་ཟ་འོག་འཐག་ས་ནས། །ནུབ་ཀྱི་ཏ་ཟིག་ནོར་རྒྱལ་བར། །

དེ་ལས་མང་བ་། “༄༅། །ལྷ་རྗེ་གཡང་དགའ་རྗེས་སུ་དྲན་པ། །” »

རླངས་ཚང་བསོད་ནམས་རྡོ་རྗེ།

སྤྱི་ལོ་༢༠༠༧ལོའི་ཟླ་དང་པོའི་ནང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་དུ་དགེ་རྒན་ཟབ་སྦྱོང་ཞིག་ལ་ཆས་ཏེ། རེབ་གོང་རླངས་འཁོར་ས་ཚིགས་སུ་རེས་འཁོར་ལ་སྒུག་ནས་འདུག་སྐབས། ངོ་ཤེས་མི་ཤེས་ཀྱི་རེབ་གོང་གི་དགེ་རྒན་འགའ་ཡང་རླངས་འཁོར་དུ་བསྡད་སོང་། ངོ་ཤེས་གྲོགས་པོ་ཞིག་གིས་གསལ་བཤད་བྱས་པ་ལྟར་ཁོང་ཚོ་ཡང་ཟབ་སྦྱོང་དེར་ཞུགས་མཁན་རེད་འདུག་ལ། ང་རང་མཚོ་ཤར་ཡ་རྫི་བོད་ཡིག་སློབ་འབྲིང་གི་དགེ་རྒན་ཡིན་པས་དེར་ཞུགས་དགོས་བྱུང་བ་རེད། ཞལ་རས་ལ་བརྩེ་འཛུམ་གྱིས་ཁེངས་ཤིང་གོན་པ་སྟབས་བདེ་གྲལ་དག་མོ་ཞིག་གྱོན་ཡོད་མཁན་ཁོང་ནག་ཀྱཱ་བ་ཤ་བོ་ཚེ་རིང་ཡིན་པའང་ཤེས་སོང་། རེབ་དེར་དབྱིན་དགེའི་ཟབ་སྦྱོང་ལ་ཞུགས་ནས་ང་ཚོ་ལྷན་དུ་མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་ཕྱི་འགྲིམས་སློབ་མའི་མལ་ཤག་ཏུ་ཟླ་ངོ་གཅིག་ལྷག་རིང་བསྡད་ཅིང་། འཛིན་གྲྭ་རིམ་པ་གཉིས་སུ་བཀར་འདུག་པས་ངེད་གཉིས་འཛིན་གྲྭ་མི་གཅིག་ནའང་སློབ་ཐུན་བར་གསེང་དང་དགོང་ཞོགས་ནམ་ཐུག་གི་དུས་སུ་ཁ་བརྡ་རྫོགས་རྒྱུ་མེད་པ་ལྟ་བུར་ཆགས་པས་གྲོགས་པོ་ནང་མར་གྱུར། ངེད་གཉིས་ནི་དགའ་ཕྱོགས་གཅིག་པའི་གྲོགས་པོ་ཡིན་པས་འདྲ་འདྲའི་ནང་གི་མི་འདྲ་བ་ཞིག་ཡིན།

དེ་ལས་མང་བ་། “གྲོགས་པོ་ནག་ཀྱཱ་བ་ཤ་བོ་ཚེ་རིང་སྐུ་གཤེགས་པ་ཐོས་འཕྲལ།” »